Het verschijnsel wetenschap – Herman Koningsveld
Hoofdstuk 1 – Academische vorming
Wetenschap is overal. In alle dingen om ons heen zijn er bepaalde zaken
vanzelfsprekend, zoals kennis van de wereld om ons heen, technieken,
vooronderstellingen, regels. Het is zo vanzelfsprekend dat men het er niet over
heeft. Filosofen houden zich juist bezig met deze vanzelfsprekendheden,
daardoor vinden mensen vaak dat ze het over niks hebben.
Wetenschapsfilosofen willen de vooronderstellingen die aan de
wetenschappelijke praktijk ten grondslag liggen, op een systematische wijze
zichtbaar maken.
Wetenschapsfilosofie = een kritische reflectie op de vooronderstellingen die
aan de wetenschap ten grondslag liggen. Dit is op te delen in twee
probleemcomplexen:
De aard van de wetenschap (van binnenuit bekeken als een op zich staand
fenomeen)
Wat onderscheidt wetenschappelijke kennis van alledaagse kennis?
Bestaat objectiviteit in de wetenschap?
De maatschappelijke positie van wetenschap (bekeken als onderdeel van
de grotere maatschappij)
Wetenschap wordt gezien als onderdeel van cultuur, wat houdt dat in?
Is het terecht dat wetenschappelijke kennis zo’n hoge status heeft?
Wetenschap bestaat ook uit twee delen:
een activiteit die wetenschappelijk onderzoek genoemd wordt.
de verzameling van wetenschappelijke kennis.
1.1 Wetenschapper, niet alleen vakman
De universiteit wordt niet alleen gezien als onderwijs, maar als ‘iets meer’: Een
universitaire studie moet iemand zowel wetenschappelijk opleiden als
academisch vormen.
1.2 Wetenschappelijk opleiden en academisch vormen
Tijdens een studie natuurkunde wordt je wetenschappelijk opgeleid: je leert te
werken met de kennis en de begrippen en daarnaast moet je leren om
experimenten uit te voeren en metingen te doen: je leert op theoretisch en
instrumenteel niveau.
Wetenschappelijk aan deze studie is dat de studenten worden opgeleid om deel
te nemen aan het wetenschappelijk debat, bv. door onderzoek te gaan doen.
Maar worden studenten ook gevormd door hun opleiding (persoonlijk)? Ze leren
een kritische houding aan te nemen ten aanzien van feiten en beweringen, deze
kunnen ze ook buiten het vakgebied gebruiken en in die zin zou je kunnen
zeggen dat de studenten gevormd worden. Het probleem is echter dat in het
dagelijks leven ook emoties meespelen en dat het dus allemaal niet zo
gemakkelijk is om geen vooroordelen te hebben en je puur te laten leiden door
feiten.
1.3 Binnen- en buitenvragen (deelnemer aan en toeschouwer van een
activiteit)
1
,Een student moet academisch gevormd worden op een manier die inhoudelijk
verbonden is met het vak dat ze studeren, als dat niet mogelijk is, moet het
achterwege gelaten worden.
Deelnemer aan heeft geleerd om te handelen binnen een bepaald domein, bv.
onderzoek doen.
Toeschouwer van heeft inzicht verkregen in de achtergronden en de bredere
context van een vak en kan dus van buitenaf naar het vak kijken.
Opleiding natuurwetenschappen leiden op tot deelnemers. Eigenlijk zou daar een
stuk aan moeten worden toegevoegd, namelijk: het leren reflecteren op de plaats
van het vakgebied binnen de samenleving (toeschouwer).
Er zijn twee soorten buitenvragen, namelijk met betrekking tot:
de aard van het eigen vakgebied: wat moeten we onder
natuurwetenschappelijke kennis verstaan? Wat zijn ‘feiten’ als we
bedenken dat deze vaak in heel gekunstelde settings zijn verkregen?
Kan het eigen vakgebied vergeleken worden met andere disciplines, bv.
het samensmelten van gasmoleculen vergelijken met het doen en laten
van een groep mensen.
de plaats van het eigen vakgebied in breder maatschappelijk verband:
Vormt het natuurwetenschappelijk onderzoek een onafhankelijk eiland
binnen onze samenleving? Waarin ligt de legitimatie van het onderzoek?
Welke rol speelt het natuurwetenschappelijk onderzoek in het alledaagse
leven?
Academische vorming kan nu gedefinieerd worden als: Academische vorming
moet er voor zorgen dat studenten zich een begrippenkader eigen maken met
behulp waarvan ze op een zinnige manier met deze twee groepen buitenvragen
kunnen omgaan. Met argumenten kunnen aangeven waarom hun onderzoek
nuttig is.
De fundamentele behoefte van de mens om de natuur om zich heen te willen
begrijpen, is geen goede reden om onderzoek te doen: Eten is ook een
levensbehoefte, maar dat legitimeert nog niet dat wij elke dag alleen maar patat
eten (wat wel eten is) en hondenvoer is al helemaal not done.
academische vorming= Iemand moet een bekwaam deelnemer aan en
bekwaam toeschouwer zijn van zijn vakgebied.
1.4 Waarom niet gewoon vakman?
De academische vorming is nodig, omdat iedereen op een gegeven moment, hoe
onbewust ook, te maken krijgt met buitenvragen. En dan moet je in staat zijn om
als toeschouwer je vakgebied te bekijken en legitimeren waarom jouw vakgebied
belangrijk is in relatie tot de rest van de maatschappij.
2
, Hoofdstuk 2 – Het standaardbeeld van wetenschap
Ook over wetenschap bestaat een ideeën van mensen die onderdeel van de
vanzelfsprekendheden. Het geschetste beeld is op basis van de
natuurwetenschappen en hoeft dus niet per definitie ook te kloppen voor
bijvoorbeeld psychologie.
2.1 Wetenschappelijke rationaliteit
Het doel van wetenschapsbeoefening = de ontwikkeling van ware kennis
over de ons omringende werkelijkheid: de zoektocht naar de waarheid.
Wetenschap wordt verricht vanuit waarheids- of verklaringsperspectief. Men wil
de wetten vinden die achter verschijnselen zitten, zodat je verschijnselen kunt
verklaren. Wetenschappelijke theorieën zijn een netwerk van deze wetten.
Deze theorieën geven ons inzicht in de wereld om ons heen, ze verklaren hoe iets
gebeurt.
Wetenschap is rationeel: elke stap die gezet wordt om te komen tot een
theorie moet door waarneming en experiment resulteren in feiten/logische
argumentatie, alleen dan is er sprake van betrouwbare kennis.
Feiten vormen de empirische basis en zijn het resultaat van theorievrije
waarneming. Deze waarneming moet direct van de wetenschapper op het object
zijn (geen ruis, objectieve waarneming). Hij moet dus zijn vooroordelen, theorieën
en overtuigingen niet meenemen tijdens de waarneming.
Een theorie is wetenschappelijk als ze rust op een fundament van feiten die
door theorievrije waarneming zijn verkregen.
2.2 De empirische cyclus
3. theorie, T
2. empirische 4.nieuwe
wetten; universele empirische
waarnemingsuitspra wetten
ken
1. empirische
basis;
waarnemings-
uitspraken
1. Empirische basis; waarnemingsuitspraken
Bestaat uit waargenomen feiten, deze worden uitgedrukt in
waarnemingsuitspraken (zegt iets over een eindig aantal dingen) hier tegenover
3
Hoofdstuk 1 – Academische vorming
Wetenschap is overal. In alle dingen om ons heen zijn er bepaalde zaken
vanzelfsprekend, zoals kennis van de wereld om ons heen, technieken,
vooronderstellingen, regels. Het is zo vanzelfsprekend dat men het er niet over
heeft. Filosofen houden zich juist bezig met deze vanzelfsprekendheden,
daardoor vinden mensen vaak dat ze het over niks hebben.
Wetenschapsfilosofen willen de vooronderstellingen die aan de
wetenschappelijke praktijk ten grondslag liggen, op een systematische wijze
zichtbaar maken.
Wetenschapsfilosofie = een kritische reflectie op de vooronderstellingen die
aan de wetenschap ten grondslag liggen. Dit is op te delen in twee
probleemcomplexen:
De aard van de wetenschap (van binnenuit bekeken als een op zich staand
fenomeen)
Wat onderscheidt wetenschappelijke kennis van alledaagse kennis?
Bestaat objectiviteit in de wetenschap?
De maatschappelijke positie van wetenschap (bekeken als onderdeel van
de grotere maatschappij)
Wetenschap wordt gezien als onderdeel van cultuur, wat houdt dat in?
Is het terecht dat wetenschappelijke kennis zo’n hoge status heeft?
Wetenschap bestaat ook uit twee delen:
een activiteit die wetenschappelijk onderzoek genoemd wordt.
de verzameling van wetenschappelijke kennis.
1.1 Wetenschapper, niet alleen vakman
De universiteit wordt niet alleen gezien als onderwijs, maar als ‘iets meer’: Een
universitaire studie moet iemand zowel wetenschappelijk opleiden als
academisch vormen.
1.2 Wetenschappelijk opleiden en academisch vormen
Tijdens een studie natuurkunde wordt je wetenschappelijk opgeleid: je leert te
werken met de kennis en de begrippen en daarnaast moet je leren om
experimenten uit te voeren en metingen te doen: je leert op theoretisch en
instrumenteel niveau.
Wetenschappelijk aan deze studie is dat de studenten worden opgeleid om deel
te nemen aan het wetenschappelijk debat, bv. door onderzoek te gaan doen.
Maar worden studenten ook gevormd door hun opleiding (persoonlijk)? Ze leren
een kritische houding aan te nemen ten aanzien van feiten en beweringen, deze
kunnen ze ook buiten het vakgebied gebruiken en in die zin zou je kunnen
zeggen dat de studenten gevormd worden. Het probleem is echter dat in het
dagelijks leven ook emoties meespelen en dat het dus allemaal niet zo
gemakkelijk is om geen vooroordelen te hebben en je puur te laten leiden door
feiten.
1.3 Binnen- en buitenvragen (deelnemer aan en toeschouwer van een
activiteit)
1
,Een student moet academisch gevormd worden op een manier die inhoudelijk
verbonden is met het vak dat ze studeren, als dat niet mogelijk is, moet het
achterwege gelaten worden.
Deelnemer aan heeft geleerd om te handelen binnen een bepaald domein, bv.
onderzoek doen.
Toeschouwer van heeft inzicht verkregen in de achtergronden en de bredere
context van een vak en kan dus van buitenaf naar het vak kijken.
Opleiding natuurwetenschappen leiden op tot deelnemers. Eigenlijk zou daar een
stuk aan moeten worden toegevoegd, namelijk: het leren reflecteren op de plaats
van het vakgebied binnen de samenleving (toeschouwer).
Er zijn twee soorten buitenvragen, namelijk met betrekking tot:
de aard van het eigen vakgebied: wat moeten we onder
natuurwetenschappelijke kennis verstaan? Wat zijn ‘feiten’ als we
bedenken dat deze vaak in heel gekunstelde settings zijn verkregen?
Kan het eigen vakgebied vergeleken worden met andere disciplines, bv.
het samensmelten van gasmoleculen vergelijken met het doen en laten
van een groep mensen.
de plaats van het eigen vakgebied in breder maatschappelijk verband:
Vormt het natuurwetenschappelijk onderzoek een onafhankelijk eiland
binnen onze samenleving? Waarin ligt de legitimatie van het onderzoek?
Welke rol speelt het natuurwetenschappelijk onderzoek in het alledaagse
leven?
Academische vorming kan nu gedefinieerd worden als: Academische vorming
moet er voor zorgen dat studenten zich een begrippenkader eigen maken met
behulp waarvan ze op een zinnige manier met deze twee groepen buitenvragen
kunnen omgaan. Met argumenten kunnen aangeven waarom hun onderzoek
nuttig is.
De fundamentele behoefte van de mens om de natuur om zich heen te willen
begrijpen, is geen goede reden om onderzoek te doen: Eten is ook een
levensbehoefte, maar dat legitimeert nog niet dat wij elke dag alleen maar patat
eten (wat wel eten is) en hondenvoer is al helemaal not done.
academische vorming= Iemand moet een bekwaam deelnemer aan en
bekwaam toeschouwer zijn van zijn vakgebied.
1.4 Waarom niet gewoon vakman?
De academische vorming is nodig, omdat iedereen op een gegeven moment, hoe
onbewust ook, te maken krijgt met buitenvragen. En dan moet je in staat zijn om
als toeschouwer je vakgebied te bekijken en legitimeren waarom jouw vakgebied
belangrijk is in relatie tot de rest van de maatschappij.
2
, Hoofdstuk 2 – Het standaardbeeld van wetenschap
Ook over wetenschap bestaat een ideeën van mensen die onderdeel van de
vanzelfsprekendheden. Het geschetste beeld is op basis van de
natuurwetenschappen en hoeft dus niet per definitie ook te kloppen voor
bijvoorbeeld psychologie.
2.1 Wetenschappelijke rationaliteit
Het doel van wetenschapsbeoefening = de ontwikkeling van ware kennis
over de ons omringende werkelijkheid: de zoektocht naar de waarheid.
Wetenschap wordt verricht vanuit waarheids- of verklaringsperspectief. Men wil
de wetten vinden die achter verschijnselen zitten, zodat je verschijnselen kunt
verklaren. Wetenschappelijke theorieën zijn een netwerk van deze wetten.
Deze theorieën geven ons inzicht in de wereld om ons heen, ze verklaren hoe iets
gebeurt.
Wetenschap is rationeel: elke stap die gezet wordt om te komen tot een
theorie moet door waarneming en experiment resulteren in feiten/logische
argumentatie, alleen dan is er sprake van betrouwbare kennis.
Feiten vormen de empirische basis en zijn het resultaat van theorievrije
waarneming. Deze waarneming moet direct van de wetenschapper op het object
zijn (geen ruis, objectieve waarneming). Hij moet dus zijn vooroordelen, theorieën
en overtuigingen niet meenemen tijdens de waarneming.
Een theorie is wetenschappelijk als ze rust op een fundament van feiten die
door theorievrije waarneming zijn verkregen.
2.2 De empirische cyclus
3. theorie, T
2. empirische 4.nieuwe
wetten; universele empirische
waarnemingsuitspra wetten
ken
1. empirische
basis;
waarnemings-
uitspraken
1. Empirische basis; waarnemingsuitspraken
Bestaat uit waargenomen feiten, deze worden uitgedrukt in
waarnemingsuitspraken (zegt iets over een eindig aantal dingen) hier tegenover
3
