WIJSGERIGE PEDAGOGIEK DEEL I
Inhoudstafel
Wijsgerige Pedagogiek Deel I .................................................................................................................................. 1
Inleidend college ................................................................................................................................................. 8
Praktisch .......................................................................................................................................................... 8
Leerstof ........................................................................................................................................................... 9
Hoe concreet voorbereiden? .......................................................................................................................... 9
Examen ............................................................................................................................................................ 9
Agenda ............................................................................................................................................................ 9
Waar houden we ons in dit vak mee bezig? ................................................................................................. 10
Film - Children of Men................................................................................................................................... 10
Samenvatting van de film .............................................................................................................................. 11
Les 05/10 ........................................................................................................................................................... 12
Agenda .......................................................................................................................................................... 12
Pedagogiek .................................................................................................................................................... 13
Wijsgerige pedagogiek .................................................................................................................................. 13
Filosoferen als een manier van leven ............................................................................................................ 16
Inhoud van de cursus (zeer belangrijk!) ........................................................................................................ 17
Mollenhauer: Vergeten Samenhang (1983) .................................................................................................. 18
Opvoeden als technisch handelen de case van het behaviorisme (Watson, Skinner) .................................. 19
Opvoeden als technisch handelen: de case van het behaviorisme (Watson, Skinner) ................................. 20
Is behavioristische(mechanistische) gedragsverandering échte opvoeding? ............................................... 21
Vormbaarheid als voorwaarde .................................................................................................................. 22
Niet-transparantie als voorwaarde ........................................................................................................... 23
Vrijheid als voorwaarde ............................................................................................................................ 23
Is dit hetgeen wat pedagogen tot pedagogen maakt (en hen doet verschillen van andere professies die
zich ook met opvoeden bezighouden)? ........................................................................................................ 23
Mollenhauer: Vergeten Samenhang(1983) ................................................................................................... 23
Existentiële zorg voor de wereld (‘waarom we kinderen willen’)≠ ‘aardig zijn’ (voor kinderen zorgen) ...... 24
Biesta: opvoeding en menselijk subject worden ........................................................................................... 24
Vragen naar effectiviteit (‘outcome’) zijn niet noodzakelijk educatieve vragen ....................................... 26
Filosofie en opvoeding in de klassieke Oudheid ........................................................................................... 26
Periodisering ............................................................................................................................................. 26
Filosofie en opvoeding in de klassieke Oudheid ....................................................................................... 27
De Sofisten, Socrates en Plato: achtergronden............................................................................................. 27
De Sofisten ................................................................................................................................................ 28
1
, Socrates (470-399 v.Chr.) .......................................................................................................................... 29
Erratum in cursustekst .............................................................................................................................. 30
Plato (247-347 v.Chr.) ............................................................................................................................... 31
Plato: ideeënleer ....................................................................................................................................... 32
Plato: mensvisie ........................................................................................................................................ 33
Plato’s ambivalente relatie tot de schoonheid en de kunst ...................................................................... 34
Plato: politieke filosofie............................................................................................................................. 35
Socrates en Plato als filosofen en opvoeders ............................................................................................... 35
Opmerking in verband met de sofisten......................................................................................................... 36
Les 12/10 ........................................................................................................................................................... 37
Verheldering m.b.t. vorige les ....................................................................................................................... 37
Op het programma ........................................................................................................................................ 38
Aristoteles (384-322 v.Chr.) .......................................................................................................................... 38
Hylemorfisme en de leer van de vier oorzaken van het zijnde (al wat is) ................................................. 39
Teleologie: denken in termen van doeloorzakelijkheid ............................................................................ 40
God en mens ............................................................................................................................................. 41
Het goede leven en de rol van opvoeding (1) ........................................................................................... 41
Het goede leven en de rol van opvoeding (2) ........................................................................................... 42
Politieke filosofie: waarom de democratie de beste staatsvorm is (1) ..................................................... 43
Politieke filosofie: waarom de democratie de beste staatsvorm is (2) ..................................................... 44
De Hellenistische filosofie (vanaf 323 v. Chr.) ............................................................................................... 45
Diogenes (404-323 v.Chr.) ............................................................................................................................. 45
Epikoeros (341-270 v.Chr.) ............................................................................................................................ 46
Les 19/10 ........................................................................................................................................................... 47
Op het programma ........................................................................................................................................ 47
Het Stoïcisme (of: de Stoa) ............................................................................................................................ 47
Epictetus: vrijheid en onvrijheid ................................................................................................................... 48
De ware vrijheid ............................................................................................................................................ 48
Opnieuw: het belang van maximes… ............................................................................................................ 49
Stoa: verdere principes ................................................................................................................................. 51
Een andere hellenistische school: het scepticisme (Pyrrho van Elis [360-270 v. Chr.]) ................................ 51
Christendom .................................................................................................................................................. 52
Het eerste Christendom ................................................................................................................................ 53
De dwaasheid van het kruis .......................................................................................................................... 53
De mateloosheid van het Christendom: de verloren zoon ........................................................................... 54
Werkers van het laatste uur (Mt 20, 1 - 16) .................................................................................................. 54
Christendom vs. antiek denken ..................................................................................................................... 55
2
, Bemin je vijand! ............................................................................................................................................ 56
Bemin en doe wat je wil!............................................................................................................................... 56
Het ware leven .............................................................................................................................................. 57
Erfzonde en de nood aan Genade ................................................................................................................. 58
Antieke schaamte- versus Christelijke schuldcultuur.................................................................................... 59
Heil en genezing ............................................................................................................................................ 59
Christus als pedagoog ................................................................................................................................... 60
De films Das weisse Band en The Pawnbroker belichten elk alvast pedagogisch relevante aspecten die men
christelijk kan duiden .................................................................................................................................... 60
Pastorale machtstechnologie ........................................................................................................................ 61
College 26/10 .................................................................................................................................................... 62
Op het programma ........................................................................................................................................ 62
Late Middeleeuwen: de scholastieke filosofie ‘temt’ de radicaliteit van het Christendom .......................... 62
Thomas van Aquino: een aristotelische versie van het Christendom ........................................................... 62
Correcties op Aristoteles ............................................................................................................................... 63
Gevolgen van Thomas’ metafysica ................................................................................................................ 64
Thomas ↔ Willem van Ockham (1285-1347) niet kennen! ......................................................................... 65
Moderne tijd (vanaf de 16de eeuw) ................................................................................................................... 65
De veranderende betekenis van opvoeding in de Moderne Tijd: Van presentatie naar representatie
(Mollenhauer, Vergeten Samenhang, hoofdstuk 1) ...................................................................................... 65
In de moderniteit komt het menselijke subject centraal te zijn ................................................................... 66
Getemperde/vertraagde werkelijkheid ........................................................................................................ 67
De Pre-moderne tijd (Middeleeuwen) is de tijd van de presentatie............................................................. 68
Van presentatie naar representatie .............................................................................................................. 69
De moderne tijd: opvoeding als representatie ............................................................................................. 69
College 9/11 ...................................................................................................................................................... 70
Van presentatie naar representatie (Mollenhauer) ...................................................................................... 70
Moderne wijsbegeerte en moderne opvoeding (moderniteit) ..................................................................... 71
René Descartes .............................................................................................................................................. 72
Twijfel: hyperbolisch en methodisch ........................................................................................................ 73
Het cogito als nieuw vertrekpunt .............................................................................................................. 73
Descartes’ tegenpool: Blaise Pascals (1623-1662) existentialisme ............................................................... 75
Blaise Pascal .................................................................................................................................................. 76
De weddenschap van Pascal ..................................................................................................................... 76
Uiteindelijk drinkt ook Descartes de soep ook niet zo heet op als ze opgediend wordt: de ‘morale
provisoire’ ..................................................................................................................................................... 77
Descartes: consequenties van zijn systeem voor filosofie en opvoeding ..................................................... 78
3
, Descartes: Was ik maar nooit een kind geweest … (Cf. knowledge-insertion!) ........................................ 79
De Moderniteit en de wending naar het subject .......................................................................................... 79
Een typisch moderne idee: de staat als sociaal contract .............................................................................. 80
John Locke ..................................................................................................................................................... 80
Het maakt een verschil welk soort verhalen we vertellen ............................................................................ 81
Keuzevrijheid als waarde versus keuzevrijheid als voorwaarde (Charles Taylor) ......................................... 82
Les 16/11 ........................................................................................................................................................... 82
Op het programma ........................................................................................................................................ 82
De betekenis van Immanuel Kant ................................................................................................................. 83
Immanuel Kant (1724-1804) ......................................................................................................................... 83
Belangrijke gebeurtenissen tijdens het leven van Kant (1724-1804)........................................................ 83
Kritische transcendentaalfilosofie!! .............................................................................................................. 84
Kritiek van de zuivere rede: hoe is wetenschappelijke kennis mogelijk? ..................................................... 84
Belangrijke opmerkingen .............................................................................................................................. 86
Denken .......................................................................................................................................................... 86
Kritiek van de Praktische Rede: wat maakt mogelijk dat we moreel kunnen handelen? ............................. 88
Echt morele regel = categorische imperatief ................................................................................................ 88
Categorische imperatief ................................................................................................................................ 89
Autonomie… .............................................................................................................................................. 89
Rede, emotie en moraliteit ........................................................................................................................... 90
Gevolgen van de Tweede Kritiek ................................................................................................................... 91
Verlicht vooruitgangsoptimisme ................................................................................................................... 91
Pedagogische paradox: de centrale opvoedkundige vraag in de Moderniteit ............................................. 92
Film Das Weisse Band ................................................................................................................................... 94
Martinus Langeveld (1905-1989) en de traditionele pedagogiek ................................................................. 99
Gezag als technische (noodzakelijke) voorwaarde ..................................................................................... 100
Ook vertrouwen is een technische voorwaarde ......................................................................................... 100
Kant/Langeveld = zeer bekende, ‘traditionele’ bepaling van opvoeding (en wat het doel van opvoeden is)
.................................................................................................................................................................... 101
Les 23/11 ......................................................................................................................................................... 102
Op het programma ...................................................................................................................................... 102
Revolutionaire tijden ....................................................................................................................................... 102
Was ist Aufklärung? (niet gezien in de les: gewoon lezen) ......................................................................... 102
Publiek gebruik van de rede ........................................................................................................................ 103
Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) ........................................................................................................... 104
Rousseaus politieke filosofie: Du Contrat Social ..................................................................................... 104
Rousseau, Kant en de Verlichting: paradoxale verhoudingen .................................................................... 107
4
Inhoudstafel
Wijsgerige Pedagogiek Deel I .................................................................................................................................. 1
Inleidend college ................................................................................................................................................. 8
Praktisch .......................................................................................................................................................... 8
Leerstof ........................................................................................................................................................... 9
Hoe concreet voorbereiden? .......................................................................................................................... 9
Examen ............................................................................................................................................................ 9
Agenda ............................................................................................................................................................ 9
Waar houden we ons in dit vak mee bezig? ................................................................................................. 10
Film - Children of Men................................................................................................................................... 10
Samenvatting van de film .............................................................................................................................. 11
Les 05/10 ........................................................................................................................................................... 12
Agenda .......................................................................................................................................................... 12
Pedagogiek .................................................................................................................................................... 13
Wijsgerige pedagogiek .................................................................................................................................. 13
Filosoferen als een manier van leven ............................................................................................................ 16
Inhoud van de cursus (zeer belangrijk!) ........................................................................................................ 17
Mollenhauer: Vergeten Samenhang (1983) .................................................................................................. 18
Opvoeden als technisch handelen de case van het behaviorisme (Watson, Skinner) .................................. 19
Opvoeden als technisch handelen: de case van het behaviorisme (Watson, Skinner) ................................. 20
Is behavioristische(mechanistische) gedragsverandering échte opvoeding? ............................................... 21
Vormbaarheid als voorwaarde .................................................................................................................. 22
Niet-transparantie als voorwaarde ........................................................................................................... 23
Vrijheid als voorwaarde ............................................................................................................................ 23
Is dit hetgeen wat pedagogen tot pedagogen maakt (en hen doet verschillen van andere professies die
zich ook met opvoeden bezighouden)? ........................................................................................................ 23
Mollenhauer: Vergeten Samenhang(1983) ................................................................................................... 23
Existentiële zorg voor de wereld (‘waarom we kinderen willen’)≠ ‘aardig zijn’ (voor kinderen zorgen) ...... 24
Biesta: opvoeding en menselijk subject worden ........................................................................................... 24
Vragen naar effectiviteit (‘outcome’) zijn niet noodzakelijk educatieve vragen ....................................... 26
Filosofie en opvoeding in de klassieke Oudheid ........................................................................................... 26
Periodisering ............................................................................................................................................. 26
Filosofie en opvoeding in de klassieke Oudheid ....................................................................................... 27
De Sofisten, Socrates en Plato: achtergronden............................................................................................. 27
De Sofisten ................................................................................................................................................ 28
1
, Socrates (470-399 v.Chr.) .......................................................................................................................... 29
Erratum in cursustekst .............................................................................................................................. 30
Plato (247-347 v.Chr.) ............................................................................................................................... 31
Plato: ideeënleer ....................................................................................................................................... 32
Plato: mensvisie ........................................................................................................................................ 33
Plato’s ambivalente relatie tot de schoonheid en de kunst ...................................................................... 34
Plato: politieke filosofie............................................................................................................................. 35
Socrates en Plato als filosofen en opvoeders ............................................................................................... 35
Opmerking in verband met de sofisten......................................................................................................... 36
Les 12/10 ........................................................................................................................................................... 37
Verheldering m.b.t. vorige les ....................................................................................................................... 37
Op het programma ........................................................................................................................................ 38
Aristoteles (384-322 v.Chr.) .......................................................................................................................... 38
Hylemorfisme en de leer van de vier oorzaken van het zijnde (al wat is) ................................................. 39
Teleologie: denken in termen van doeloorzakelijkheid ............................................................................ 40
God en mens ............................................................................................................................................. 41
Het goede leven en de rol van opvoeding (1) ........................................................................................... 41
Het goede leven en de rol van opvoeding (2) ........................................................................................... 42
Politieke filosofie: waarom de democratie de beste staatsvorm is (1) ..................................................... 43
Politieke filosofie: waarom de democratie de beste staatsvorm is (2) ..................................................... 44
De Hellenistische filosofie (vanaf 323 v. Chr.) ............................................................................................... 45
Diogenes (404-323 v.Chr.) ............................................................................................................................. 45
Epikoeros (341-270 v.Chr.) ............................................................................................................................ 46
Les 19/10 ........................................................................................................................................................... 47
Op het programma ........................................................................................................................................ 47
Het Stoïcisme (of: de Stoa) ............................................................................................................................ 47
Epictetus: vrijheid en onvrijheid ................................................................................................................... 48
De ware vrijheid ............................................................................................................................................ 48
Opnieuw: het belang van maximes… ............................................................................................................ 49
Stoa: verdere principes ................................................................................................................................. 51
Een andere hellenistische school: het scepticisme (Pyrrho van Elis [360-270 v. Chr.]) ................................ 51
Christendom .................................................................................................................................................. 52
Het eerste Christendom ................................................................................................................................ 53
De dwaasheid van het kruis .......................................................................................................................... 53
De mateloosheid van het Christendom: de verloren zoon ........................................................................... 54
Werkers van het laatste uur (Mt 20, 1 - 16) .................................................................................................. 54
Christendom vs. antiek denken ..................................................................................................................... 55
2
, Bemin je vijand! ............................................................................................................................................ 56
Bemin en doe wat je wil!............................................................................................................................... 56
Het ware leven .............................................................................................................................................. 57
Erfzonde en de nood aan Genade ................................................................................................................. 58
Antieke schaamte- versus Christelijke schuldcultuur.................................................................................... 59
Heil en genezing ............................................................................................................................................ 59
Christus als pedagoog ................................................................................................................................... 60
De films Das weisse Band en The Pawnbroker belichten elk alvast pedagogisch relevante aspecten die men
christelijk kan duiden .................................................................................................................................... 60
Pastorale machtstechnologie ........................................................................................................................ 61
College 26/10 .................................................................................................................................................... 62
Op het programma ........................................................................................................................................ 62
Late Middeleeuwen: de scholastieke filosofie ‘temt’ de radicaliteit van het Christendom .......................... 62
Thomas van Aquino: een aristotelische versie van het Christendom ........................................................... 62
Correcties op Aristoteles ............................................................................................................................... 63
Gevolgen van Thomas’ metafysica ................................................................................................................ 64
Thomas ↔ Willem van Ockham (1285-1347) niet kennen! ......................................................................... 65
Moderne tijd (vanaf de 16de eeuw) ................................................................................................................... 65
De veranderende betekenis van opvoeding in de Moderne Tijd: Van presentatie naar representatie
(Mollenhauer, Vergeten Samenhang, hoofdstuk 1) ...................................................................................... 65
In de moderniteit komt het menselijke subject centraal te zijn ................................................................... 66
Getemperde/vertraagde werkelijkheid ........................................................................................................ 67
De Pre-moderne tijd (Middeleeuwen) is de tijd van de presentatie............................................................. 68
Van presentatie naar representatie .............................................................................................................. 69
De moderne tijd: opvoeding als representatie ............................................................................................. 69
College 9/11 ...................................................................................................................................................... 70
Van presentatie naar representatie (Mollenhauer) ...................................................................................... 70
Moderne wijsbegeerte en moderne opvoeding (moderniteit) ..................................................................... 71
René Descartes .............................................................................................................................................. 72
Twijfel: hyperbolisch en methodisch ........................................................................................................ 73
Het cogito als nieuw vertrekpunt .............................................................................................................. 73
Descartes’ tegenpool: Blaise Pascals (1623-1662) existentialisme ............................................................... 75
Blaise Pascal .................................................................................................................................................. 76
De weddenschap van Pascal ..................................................................................................................... 76
Uiteindelijk drinkt ook Descartes de soep ook niet zo heet op als ze opgediend wordt: de ‘morale
provisoire’ ..................................................................................................................................................... 77
Descartes: consequenties van zijn systeem voor filosofie en opvoeding ..................................................... 78
3
, Descartes: Was ik maar nooit een kind geweest … (Cf. knowledge-insertion!) ........................................ 79
De Moderniteit en de wending naar het subject .......................................................................................... 79
Een typisch moderne idee: de staat als sociaal contract .............................................................................. 80
John Locke ..................................................................................................................................................... 80
Het maakt een verschil welk soort verhalen we vertellen ............................................................................ 81
Keuzevrijheid als waarde versus keuzevrijheid als voorwaarde (Charles Taylor) ......................................... 82
Les 16/11 ........................................................................................................................................................... 82
Op het programma ........................................................................................................................................ 82
De betekenis van Immanuel Kant ................................................................................................................. 83
Immanuel Kant (1724-1804) ......................................................................................................................... 83
Belangrijke gebeurtenissen tijdens het leven van Kant (1724-1804)........................................................ 83
Kritische transcendentaalfilosofie!! .............................................................................................................. 84
Kritiek van de zuivere rede: hoe is wetenschappelijke kennis mogelijk? ..................................................... 84
Belangrijke opmerkingen .............................................................................................................................. 86
Denken .......................................................................................................................................................... 86
Kritiek van de Praktische Rede: wat maakt mogelijk dat we moreel kunnen handelen? ............................. 88
Echt morele regel = categorische imperatief ................................................................................................ 88
Categorische imperatief ................................................................................................................................ 89
Autonomie… .............................................................................................................................................. 89
Rede, emotie en moraliteit ........................................................................................................................... 90
Gevolgen van de Tweede Kritiek ................................................................................................................... 91
Verlicht vooruitgangsoptimisme ................................................................................................................... 91
Pedagogische paradox: de centrale opvoedkundige vraag in de Moderniteit ............................................. 92
Film Das Weisse Band ................................................................................................................................... 94
Martinus Langeveld (1905-1989) en de traditionele pedagogiek ................................................................. 99
Gezag als technische (noodzakelijke) voorwaarde ..................................................................................... 100
Ook vertrouwen is een technische voorwaarde ......................................................................................... 100
Kant/Langeveld = zeer bekende, ‘traditionele’ bepaling van opvoeding (en wat het doel van opvoeden is)
.................................................................................................................................................................... 101
Les 23/11 ......................................................................................................................................................... 102
Op het programma ...................................................................................................................................... 102
Revolutionaire tijden ....................................................................................................................................... 102
Was ist Aufklärung? (niet gezien in de les: gewoon lezen) ......................................................................... 102
Publiek gebruik van de rede ........................................................................................................................ 103
Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) ........................................................................................................... 104
Rousseaus politieke filosofie: Du Contrat Social ..................................................................................... 104
Rousseau, Kant en de Verlichting: paradoxale verhoudingen .................................................................... 107
4
