INTERPRETEREN, ONDERZOEKEN EN THEORIE VORMEN, DEEL 1
Inhoudstafel
Interpreteren, onderzoeken en theorie vormen, deel 1 ......................................................................................... 1
Examen ................................................................................................................................................................ 2
Voorkennis .......................................................................................................................................................... 2
College 1: inleiding .............................................................................................................................................. 2
Foley_Epistemologies of the humanities and the sciences................................................................................. 3
College 2: Kwalitatief onderzoeksinterview; taalfilosofisch kader...................................................................... 4
Interviews ........................................................................................................................................................ 4
Stap 1 .......................................................................................................................................................... 6
Stap 2 .......................................................................................................................................................... 8
Stap 3 coderen .......................................................................................................................................... 10
de
5 stap: terug coderen om het ook op andere manier te kunnen doen ...................................................... 11
College 3 ............................................................................................................................................................ 11
College 4 ............................................................................................................................................................ 14
Voorbeeldexamen ......................................................................................................................................... 14
College 4 ............................................................................................................................................................ 21
College 4/11 ...................................................................................................................................................... 25
Hermeneutiek ................................................................................................................................................... 25
3 figuren van de hermeneutiek ......................................................................................................................... 28
1ste figuur: Schleiermacher (1768-1834) (gebaseerd op tekst van Packer): Duits-Protestants theoloog...... 28
2de figuur: Dilthey (1833-1911) ..................................................................................................................... 31
3de figuur: Gadamer (1900-2002) .................................................................................................................. 32
College 18/11 .................................................................................................................................................... 33
Vervolg hermeneutiek ................................................................................................................................... 33
Gadamer vervolg ........................................................................................................................................... 34
P. Ricoeur ...................................................................................................................................................... 36
Afsluitende bemerkingen kwalitatieve analyse ............................................................................................ 39
Deel 2: “ethnographic observations” ............................................................................................................ 41
B. Malinowski (1884-1942) ........................................................................................................................... 42
College 25/11 .................................................................................................................................................... 42
Vervolg part. obs. etn .................................................................................................................................... 42
Participatie ................................................................................................................................................ 42
Geertz (II) ...................................................................................................................................................... 45
Observatie ................................................................................................................................................. 48
Writing/schrijven....................................................................................................................................... 49
1
, Field/veld................................................................................................................................................... 51
College 2/12 ...................................................................................................................................................... 52
College 9/12 ...................................................................................................................................................... 61
Geertz – Thick descriptions (ctd.).................................................................................................................. 61
Foley – Stories as sources of insight (narrativiteit) ....................................................................................... 65
College 16/12: belang van interpretatief onderzoek ........................................................................................ 67
Winch ............................................................................................................................................................ 67
1ste stap: regel volgen ................................................................................................................................ 68
2de stap: betekenisvol handelen ................................................................................................................ 69
3de stap: begrijpen, voorspellen in sociaal wetenschappelijk onderzoek ................................................. 72
College 23/12 .................................................................................................................................................... 72
Winch – The idea of a social science and its relation to philosophy ............................................................. 72
3de stap: begrijpen, voorspellen in sociaal wetenschappelijk onderzoek ................................................. 73
Angen – Reviewing the validity debate ......................................................................................................... 76
EXAMEN
Er komt een vraag uit het practicum op het examen!
Schriftelijk open boek examen! Wel studeren alsof het een schriftelijk gesloten boek examen is.
Begrijpen wat er in de teksten staat.
Geen namen krijgen op het examen. De teksten wel zelf studeren.
VOORKENNIS
Basiskennis van wetenschapsfilosofie wordt verondersteld. Studenten die hiermee niet vertrouwd zijn worden
aanbevolen om volgende literatuur door te nemen:
Cuypers, S. (2021). Filosofie van de pedagogische wetenschappen. Een inleiding. Leuven: Acco. (boek
verkrijgbaar in ACCO)
Van Brakel, J. (1998). De wetenschappen. Filosofische kanttekeningen. Leuven: Universitaire Pers. (pp. 19-21,
pp. 25-40, pp. 205-215) (tekst gepost op Toledo)
Voor alle duidelijkheid, deze literatuur behoort NIET tot de leerstof van dit opleidingsonderdeel.
COLLEGE 1: INLEIDING
Overzicht leerstof
• Onderzoeksinterview = analyse op taal
• Hermeneutiek = kunst van het interpreteren
• Observatie = wat zien we bv. registratie, interpretatie
2
, • Verhalen: onderzoeksrapport schrijven → hoe schrijven
• Sociale wetenschappen
Pedagogische wetenschappen → mens wetenschappen → gedrags - en maatschappij wetenschappen ‘social
and behaviour sciences’: psychologie en sociologie, economie = bestuderen het gedrag van de mens
• Empirisch – analytisch
• Causaal – analytisch
o Oorzaak gevolgrelaties: wat zijn de factoren die een bepaald fenomeen veroorzaken bv.
burn-out: wat zijn de factoren die burn-out veroorzaken
o Causaliteit/oorzaken → verklaren: zaken voorspellen en ingrijpen bv. ingrijpen bij burn-
out
Pedagogische wetenschappen → mens wetenschappen → geesteswetenschappen ‘humanities’:
literatuurwetenschappen, rechten, filosofie = bestuderen ook de mens meer op het niveau van de symbolische
systemen, betekenisvolle praktijken, culturele praktijken bv. boeken, kunstwerken.
• Het gaat niet over verklaren maar om inzicht te verwerven = verstenen (begrijpen van culturele
objecten) bv. burn-out: hoe komt het dat we nu in onze tijd burn-out hebben, waarom vandaag. Wat is
er gebeurd, dat dit veroorzaakt is geweest. We groeperen symptomen en labelen zaken. Vroeger
bestond burn-out niet terwijl die mensen even hard werkten dan nu. De samenleving en de drukte
veranderd.
• Men gaat op zoek naar redenen. Constitutie = waarom zijn we wie we zijn vandaag (later komt de
definitie nog terug).
Bv. “knipoog” (Geertz): stofje in uw oog → ooglid gaat op en neer. De beweging van het ooglid is te verklaren
omdat er een stof in het oog zit. Er is een oorzaak waarom uw oog beweegt. Knipoog geven is verschillend van
dat ooglid bewegen omdat er een stof in je oog zit. Knipoog geef je niet zomaar maar wel in een bepaalde context
met reden.
Waar zitten de pedagogische wetenschappen? Afhankelijk van de vraag die wordt gesteld. Bv. Parenting apps:
helpen bij het opvoeden van uw kinderen. Is hun welzijn beter of niet (oorzaak-gevolg). Van waar de nood van
die apps: samenleving waarbij er nood is aan apps (de inzicht in de samenleving.)
FOLEY_EPISTEMOLOGIES OF THE HUMANITIES AND THE SCIENCES
• Betekenissen = “data” waarmee we werken in kwalitatief onderzoek. Bv. parenting apps: vraag naar de
beleving van de mensen die bepaalde zaken gebruiken. → Hoe beleven mensen hun ouderschap als ze
parenting apps gebruiken, welke betekenis geven ze eraan.
o Interpretaties geven: hoe beleven studenten de eerste week in de universiteit (ervaringen). De
betekenis van de eerste dagen.
o Problematiseren (volgende les komt dit aan bod)
• Particulariteiten (particularities) = unieke aspecten van een situatie. Het gaat erom kennis op te doen
die gegeneraliseerd is. Bv. onderzoek naar hersentumoren: hoe ontstaat het → afstand nemen van die
particulariteiten. Indexicaal: casus om zijn nuances uiteen te halen.
o Veralgemeenbaar? Bv. hoe die zaken meenemen naar de volgende jaren vanuit die feedback
van studenten
• Belang van het perspectief: de wet blijft de wet. Geesteswetenschappen: kun je niet omheen het
perspectief van de onderzoeker Bv. de kijk van de situatie en de vroegere ervaringen spelen mee, niet
kunnen weg filteren. Beleving van uzelf kan je inschatten hoe het is voor anderen.
3
, o Zelf? als onderzoeker: moet je zelf een bepaalde ervaring kunnen doorlopen om het onderzoek
zelf te doen. Hoe wordt het ingezet en eigen perspectief hoe speelt het mee in het onderzoek.
Zou het beter zijn om die ervaring niet gehad te hebben?
o Perspectieven: hoe gaan we ermee om en hoe speelt dat mee.
o Uitschakelen van perspectief ‘braketing’
• Expertise in humanities: wetenschappen zijn verdeeld en stukken worden samengenomen. Het geheel
is niet te overzien. Bv. specialist in een welbepaald onderwerp. In de geesteswetenschappen kunnen
mensen gespecialiseerd zijn maar de rol van de expert meenemen in het argument en gaan overtuigen.
Bv. onderzoeker met hersentumoren: zo onderzocht wat het probleem is → oke vinden omdat er zo’n
bevindingen zijn.
o Op een bepaald punt ben je wel of niet overtuigd: is afhankelijk van elke onderzoeker welk
oordeel je velt (zelf beslissen).
o Mee krijgen met inzichten ‘socratese expertise’ → wijsheid/inzichten bieden om zelf mee aan
de slag te gaan.
• “Vooruitgang”: bv. fysica: eindpunt van het universum. Vooruitgang = stap per stap zetten, alles loopt
verder op elkaar: weerlegging is dan vergeten. In de geesteswetenschappen niet met lineaire
vooruitgang en geen eindpunt, niet meer kennis over een tekst. De mogelijkheid tot inzicht in onze eigen
condities: we verstaan iets niet in de hedendaagse conditie maar we lezen wat een probleem is = dan is
er een vooruitgang maar niet groot. Nadenken over eigen conditie bepaald door het culturele bv. films,
tekst.
COLLEGE 2: KWALITATIEF ONDERZOEKSINTERVIEW; TAALFILOSOFISCH KADER
Praktisch: verwijzingen naar het boek zijn de pagina’s vanuit de PDF file.
Interviews en observaties zijn de 2 ankerpunten van kwalitatief onderzoek. Interview gaan problematiseren.
Volgende les: een aantal zaken uitdiepen vanuit de taalfilosofisch kader van Wittgenstein en daarna vanuit de
hermeneutiek van Gadamer. Het tweede ankerpunt zijn observaties en daar komt dan later aan de beurt. En
zowel wat betreft interviews als we betreft observaties gaat het niet om van hoe moet ik dat nu allemaal doen.
Maar wel om de vooronderstellingen van die twee technieken. Waarom doen we wat we doen? Maar welke
soort van werkelijkheid roepen we daarmee in ons leven?
Vorige les: epistemologische en ontologische vooronderstellingen. Dus voor vooronderstellingen op het niveau
van de kennis en vooronderstellingen op het niveau van de realiteit die we in leven roepen.
Na die twee ankerpunten dan besproken te hebben en ook na die verdere verdiepingen geboden te hebben,
wil ik iets zeggen over het belang en de zin van verhalen als vormen van onderzoek. Zogenaamd narratief
onderzoek.
Interviews, observaties en de uitdieping een de verdiepingen ervan.
INTERVIEWS
Kwaliteit of Research interview (QRI) zoals Packer vermeld.
• Praktijk van een interview: de verschillende stappen
o Afnemen: met mensen gaan spreken
o Opnemen: audio, soms maar beeld bv. tijdens een pandemie een goed online interview doen
4
Inhoudstafel
Interpreteren, onderzoeken en theorie vormen, deel 1 ......................................................................................... 1
Examen ................................................................................................................................................................ 2
Voorkennis .......................................................................................................................................................... 2
College 1: inleiding .............................................................................................................................................. 2
Foley_Epistemologies of the humanities and the sciences................................................................................. 3
College 2: Kwalitatief onderzoeksinterview; taalfilosofisch kader...................................................................... 4
Interviews ........................................................................................................................................................ 4
Stap 1 .......................................................................................................................................................... 6
Stap 2 .......................................................................................................................................................... 8
Stap 3 coderen .......................................................................................................................................... 10
de
5 stap: terug coderen om het ook op andere manier te kunnen doen ...................................................... 11
College 3 ............................................................................................................................................................ 11
College 4 ............................................................................................................................................................ 14
Voorbeeldexamen ......................................................................................................................................... 14
College 4 ............................................................................................................................................................ 21
College 4/11 ...................................................................................................................................................... 25
Hermeneutiek ................................................................................................................................................... 25
3 figuren van de hermeneutiek ......................................................................................................................... 28
1ste figuur: Schleiermacher (1768-1834) (gebaseerd op tekst van Packer): Duits-Protestants theoloog...... 28
2de figuur: Dilthey (1833-1911) ..................................................................................................................... 31
3de figuur: Gadamer (1900-2002) .................................................................................................................. 32
College 18/11 .................................................................................................................................................... 33
Vervolg hermeneutiek ................................................................................................................................... 33
Gadamer vervolg ........................................................................................................................................... 34
P. Ricoeur ...................................................................................................................................................... 36
Afsluitende bemerkingen kwalitatieve analyse ............................................................................................ 39
Deel 2: “ethnographic observations” ............................................................................................................ 41
B. Malinowski (1884-1942) ........................................................................................................................... 42
College 25/11 .................................................................................................................................................... 42
Vervolg part. obs. etn .................................................................................................................................... 42
Participatie ................................................................................................................................................ 42
Geertz (II) ...................................................................................................................................................... 45
Observatie ................................................................................................................................................. 48
Writing/schrijven....................................................................................................................................... 49
1
, Field/veld................................................................................................................................................... 51
College 2/12 ...................................................................................................................................................... 52
College 9/12 ...................................................................................................................................................... 61
Geertz – Thick descriptions (ctd.).................................................................................................................. 61
Foley – Stories as sources of insight (narrativiteit) ....................................................................................... 65
College 16/12: belang van interpretatief onderzoek ........................................................................................ 67
Winch ............................................................................................................................................................ 67
1ste stap: regel volgen ................................................................................................................................ 68
2de stap: betekenisvol handelen ................................................................................................................ 69
3de stap: begrijpen, voorspellen in sociaal wetenschappelijk onderzoek ................................................. 72
College 23/12 .................................................................................................................................................... 72
Winch – The idea of a social science and its relation to philosophy ............................................................. 72
3de stap: begrijpen, voorspellen in sociaal wetenschappelijk onderzoek ................................................. 73
Angen – Reviewing the validity debate ......................................................................................................... 76
EXAMEN
Er komt een vraag uit het practicum op het examen!
Schriftelijk open boek examen! Wel studeren alsof het een schriftelijk gesloten boek examen is.
Begrijpen wat er in de teksten staat.
Geen namen krijgen op het examen. De teksten wel zelf studeren.
VOORKENNIS
Basiskennis van wetenschapsfilosofie wordt verondersteld. Studenten die hiermee niet vertrouwd zijn worden
aanbevolen om volgende literatuur door te nemen:
Cuypers, S. (2021). Filosofie van de pedagogische wetenschappen. Een inleiding. Leuven: Acco. (boek
verkrijgbaar in ACCO)
Van Brakel, J. (1998). De wetenschappen. Filosofische kanttekeningen. Leuven: Universitaire Pers. (pp. 19-21,
pp. 25-40, pp. 205-215) (tekst gepost op Toledo)
Voor alle duidelijkheid, deze literatuur behoort NIET tot de leerstof van dit opleidingsonderdeel.
COLLEGE 1: INLEIDING
Overzicht leerstof
• Onderzoeksinterview = analyse op taal
• Hermeneutiek = kunst van het interpreteren
• Observatie = wat zien we bv. registratie, interpretatie
2
, • Verhalen: onderzoeksrapport schrijven → hoe schrijven
• Sociale wetenschappen
Pedagogische wetenschappen → mens wetenschappen → gedrags - en maatschappij wetenschappen ‘social
and behaviour sciences’: psychologie en sociologie, economie = bestuderen het gedrag van de mens
• Empirisch – analytisch
• Causaal – analytisch
o Oorzaak gevolgrelaties: wat zijn de factoren die een bepaald fenomeen veroorzaken bv.
burn-out: wat zijn de factoren die burn-out veroorzaken
o Causaliteit/oorzaken → verklaren: zaken voorspellen en ingrijpen bv. ingrijpen bij burn-
out
Pedagogische wetenschappen → mens wetenschappen → geesteswetenschappen ‘humanities’:
literatuurwetenschappen, rechten, filosofie = bestuderen ook de mens meer op het niveau van de symbolische
systemen, betekenisvolle praktijken, culturele praktijken bv. boeken, kunstwerken.
• Het gaat niet over verklaren maar om inzicht te verwerven = verstenen (begrijpen van culturele
objecten) bv. burn-out: hoe komt het dat we nu in onze tijd burn-out hebben, waarom vandaag. Wat is
er gebeurd, dat dit veroorzaakt is geweest. We groeperen symptomen en labelen zaken. Vroeger
bestond burn-out niet terwijl die mensen even hard werkten dan nu. De samenleving en de drukte
veranderd.
• Men gaat op zoek naar redenen. Constitutie = waarom zijn we wie we zijn vandaag (later komt de
definitie nog terug).
Bv. “knipoog” (Geertz): stofje in uw oog → ooglid gaat op en neer. De beweging van het ooglid is te verklaren
omdat er een stof in het oog zit. Er is een oorzaak waarom uw oog beweegt. Knipoog geven is verschillend van
dat ooglid bewegen omdat er een stof in je oog zit. Knipoog geef je niet zomaar maar wel in een bepaalde context
met reden.
Waar zitten de pedagogische wetenschappen? Afhankelijk van de vraag die wordt gesteld. Bv. Parenting apps:
helpen bij het opvoeden van uw kinderen. Is hun welzijn beter of niet (oorzaak-gevolg). Van waar de nood van
die apps: samenleving waarbij er nood is aan apps (de inzicht in de samenleving.)
FOLEY_EPISTEMOLOGIES OF THE HUMANITIES AND THE SCIENCES
• Betekenissen = “data” waarmee we werken in kwalitatief onderzoek. Bv. parenting apps: vraag naar de
beleving van de mensen die bepaalde zaken gebruiken. → Hoe beleven mensen hun ouderschap als ze
parenting apps gebruiken, welke betekenis geven ze eraan.
o Interpretaties geven: hoe beleven studenten de eerste week in de universiteit (ervaringen). De
betekenis van de eerste dagen.
o Problematiseren (volgende les komt dit aan bod)
• Particulariteiten (particularities) = unieke aspecten van een situatie. Het gaat erom kennis op te doen
die gegeneraliseerd is. Bv. onderzoek naar hersentumoren: hoe ontstaat het → afstand nemen van die
particulariteiten. Indexicaal: casus om zijn nuances uiteen te halen.
o Veralgemeenbaar? Bv. hoe die zaken meenemen naar de volgende jaren vanuit die feedback
van studenten
• Belang van het perspectief: de wet blijft de wet. Geesteswetenschappen: kun je niet omheen het
perspectief van de onderzoeker Bv. de kijk van de situatie en de vroegere ervaringen spelen mee, niet
kunnen weg filteren. Beleving van uzelf kan je inschatten hoe het is voor anderen.
3
, o Zelf? als onderzoeker: moet je zelf een bepaalde ervaring kunnen doorlopen om het onderzoek
zelf te doen. Hoe wordt het ingezet en eigen perspectief hoe speelt het mee in het onderzoek.
Zou het beter zijn om die ervaring niet gehad te hebben?
o Perspectieven: hoe gaan we ermee om en hoe speelt dat mee.
o Uitschakelen van perspectief ‘braketing’
• Expertise in humanities: wetenschappen zijn verdeeld en stukken worden samengenomen. Het geheel
is niet te overzien. Bv. specialist in een welbepaald onderwerp. In de geesteswetenschappen kunnen
mensen gespecialiseerd zijn maar de rol van de expert meenemen in het argument en gaan overtuigen.
Bv. onderzoeker met hersentumoren: zo onderzocht wat het probleem is → oke vinden omdat er zo’n
bevindingen zijn.
o Op een bepaald punt ben je wel of niet overtuigd: is afhankelijk van elke onderzoeker welk
oordeel je velt (zelf beslissen).
o Mee krijgen met inzichten ‘socratese expertise’ → wijsheid/inzichten bieden om zelf mee aan
de slag te gaan.
• “Vooruitgang”: bv. fysica: eindpunt van het universum. Vooruitgang = stap per stap zetten, alles loopt
verder op elkaar: weerlegging is dan vergeten. In de geesteswetenschappen niet met lineaire
vooruitgang en geen eindpunt, niet meer kennis over een tekst. De mogelijkheid tot inzicht in onze eigen
condities: we verstaan iets niet in de hedendaagse conditie maar we lezen wat een probleem is = dan is
er een vooruitgang maar niet groot. Nadenken over eigen conditie bepaald door het culturele bv. films,
tekst.
COLLEGE 2: KWALITATIEF ONDERZOEKSINTERVIEW; TAALFILOSOFISCH KADER
Praktisch: verwijzingen naar het boek zijn de pagina’s vanuit de PDF file.
Interviews en observaties zijn de 2 ankerpunten van kwalitatief onderzoek. Interview gaan problematiseren.
Volgende les: een aantal zaken uitdiepen vanuit de taalfilosofisch kader van Wittgenstein en daarna vanuit de
hermeneutiek van Gadamer. Het tweede ankerpunt zijn observaties en daar komt dan later aan de beurt. En
zowel wat betreft interviews als we betreft observaties gaat het niet om van hoe moet ik dat nu allemaal doen.
Maar wel om de vooronderstellingen van die twee technieken. Waarom doen we wat we doen? Maar welke
soort van werkelijkheid roepen we daarmee in ons leven?
Vorige les: epistemologische en ontologische vooronderstellingen. Dus voor vooronderstellingen op het niveau
van de kennis en vooronderstellingen op het niveau van de realiteit die we in leven roepen.
Na die twee ankerpunten dan besproken te hebben en ook na die verdere verdiepingen geboden te hebben,
wil ik iets zeggen over het belang en de zin van verhalen als vormen van onderzoek. Zogenaamd narratief
onderzoek.
Interviews, observaties en de uitdieping een de verdiepingen ervan.
INTERVIEWS
Kwaliteit of Research interview (QRI) zoals Packer vermeld.
• Praktijk van een interview: de verschillende stappen
o Afnemen: met mensen gaan spreken
o Opnemen: audio, soms maar beeld bv. tijdens een pandemie een goed online interview doen
4
