,Leerdoelen Medische Kennis jaar 1, periode 2
Lesweek 1:
…ken je de algemene functies van het zenuwstelsel;
Alle functies van het zenuwstelsel zijn erop gericht om in te spelen op gebeurtenissen om je heen, in
de buitenwereld, en binnenin het lichaam, in het inwendige milieu. We onderscheiden 5 algemene
functies:
1. Regulatie van activiteiten van weefsels en organen
• Deze functie houdt in dat organen en weefsels geremd of gestimuleerd worden in hun
activiteiten wanneer veranderingen in of buiten het lichaam daartoe aanleiding
geven. Hard wegrennen in een levensbedreigende situatie is hiervan een voordeel.
2. Coördinatie van activiteiten van weefsels en organen
• Weefsels en organen moeten nauwkeurig op elkaar afgestemd zijn. Zo komt er een
optimale werking tot stand. Verhoogde maagperistaltiek door spiercontracties in de
maagwand bijvoorbeeld, is alleen zinvol als tegelijkertijd maagsapproductie door
maagsapklieren plaatsvindt.
3. Regulatie en coördinatie van vegetatieve functies
• De 5 vegetatieve hoofdfuncties zijn: circulatie, spijsvertering, uitscheiding, ademhaling
en begrenzing door de huid. Deze worden uitgevoerd door de vegetatieve
orgaanstelsels. Ze doen in nauwe samenwerking in werk. Vegetatief wil zeggen dat
het buiten de wil om gaat en je kan er weinig tot geen invloed op uitoefenen. Ook
hormonen spelen hierbij een grote rol.
4. Coördinatie van contacten met de buitenwereld
• Het coördineren van de contacten met de wereld om je heen is een belangrijke
functie van het zenuwstelsel. Bewustwording van omstandigheden zijn noodzakelijk
voor zelfbehoud. Dit kan ook het vegetatieve stelsel ondersteunen. De mens is
anderzijds een sociaal wezen dat soortgenoten nodig heeft voor eigen functioneren
en voortplanting
5. Coördinatie van de psychische functies
• Deze functie van het zenuwstelsel heeft te maken met bewustzijn en zelfbewustzijn,
met leren en herinneren, met stemmingen en emoties, met denken, dromen en
fantaseren, met driften en beheersing, met talent, karakter en creativiteit.
…begrijp je de algemene werking van het zenuwstelsel;
De werking van het zenuwstelsel verloopt in een bepaald patroon dat uit drie functionele fasen
bestaat: sensorische input, verwerking en motorische output.
Sensorische input
Een verandering (inwendig of uitwendig) zal door het lichaam waargenomen moeten worden. Dat
gebeurt d.m.v. sensoren. Een sensor is een gespecialiseerde cel, vaak verwant aan een zenuwcel, die
gevoelig is voor een bepaalde verandering in zijn omgeving. De sensor wordt door de verandering
geprikkeld, hij ‘vertaalt’ de prikkel in impulsen (elektrische signalen), en stuurt ze via zenuwen naar het
centrale zenuwstelsel. Het opvangen van prikkels door sensoren heet sensorische input.
2
,Verwerking
In het centrale zenuwstelsel vindt verwerking van de sensorische input plaats. Dat begint met het
doorgeven van de informatie naar een bepaalde plaats in de hersenen of het ruggenmerg. Daar wordt
de informatie bewust of onbewust ‘beoordeeld’, vooral in verband met een mogelijke bedreiging van
de homeostase of met een fysieke beschadiging van het lichaam. Vervolgens bepaalt het centrale
zenuwstelsel of en hoe het lichaam erop gaat reageren.
Motorische output
Wanneer het lichaam moet of wil reageren op
een inwendige of uitwendige verandering
sturen de hersenen of het ruggenmerg
remmende of stimulerende impulsen naar de
organen die de reactie moeten uitvoeren.
Deze organen noem je effectoren; het zijn
altijd spieren of klieren. Het aansturen door
het zenuwstelsel van de effectoren wordt
motorische output genoemd.
…ken je de anatomische en fysiologische indeling van het zenuwstelsel;
…weet je het onderscheid tussen het animale en het vegetatieve zenuwstelsel;
Het is zinvol om een indeling op anatomisch en fysiologisch gebied te maken voor het zenuwstelsel om
het goed te begrijpen. De anatomische bouw is gebaseerd op bouw en ligging en de fysiologische
indeling gebeurt op basis van functies van de verschillende delen.
Anatomische indeling
De anatomische indeling gaat uit van de bouw en de ligging van het zenuwstelsel. We onderscheiden
twee delen: het centrale zenuwstelsel (CZS) en het perifere zenuwstelsel (PZS). Het centrale
zenuwstelsel is het deel van het zenuwstelsel dat binnen de benige omhulsels van schedel en
wervelkolom liggen. Het zijn de hersenen en het ruggenmerg. De hersenen bestaan uit: grote
hersenen, tussenhersenen, hersenstam en
kleine hersenen. Het perifere zenuwstelsel
bevindt zich grotendeels buiten de schedel
en de wervelkolom. De delen van het
perifere zenuwstelsel vormen de
verbindingswegen tussen het centrale
zenuwstelsel en de rest van het lichaam,
de periferie. Tot het perifere zenuwstelsel
behoren: de hersenzenuwen, de
ruggenmergzenuwen, de grensstrengen en
de zenuwen van het vegetatieve
zenuwstelsel.
Fysiologische zenuwstelsel
De fysiologische indeling is gebaseerd op de functie van het zenuwstelsel. Daarbij kun je drie aspecten
onderscheiden: integratie, hiërarchie en richting van het signaal.
Integratie
Het zenuwstelsel heeft tot taak het lichaam geïntegreerd als één geheel, te laten functioneren. Alle
organen moeten goed met elkaar kunnen samenwerken. Er is sprake van 2 soorten integratie:
vegetatieve integratie en animale integratie
3
, Vegetatieve integratie
Bij vegetatieve integratie worden de activiteiten van de vijf vegetatieve stelsel nauwkeurig op elkaar
afgestemd. Het deel dat hier verantwoordelijk voor is, heet het vegetatieve zenuwstelsel. Synoniemen
zijn autonoom zenuwstelsel of onwillekeurig zenuwstelsel. Ze reguleert de stelsels en coördineert ze
onderling. Dit gebeurt buiten de wil om en meestal onbewust. De effectoren van het vegetatieve
zenuwstelsel zijn glad spierweefsel, hartspierweefsel en de
klierweefsels. Het vegetatieve zenuwstelsel bestaat uit twee delen, die
een antagonistische werking hebben. Dit zijn het sympathische en
parasympatische stelsel. Het sympathische stelsel is actief wanneer de
mens uiterlijk actief is. Het stimuleert de hartactiviteit en verhoogt de
bloedsuikerspiegel. De spijsvertering wordt daarentegen geremd. Het
parasympatische zenuwstelsel is juist actief als de mens uiterlijk passief
is, zoals rustig na het eten. Het stimuleert de spijsvertering en vertraagt
de hart- en ademhalingsactiviteit.
Animale integratie
Bij de animale integratie gaat het om de integratie van de mens met zijn omgeving. Dit wordt geregeld
door het animale zenuwstelsel, ook wel het willekeurige zenuwstelsel genoemd. Het is onder invloed
van de wil. Het reguleert de wisselwerking tussen omgeving en individu. Kenmerkend is dat het om
activiteiten van het lichaam gaat, die op commando van de wil, dus bewust, uitgevoerd kunnen
worden. De effectoren bij het animale zenuwstelsel zijn de dwarsgestreepte spieren (skeletspieren).
Hiërarchie
Je kunt het zenuwstelsel opvatten als de grote regelcentrale van het lichaam. Er zijn bepaalde niveaus
te onderscheiden waarbij een ‘lager’ niveau onderschikt is aan die van een ‘hoger’ niveau. De grote
hersenen vormen het hoogste niveau. Richting het ruggenmerg neemt de macht af.
Richting van het signaal
Vanuit het centrale zenuwstelsel gaan impulsen naar het lichaam, bijvoorbeeld naar de beenspieren.
Er gaan ook veel impulsen vanuit het lichaam naar de hersenen, bijvoorbeeld vanuit de zintuigen. De
informatiestroom kan dus in twee richtingen verlopen. Is er sprake van aanvoer van informatie naar
het CZS toe, wordt dit afferente (aanvoerend) informatie genoemd. Wanneer de impuls van centraal
naar perifeer verloopt, gaan de signalen van het CZS weg. Dit is efferente informatie (afvoerend). Ook
binnen het centrale zenuwstelsel zijn er twee hoofdrichtingen. Impulsen die van boven (hoog niveau)
naar beneden (lager niveau) lopen, maken gebruik van afdalende banen. Impulsen die van laag naar
hoger lopen, gaan via opstijgende banen. Afdalende banen noem je vaak efferent, en opstijgende
banen afferent. Daarnaast zijn er impulsen zonder duidelijke richting. Zij zijn afferent noch efferent. Ze
verlopen binnen het CZS en brengen schakelingen tot stand.
…ken je de bouw en functie van de verschillende typen cellen van het zenuwweefsel;
Aan zenuwweefsel kunnen twee typen cellen onderscheiden worden: neuronen en neuroglia. De
functie van neuronen is het doorsturen van impulsen. De neuroglia zorgt voor ondersteuning,
bescherming en onderhoud van de neuronen.
Neuronen
Het neuron (zenuwcel) is de functionele eenheid van het zenuwstelsel. Er zijn veel verschillende typen
maar hebben gemeenschappelijke kenmerken. De cel heft een groot cellichaam en bevat naast een
kern ook veel organellen. De cel heeft twee of meer draadvormige uitlopers, de zenuwvezels
genoemd. Er zijn twee type zenuwvezels: axonen en dendrieten. Het axon voert impulsen van het
cellichaam af. Een neuron heeft altijd één axon, dat heel lang kan zijn en weinig vertakkingen heeft. De
4
Lesweek 1:
…ken je de algemene functies van het zenuwstelsel;
Alle functies van het zenuwstelsel zijn erop gericht om in te spelen op gebeurtenissen om je heen, in
de buitenwereld, en binnenin het lichaam, in het inwendige milieu. We onderscheiden 5 algemene
functies:
1. Regulatie van activiteiten van weefsels en organen
• Deze functie houdt in dat organen en weefsels geremd of gestimuleerd worden in hun
activiteiten wanneer veranderingen in of buiten het lichaam daartoe aanleiding
geven. Hard wegrennen in een levensbedreigende situatie is hiervan een voordeel.
2. Coördinatie van activiteiten van weefsels en organen
• Weefsels en organen moeten nauwkeurig op elkaar afgestemd zijn. Zo komt er een
optimale werking tot stand. Verhoogde maagperistaltiek door spiercontracties in de
maagwand bijvoorbeeld, is alleen zinvol als tegelijkertijd maagsapproductie door
maagsapklieren plaatsvindt.
3. Regulatie en coördinatie van vegetatieve functies
• De 5 vegetatieve hoofdfuncties zijn: circulatie, spijsvertering, uitscheiding, ademhaling
en begrenzing door de huid. Deze worden uitgevoerd door de vegetatieve
orgaanstelsels. Ze doen in nauwe samenwerking in werk. Vegetatief wil zeggen dat
het buiten de wil om gaat en je kan er weinig tot geen invloed op uitoefenen. Ook
hormonen spelen hierbij een grote rol.
4. Coördinatie van contacten met de buitenwereld
• Het coördineren van de contacten met de wereld om je heen is een belangrijke
functie van het zenuwstelsel. Bewustwording van omstandigheden zijn noodzakelijk
voor zelfbehoud. Dit kan ook het vegetatieve stelsel ondersteunen. De mens is
anderzijds een sociaal wezen dat soortgenoten nodig heeft voor eigen functioneren
en voortplanting
5. Coördinatie van de psychische functies
• Deze functie van het zenuwstelsel heeft te maken met bewustzijn en zelfbewustzijn,
met leren en herinneren, met stemmingen en emoties, met denken, dromen en
fantaseren, met driften en beheersing, met talent, karakter en creativiteit.
…begrijp je de algemene werking van het zenuwstelsel;
De werking van het zenuwstelsel verloopt in een bepaald patroon dat uit drie functionele fasen
bestaat: sensorische input, verwerking en motorische output.
Sensorische input
Een verandering (inwendig of uitwendig) zal door het lichaam waargenomen moeten worden. Dat
gebeurt d.m.v. sensoren. Een sensor is een gespecialiseerde cel, vaak verwant aan een zenuwcel, die
gevoelig is voor een bepaalde verandering in zijn omgeving. De sensor wordt door de verandering
geprikkeld, hij ‘vertaalt’ de prikkel in impulsen (elektrische signalen), en stuurt ze via zenuwen naar het
centrale zenuwstelsel. Het opvangen van prikkels door sensoren heet sensorische input.
2
,Verwerking
In het centrale zenuwstelsel vindt verwerking van de sensorische input plaats. Dat begint met het
doorgeven van de informatie naar een bepaalde plaats in de hersenen of het ruggenmerg. Daar wordt
de informatie bewust of onbewust ‘beoordeeld’, vooral in verband met een mogelijke bedreiging van
de homeostase of met een fysieke beschadiging van het lichaam. Vervolgens bepaalt het centrale
zenuwstelsel of en hoe het lichaam erop gaat reageren.
Motorische output
Wanneer het lichaam moet of wil reageren op
een inwendige of uitwendige verandering
sturen de hersenen of het ruggenmerg
remmende of stimulerende impulsen naar de
organen die de reactie moeten uitvoeren.
Deze organen noem je effectoren; het zijn
altijd spieren of klieren. Het aansturen door
het zenuwstelsel van de effectoren wordt
motorische output genoemd.
…ken je de anatomische en fysiologische indeling van het zenuwstelsel;
…weet je het onderscheid tussen het animale en het vegetatieve zenuwstelsel;
Het is zinvol om een indeling op anatomisch en fysiologisch gebied te maken voor het zenuwstelsel om
het goed te begrijpen. De anatomische bouw is gebaseerd op bouw en ligging en de fysiologische
indeling gebeurt op basis van functies van de verschillende delen.
Anatomische indeling
De anatomische indeling gaat uit van de bouw en de ligging van het zenuwstelsel. We onderscheiden
twee delen: het centrale zenuwstelsel (CZS) en het perifere zenuwstelsel (PZS). Het centrale
zenuwstelsel is het deel van het zenuwstelsel dat binnen de benige omhulsels van schedel en
wervelkolom liggen. Het zijn de hersenen en het ruggenmerg. De hersenen bestaan uit: grote
hersenen, tussenhersenen, hersenstam en
kleine hersenen. Het perifere zenuwstelsel
bevindt zich grotendeels buiten de schedel
en de wervelkolom. De delen van het
perifere zenuwstelsel vormen de
verbindingswegen tussen het centrale
zenuwstelsel en de rest van het lichaam,
de periferie. Tot het perifere zenuwstelsel
behoren: de hersenzenuwen, de
ruggenmergzenuwen, de grensstrengen en
de zenuwen van het vegetatieve
zenuwstelsel.
Fysiologische zenuwstelsel
De fysiologische indeling is gebaseerd op de functie van het zenuwstelsel. Daarbij kun je drie aspecten
onderscheiden: integratie, hiërarchie en richting van het signaal.
Integratie
Het zenuwstelsel heeft tot taak het lichaam geïntegreerd als één geheel, te laten functioneren. Alle
organen moeten goed met elkaar kunnen samenwerken. Er is sprake van 2 soorten integratie:
vegetatieve integratie en animale integratie
3
, Vegetatieve integratie
Bij vegetatieve integratie worden de activiteiten van de vijf vegetatieve stelsel nauwkeurig op elkaar
afgestemd. Het deel dat hier verantwoordelijk voor is, heet het vegetatieve zenuwstelsel. Synoniemen
zijn autonoom zenuwstelsel of onwillekeurig zenuwstelsel. Ze reguleert de stelsels en coördineert ze
onderling. Dit gebeurt buiten de wil om en meestal onbewust. De effectoren van het vegetatieve
zenuwstelsel zijn glad spierweefsel, hartspierweefsel en de
klierweefsels. Het vegetatieve zenuwstelsel bestaat uit twee delen, die
een antagonistische werking hebben. Dit zijn het sympathische en
parasympatische stelsel. Het sympathische stelsel is actief wanneer de
mens uiterlijk actief is. Het stimuleert de hartactiviteit en verhoogt de
bloedsuikerspiegel. De spijsvertering wordt daarentegen geremd. Het
parasympatische zenuwstelsel is juist actief als de mens uiterlijk passief
is, zoals rustig na het eten. Het stimuleert de spijsvertering en vertraagt
de hart- en ademhalingsactiviteit.
Animale integratie
Bij de animale integratie gaat het om de integratie van de mens met zijn omgeving. Dit wordt geregeld
door het animale zenuwstelsel, ook wel het willekeurige zenuwstelsel genoemd. Het is onder invloed
van de wil. Het reguleert de wisselwerking tussen omgeving en individu. Kenmerkend is dat het om
activiteiten van het lichaam gaat, die op commando van de wil, dus bewust, uitgevoerd kunnen
worden. De effectoren bij het animale zenuwstelsel zijn de dwarsgestreepte spieren (skeletspieren).
Hiërarchie
Je kunt het zenuwstelsel opvatten als de grote regelcentrale van het lichaam. Er zijn bepaalde niveaus
te onderscheiden waarbij een ‘lager’ niveau onderschikt is aan die van een ‘hoger’ niveau. De grote
hersenen vormen het hoogste niveau. Richting het ruggenmerg neemt de macht af.
Richting van het signaal
Vanuit het centrale zenuwstelsel gaan impulsen naar het lichaam, bijvoorbeeld naar de beenspieren.
Er gaan ook veel impulsen vanuit het lichaam naar de hersenen, bijvoorbeeld vanuit de zintuigen. De
informatiestroom kan dus in twee richtingen verlopen. Is er sprake van aanvoer van informatie naar
het CZS toe, wordt dit afferente (aanvoerend) informatie genoemd. Wanneer de impuls van centraal
naar perifeer verloopt, gaan de signalen van het CZS weg. Dit is efferente informatie (afvoerend). Ook
binnen het centrale zenuwstelsel zijn er twee hoofdrichtingen. Impulsen die van boven (hoog niveau)
naar beneden (lager niveau) lopen, maken gebruik van afdalende banen. Impulsen die van laag naar
hoger lopen, gaan via opstijgende banen. Afdalende banen noem je vaak efferent, en opstijgende
banen afferent. Daarnaast zijn er impulsen zonder duidelijke richting. Zij zijn afferent noch efferent. Ze
verlopen binnen het CZS en brengen schakelingen tot stand.
…ken je de bouw en functie van de verschillende typen cellen van het zenuwweefsel;
Aan zenuwweefsel kunnen twee typen cellen onderscheiden worden: neuronen en neuroglia. De
functie van neuronen is het doorsturen van impulsen. De neuroglia zorgt voor ondersteuning,
bescherming en onderhoud van de neuronen.
Neuronen
Het neuron (zenuwcel) is de functionele eenheid van het zenuwstelsel. Er zijn veel verschillende typen
maar hebben gemeenschappelijke kenmerken. De cel heft een groot cellichaam en bevat naast een
kern ook veel organellen. De cel heeft twee of meer draadvormige uitlopers, de zenuwvezels
genoemd. Er zijn twee type zenuwvezels: axonen en dendrieten. Het axon voert impulsen van het
cellichaam af. Een neuron heeft altijd één axon, dat heel lang kan zijn en weinig vertakkingen heeft. De
4
