Indirect Tax Assurance and Technology
Hoorcollege 1. Ethiek
Belastingen en maatschappij
Stiglitz: every tax system is an expression of a country’s basic values – and its politics. It translates
into hard cash what might otherwise be simple high-flown rhetoric.
Openingsstelling Gunn: van alle rechtsgebieden werpt het belastingrecht de meeste ethische vragen
op, maar fiscalisten hebben hier weinig oog voor. Een gemiste kans!
Wat is ethiek?
- Ethiek draait om de centrale vraag: wat is ‘goed’ gedrag?
o Hoe behoren mensen zich in moreel opzicht te gedragen? Middels ethiek kan een
antwoord worden gezocht op deze vraag.
o Artsen, advocaten, accountants en militairen krijgen allemaal te maken met ethische
dilemmas. Bijvoorbeeld wanneer militairen nou moeten ingrijpen, of hoe je moet
handelen wanneer je als advocaat denkt dat iemand schuldig is.
- Ethiek gaat over filosofische vragen (geen juridische). Hiervoor is een filosofische benadering
vereist.
o Binnen ethiek zien we veel verschillende meningen en er is vaak geen ‘juist’
antwoord
o Roept soms weerstand op (“wijzen met het vingertje”)
- Ethiek is belangrijk voor een academisch gevormde fiscalist
De economische crisis van 2008 heeft voor een omslag gezorgd. Met name over dat iets wel legaal
kan zijn, maar dit niet altijd ethisch juist is (denk aan belastingontwijking).
Relatie tussen recht en ethiek
Het belastingrecht kent veel ethische aspecten; wat is een rechtvaardig belastingstelsel? Zijn er
grenzen aan de adviespraktijk vanwege ethiek?
- Recht:
o Heeft bindende normen
o Het belastingsysteem is gecodificeerd
o Heeft een omlijnd wetgevend proces: je weet waar wetten vandaan komen
o Heeft duidelijke sancties
- Ethiek
o Bestaat uit morele normen
o Gaat om ‘goed’ gedrag
o Filosofie bestaat uit verschillende visies en er is vaak geen ‘juist’ antwoord.
o Bestatat uit normen en waarden
o Is niet formeel afdwingbaar, als je iets doet wat men niet ethisch vindt, kijken ze je
misschien anders aan, maar er zullen geen sancties volgen.
o Kan leiden tot reputatieschade: bijvoorbeeld dat bedrijven rekening houden met
ethiek omdat anders hun reputatie verslechterd.
Er is een interactie tussen ethiek en recht. Er zijn ethische overwegingen binnen het recht. Dit loopt
echter uiteen omdat er verschillende inzichten zijn. Ook omdat ethiek minder concreet is, er is geen
wetboek.
Oefendilemma
Iemand steelt een fiets... hoe zien we dit vanuit ethisch perspectief? Ligt aan de reden waarom deze
wordt gestolen en wie de gedupeerde is.
,Enkele bekende stromingen
- Plichtethiek van Kant (deonthologie): de mens moet morele regels stellen voor zichzelf. Dit
moet gedaan worden door het categorische imperatief. Kort gezegd houdt dat in dat je na
moet gaan denken wat er zou gebeuren wanneer iedereen handelt zoals jij. Handel alsof
jouw gedrag tot regel verheven zou kunnen worden.
o De mens is niet een middel, maar een doel op zich. Je mag een ander niet als middel
gebruiken voor je eigen geluk.
o Gevolgen doen er niet toe, het gaat om je plicht.
- Deugdenethiek van Aristoteles: Het gaat om de vraag wat voor soort mens je bent, je gaat
kijken of je een deugdelijk mens bent. Er zijn verschillende deugden en je zoekt naar een
gulden middenweg. Volgens Aristoteles is een goed mens iemand die zijn unieke menselijke
vermogen op voortreffelijke wijze in de praktijk brengt.
o Deugden: betrouwbaarheid, eerlijkheid, oprechtheid, rechtvaardigheid. Maar het
verschilt wat mensen een deugd vinden.
- Utilisme van Bentham: je moet kijken naar de gevolgen van een handeling om te bepalen of
deze goed is. Een utilist streeft naar het grootste geluk voor de meeste mensen, oftewel
nutsmaximalisatie.
o Moreel handelen wordt afgemeten aan het grootste algemene nut (het welzijn en
geluk van alle mensen; niet van het individu). Hoe groter het nut van een handeling
is, hoe eerder deze ethisch verantwoord is.
o Maar het streven naar het grootste geluk kan ook een verkeerd streven zijn. Slavernij
kan bijvoorbeeld tot het grootste geluk voor het grootste aantal leiden, maar dit is
natuurlijk niet ethisch juist.
o Rule utilisme: we moeten leven naar de regels die in het algemeen de grootste kans
hebben om te leiden tot het grootste geluk van de grootste groep.
Plichtenethiek en deugdenethiek kijken allebei naar de keuze op zich en niet naar de gevolgen ervan.
Fair share
- Belastingconcept (media, politiek en ngo’s): bijvoorbeeld Shell betaalt weinig VPB, en draagt
daardoor niet zijn fair share bij.
- Het is een filosofisch concept (prof. Happé). Deze heeft het over 2 plichten:
o Nakomingsplicht: je moet je aan de wet houden
o Fair share-plicht: je moet een bijdrage leveren aan de maatschappij
- Vanuit dit oogpunt ontstaat kritiek op agressieve belastingplanning.
o Belastingontwijking: legale handeling die we juridisch niet kunnen aanpakken. Vaak
doen multinationals aan belastingplanning waardoor zij de belasting kunnen
minimaliseren en hun fiscale positie optimaliseren.
- Let op: ‘fair share’ als morele constructie biedt soms geen antwoord op de vraag “hoeveel
euro moet een belastingplichtige betalen?”
Tijdsgebonden
Ethiek is tijdsgebonden, het veranderd continue. “Wat gisteren in het belastingrecht nog als ethisch
gold kan vandaag een heel ander etiket opgeplakt krijgen. Ethiek verandert met de tijd. En niet alleen
aan de kant van de belastingplichtigen en hun scherp of minder scherp aan de wind zeilende
adviseurs, maar ook aan de kant van de overheid.”
- Het is dus prima om na te denken wat ‘agressief’ en ‘fair’ is, maar in de geschiedenis zagen
we dit anders. Er is een omslag geweest in het denken over ethiek en agressieve
belastingplanning. Vóór 2008 keken mensen anders tegen dit soort thema’s aan.
, Belastingontwijking (volgens fiscalisten)
In het plaatje hierboven zien we links de winst (wit) en rechts wat illegaal is (zwart). Hetgeen in het
midden is legaal, maar wel agressief. Maar hoe bepaal je waar het omslagmoment, dus wanneer is
iets belastingontwijking?
- Kantiaanse aanpak: als je het gedrag niet tot regel wilt verheffen, dan is het
belastingontwijking.
Wat is belastingontwijking?
- Iets kan tegen de geest van de wet in gaan: het is niet de bedoeling dat je gebruik maakt van
die faciliteit. Dan is de oplossing om Fraus legis toe te passen, wet aanpassen of je kan een
beroep doen op de ethiek van bedrijven.
- Wat leidt tot lage belasting: bijvoorbeeld met Shell: Shell is NL belastingplichige en had
gebruik gemaakt van de liquidatieverliesregeling, waardoor ze in een bepaald jaar geen VPB
betaalde. Er is een wet, belastingplichtige past deze correct toe en de uitkomst is in lijn met
de geest van de wet, maar de maatschappij vindt de uitkomst is niet goed.
o Oplossing is wet aanpassen of beroep doen op de ethiek van bedrijven. Dit is een
logische reactie op het moment dat er te weinig belasting wordt geheven volgens de
normale toepassing van de belastingwet.
- Geen regels van toepassing: bijvoorbeeld Facebook betaalt geen belasting in NL, terwijl
burgers vinden dat hier wel iets betaald moet worden om de fair share te betalen.
Het fiscale debat
Hiermee wordt bedoeld het debat dat in NL gaande is omtrent belastingen, politieke dimensie en
fiscaal technische dimensie. Het fiscale debat is niet monolithisch, het is niet één ding. Het bestaat
uit verschillende subdebatten tussen verschillende mensen in verschillende media.
Hoorcollege 1. Ethiek
Belastingen en maatschappij
Stiglitz: every tax system is an expression of a country’s basic values – and its politics. It translates
into hard cash what might otherwise be simple high-flown rhetoric.
Openingsstelling Gunn: van alle rechtsgebieden werpt het belastingrecht de meeste ethische vragen
op, maar fiscalisten hebben hier weinig oog voor. Een gemiste kans!
Wat is ethiek?
- Ethiek draait om de centrale vraag: wat is ‘goed’ gedrag?
o Hoe behoren mensen zich in moreel opzicht te gedragen? Middels ethiek kan een
antwoord worden gezocht op deze vraag.
o Artsen, advocaten, accountants en militairen krijgen allemaal te maken met ethische
dilemmas. Bijvoorbeeld wanneer militairen nou moeten ingrijpen, of hoe je moet
handelen wanneer je als advocaat denkt dat iemand schuldig is.
- Ethiek gaat over filosofische vragen (geen juridische). Hiervoor is een filosofische benadering
vereist.
o Binnen ethiek zien we veel verschillende meningen en er is vaak geen ‘juist’
antwoord
o Roept soms weerstand op (“wijzen met het vingertje”)
- Ethiek is belangrijk voor een academisch gevormde fiscalist
De economische crisis van 2008 heeft voor een omslag gezorgd. Met name over dat iets wel legaal
kan zijn, maar dit niet altijd ethisch juist is (denk aan belastingontwijking).
Relatie tussen recht en ethiek
Het belastingrecht kent veel ethische aspecten; wat is een rechtvaardig belastingstelsel? Zijn er
grenzen aan de adviespraktijk vanwege ethiek?
- Recht:
o Heeft bindende normen
o Het belastingsysteem is gecodificeerd
o Heeft een omlijnd wetgevend proces: je weet waar wetten vandaan komen
o Heeft duidelijke sancties
- Ethiek
o Bestaat uit morele normen
o Gaat om ‘goed’ gedrag
o Filosofie bestaat uit verschillende visies en er is vaak geen ‘juist’ antwoord.
o Bestatat uit normen en waarden
o Is niet formeel afdwingbaar, als je iets doet wat men niet ethisch vindt, kijken ze je
misschien anders aan, maar er zullen geen sancties volgen.
o Kan leiden tot reputatieschade: bijvoorbeeld dat bedrijven rekening houden met
ethiek omdat anders hun reputatie verslechterd.
Er is een interactie tussen ethiek en recht. Er zijn ethische overwegingen binnen het recht. Dit loopt
echter uiteen omdat er verschillende inzichten zijn. Ook omdat ethiek minder concreet is, er is geen
wetboek.
Oefendilemma
Iemand steelt een fiets... hoe zien we dit vanuit ethisch perspectief? Ligt aan de reden waarom deze
wordt gestolen en wie de gedupeerde is.
,Enkele bekende stromingen
- Plichtethiek van Kant (deonthologie): de mens moet morele regels stellen voor zichzelf. Dit
moet gedaan worden door het categorische imperatief. Kort gezegd houdt dat in dat je na
moet gaan denken wat er zou gebeuren wanneer iedereen handelt zoals jij. Handel alsof
jouw gedrag tot regel verheven zou kunnen worden.
o De mens is niet een middel, maar een doel op zich. Je mag een ander niet als middel
gebruiken voor je eigen geluk.
o Gevolgen doen er niet toe, het gaat om je plicht.
- Deugdenethiek van Aristoteles: Het gaat om de vraag wat voor soort mens je bent, je gaat
kijken of je een deugdelijk mens bent. Er zijn verschillende deugden en je zoekt naar een
gulden middenweg. Volgens Aristoteles is een goed mens iemand die zijn unieke menselijke
vermogen op voortreffelijke wijze in de praktijk brengt.
o Deugden: betrouwbaarheid, eerlijkheid, oprechtheid, rechtvaardigheid. Maar het
verschilt wat mensen een deugd vinden.
- Utilisme van Bentham: je moet kijken naar de gevolgen van een handeling om te bepalen of
deze goed is. Een utilist streeft naar het grootste geluk voor de meeste mensen, oftewel
nutsmaximalisatie.
o Moreel handelen wordt afgemeten aan het grootste algemene nut (het welzijn en
geluk van alle mensen; niet van het individu). Hoe groter het nut van een handeling
is, hoe eerder deze ethisch verantwoord is.
o Maar het streven naar het grootste geluk kan ook een verkeerd streven zijn. Slavernij
kan bijvoorbeeld tot het grootste geluk voor het grootste aantal leiden, maar dit is
natuurlijk niet ethisch juist.
o Rule utilisme: we moeten leven naar de regels die in het algemeen de grootste kans
hebben om te leiden tot het grootste geluk van de grootste groep.
Plichtenethiek en deugdenethiek kijken allebei naar de keuze op zich en niet naar de gevolgen ervan.
Fair share
- Belastingconcept (media, politiek en ngo’s): bijvoorbeeld Shell betaalt weinig VPB, en draagt
daardoor niet zijn fair share bij.
- Het is een filosofisch concept (prof. Happé). Deze heeft het over 2 plichten:
o Nakomingsplicht: je moet je aan de wet houden
o Fair share-plicht: je moet een bijdrage leveren aan de maatschappij
- Vanuit dit oogpunt ontstaat kritiek op agressieve belastingplanning.
o Belastingontwijking: legale handeling die we juridisch niet kunnen aanpakken. Vaak
doen multinationals aan belastingplanning waardoor zij de belasting kunnen
minimaliseren en hun fiscale positie optimaliseren.
- Let op: ‘fair share’ als morele constructie biedt soms geen antwoord op de vraag “hoeveel
euro moet een belastingplichtige betalen?”
Tijdsgebonden
Ethiek is tijdsgebonden, het veranderd continue. “Wat gisteren in het belastingrecht nog als ethisch
gold kan vandaag een heel ander etiket opgeplakt krijgen. Ethiek verandert met de tijd. En niet alleen
aan de kant van de belastingplichtigen en hun scherp of minder scherp aan de wind zeilende
adviseurs, maar ook aan de kant van de overheid.”
- Het is dus prima om na te denken wat ‘agressief’ en ‘fair’ is, maar in de geschiedenis zagen
we dit anders. Er is een omslag geweest in het denken over ethiek en agressieve
belastingplanning. Vóór 2008 keken mensen anders tegen dit soort thema’s aan.
, Belastingontwijking (volgens fiscalisten)
In het plaatje hierboven zien we links de winst (wit) en rechts wat illegaal is (zwart). Hetgeen in het
midden is legaal, maar wel agressief. Maar hoe bepaal je waar het omslagmoment, dus wanneer is
iets belastingontwijking?
- Kantiaanse aanpak: als je het gedrag niet tot regel wilt verheffen, dan is het
belastingontwijking.
Wat is belastingontwijking?
- Iets kan tegen de geest van de wet in gaan: het is niet de bedoeling dat je gebruik maakt van
die faciliteit. Dan is de oplossing om Fraus legis toe te passen, wet aanpassen of je kan een
beroep doen op de ethiek van bedrijven.
- Wat leidt tot lage belasting: bijvoorbeeld met Shell: Shell is NL belastingplichige en had
gebruik gemaakt van de liquidatieverliesregeling, waardoor ze in een bepaald jaar geen VPB
betaalde. Er is een wet, belastingplichtige past deze correct toe en de uitkomst is in lijn met
de geest van de wet, maar de maatschappij vindt de uitkomst is niet goed.
o Oplossing is wet aanpassen of beroep doen op de ethiek van bedrijven. Dit is een
logische reactie op het moment dat er te weinig belasting wordt geheven volgens de
normale toepassing van de belastingwet.
- Geen regels van toepassing: bijvoorbeeld Facebook betaalt geen belasting in NL, terwijl
burgers vinden dat hier wel iets betaald moet worden om de fair share te betalen.
Het fiscale debat
Hiermee wordt bedoeld het debat dat in NL gaande is omtrent belastingen, politieke dimensie en
fiscaal technische dimensie. Het fiscale debat is niet monolithisch, het is niet één ding. Het bestaat
uit verschillende subdebatten tussen verschillende mensen in verschillende media.
