Religie, Zingeving & Levensbeschouwing – A09C6A Prof. Yves De Maeseneer
INLEIDING
WAT BETEKENT ZINGEVING?
We kijken hiervoor naar de jonge psychologe Emily Esfahani Smith. Ze vertelt ons dat er meer in het
leven is dan enkel gelukkig zijn.
Hoe komt zij hierbij? Ze grijpt terug op Viktor Frankl, een Oostenrijkse psychiater.
- Frankl had een therapie ontwikkeld waarin hij met mensen die geen zin meer hadden in het
leven op zoek ging naar hun unieke zin van het leven (≠ DE zin van het leven, maar de zin
van HUN leven).
- Hij werd als Jood opgepakt en in WOII in een concentratiekamp geplaatst. Hij bleef hier praten
met mensen over de zin van hun leven.
- Bij het nemen van zijn nota’s stelde hij vast dat de mensen die de uitputting nabij waren (door
fysieke klachten in de concentratiekampen) niet allemaal even snel stierven. Door te spreken
met mensen die stierven en die bleven leven (dit onderscheid kon pas na een tijdje gemaakt
worden natuurlijk), ontdekte hij 2 groepen. De tweede groep, degene die bleven leven,
hadden allen nog een bepaalde reden om te blijven leven, hun eigen zin om te blijven leven.
- Stellingname: De mens is in wezen een zinzoekend wezen
o Freud: De mens is in wezen een lustzoeken wezen; Filosofie: De mens is
een gelukzoekend wezen.
o Veel mensen lopen vast in het leven omdat zij bijna dwangmatig op zoek zijn naar
geluk, maar je kunt geluk niet rechtstreeks zoeken en bereiken. Geluk is eigenlijk een
neveneffect van iets anders. Je kunt dat dus niet als hoofddoel hebben, geluk laat
zich niet inplannen of organiseren.;
- Mens zijn gaat over het gericht zijn op iets anders dan jezelf, en door dat andere ga je op de
een of andere manier geluk vinden. Je bent dus als mens niet enkel gericht op geluk.
FRANKLS LOGOTHERAPIE
- Logotherapie = Kwestie van mensen laten beseffen dat het leven nog iets van hen verwacht,
er wordt in de toekomst nog iets van hen verwacht.
- Het leven is iets dat iets van je verwacht. Dat ‘iets’ is niet voor iedereen hetzelfde, deze
verwachting is dus ook uniek voor ieder individu.
o Er is een uniekheid, een bepaalde singulariteit die elk individu onderscheidt van
anderen en die betekenis geeft aan diens gestaan.
- Iemands leven heeft te maken met het nut ervan, maar dat is ook iets vreemds. Waarom iets
(of iemand) bestaat kan veel breder zijn en meer antwoorden kennen dan ‘het bestaat omdat
het nuttig is’.
Zingeving is een fundamentele dimensie van ons bestaan.
PIJLERS VAN ZINVOL LEVEN VOLGENS EMILY ESFAHANI SMITH
1. Belonging (= ergens bijhoren)
o Betekenisvolle relaties hebben en die ook kunnen beleven
o Voorbeeld: Tijdens de Coronacrisis kon je je vrienden en andere betekenisvolle
relaties niet (of in ieder geval veel minder) zien dan dat je gewend was. Dit gaf ons
een vreemd gevoel omdat deze betekenisvolle relaties van groot belang zijn voor het
gevoel van een zinvol leven.
2. Purpose (= bijdragen aan de wereld)
o Het leven heeft maar zin wanneer het niet alleen draait om jezelf, maar wanneer je
gericht kunt zijn op iets anders in de wereld.
3. Transcendence (= zelfoverstijging)
o De ervaring dat er iets meer is dan het hier en nu, meer dan het waarneembare,
controleerbare en beheersbare
In de klassieke religies vullen we dat in als God, de heilige of het Goddelijke
Toch kun je ook zonder een dusdanige invulling een ervaring van
zelfoverstijging hebben
AJ 2021-2022 Pagina | 1
,Religie, Zingeving & Levensbeschouwing – A09C6A Prof. Yves De Maeseneer
Voorbeeld: Door elke dag bepaalde korte meditatieoefeningen te
doen, kon een meisje loskomen van de stress en de druk van de dag
en een ervaring van rust vinden.
o Zelfoverstijging gaat over het loskomen van je eigen ik
4. Story-telling
- Mensen die in hun leven een soort van verhaal/plot of samenhang zien, hebben vaak een
grotere ervaring van zinvolheid.
ZINGEVINGSCULTUREN
Voorbeeld: Soefisme of jeugdbende
Wij beschouwen zingeving vaak als iets wat je zelf moet doen, maar eigenlijk is dit pas voor het eerst
in de mensheid dat we dit alleen ‘moeten’ doen. Eerst groeide men op in een zingevingscultuur die op
allerlei manieren werd vormgegeven (zowel positief als negatief), je werd ingeleid in een bepaalde
bestaande traditie.
Als we proberen dit zelf te ontdekken, gaan we ‘shoppen’ bij verschillende tradities en
zingevingsculturen om zo te ontdekken wat bij ons past.
TERMEN
ZINGEVING
Identiteit, krachtbronnen, perspectief, relaties, oriëntatie, prioriteiten, …
LEVENSBESCHOUWING
‘Uitgewerkte en op fundamentele uitgangspunten berustende visie op het menselijk bestaan, een
richtinggevende moraal, en een (literaire, artistieke, filosofische) traditie die als bron van zingeving
fungeert.’
Verschil levensbeschouwing en zingeving: Levensbeschouwing geeft een systeem aan de zingeving
van mensen.
Traditie: Geheel van doorgegeven materialen in alle vormen Fungeert voor de huidige generatie die
binnen die levensbeschouwing naar zingeving gaat zoeken als een houvast waarvan het de bedoeling
is dat deze wordt doorgegeven.
We gebruiken levensbeschouwing om zowel religieuze als non-religieuze levensbeschouwingen
samen te kunnen nemen.
Voorbeelden: De klassieke religies, het humanisme
RELIGIE
Een levensbeschouwing met een vorm van zelfoverstijging die als heilig of Goddelijk wordt aangeduid.
3 verschillende definities
- Etymologische definitie In een religie worden deze 3 mogelijkheden van etymologische
definities samengebracht in de transcendentie, het vormen van een andere werkelijkheid.
Religie probeert een systematisch antwoord te bieden op de vraag rondom zingeving.
o Re-legere (her-lezen)
Bepaald perspectief hebben op de werkelijkheid, gaat om het voortdurend
opnieuw lezen van de werkelijkheid.
Door te blijven herlezen krijg je een beter beeld van een religie, je krijgt meer
zicht op de samenhang
Koppelen aan element van story-telling
Wanneer ontspoord (dwingend/fundamentalistisch) = Essentialisme
Essentialisme Je eigen interpretatie verwarren met de essentie
van de menselijkheid an sich. Dit wordt vervelend wanneer mensen
gaan zeggen dat hun interpretatie de enige en de enige juiste is.
o Voorbeeld: Je hebt religies die een interpretatie geven over
wat het betekent om man/vrouw te zijn. Wat religies zeggen
over vrouw zijn, wordt door sommige mensen of aanhangers
verward met ‘dit is wat de vrouw is, punt’.
AJ 2021-2022 Pagina | 2
,Religie, Zingeving & Levensbeschouwing – A09C6A Prof. Yves De Maeseneer
o Re-ligare (her-verbinden)
Gemeenschapsdimensie
Er wordt vaak voorgeschreven hoe je moet omgaan met breuken in relaties,
hoe zorg je ervoor dat je niet volledig loskomt
Zorgt voor een basis in de samenleving
Koppelen aan element van belonging
Wanneer ontspoord (dwingend/fundamentalistisch) = Polarisatie
Alles over één kam trekken
o Re-eligere (her-kiezen)
Fundamentele keuzes, prioriteiten die je stelt of je engagement
Telt ook voor niet-religieuze levensbeschouwingen
“We zijn bezig met een interpretatie van de werkelijkheid”
Koppelen aan element van purpose
Wanneer ontspoord (dwingend/fundamentalistisch) = Dwang
Je wordt niet meer uitgenodigd om te kiezen, maar gedwongen om je
te onderwerpen aan een bepaalde religie.
- Functioneel
o ‘Road finding system’
Een bepaald soort van systeem om mensen te helpen de weg te vinden in het
leven of de wereld
o Contact met de transcendente werkelijkheid
Elke religie beweert dit te doen op een of andere manier
- Fundamentele elementen van religie
o Religieuze ervaringen
Transcendente werkelijkheid (voorbeeld: God)
Gaat niet over het zweven boven de grond door te mediteren, maar
bijvoorbeeld wel over troost vinden in een bepaald ritueel bij rouw
o Traditie (‘taal’) binnen een gemeenschap
Taal moet hier worden begrepen in de breedste zin van het woord Religie
biedt een taal, een geheel van woorden, begrippen etc. Die maakt dat
mensen op een heel rijke manier iets kunnen doen met religie of deze kunnen
beleven op zoek naar zingeving.
Voorbeeld: Symbolen, verhalen/mythen, wijsheden/ideeën/theorieën, rituelen,
morele voorschriften
Voorbeeld: Je kunt de Islam niet leren kennen enkel door de Koran te lezen,
je moet aan bepaalde rituelen meedoen, een ‘insider’ kunnen bevragen en
dergelijken om ook maar te kunnen zeggen dat je iets weet/begrijpt van de
gemeenschap.
AJ 2021-2022 Pagina | 3
, Religie, Zingeving & Levensbeschouwing – A09C6A Prof. Yves De Maeseneer
AJ 2021-2022 Pagina | 4
INLEIDING
WAT BETEKENT ZINGEVING?
We kijken hiervoor naar de jonge psychologe Emily Esfahani Smith. Ze vertelt ons dat er meer in het
leven is dan enkel gelukkig zijn.
Hoe komt zij hierbij? Ze grijpt terug op Viktor Frankl, een Oostenrijkse psychiater.
- Frankl had een therapie ontwikkeld waarin hij met mensen die geen zin meer hadden in het
leven op zoek ging naar hun unieke zin van het leven (≠ DE zin van het leven, maar de zin
van HUN leven).
- Hij werd als Jood opgepakt en in WOII in een concentratiekamp geplaatst. Hij bleef hier praten
met mensen over de zin van hun leven.
- Bij het nemen van zijn nota’s stelde hij vast dat de mensen die de uitputting nabij waren (door
fysieke klachten in de concentratiekampen) niet allemaal even snel stierven. Door te spreken
met mensen die stierven en die bleven leven (dit onderscheid kon pas na een tijdje gemaakt
worden natuurlijk), ontdekte hij 2 groepen. De tweede groep, degene die bleven leven,
hadden allen nog een bepaalde reden om te blijven leven, hun eigen zin om te blijven leven.
- Stellingname: De mens is in wezen een zinzoekend wezen
o Freud: De mens is in wezen een lustzoeken wezen; Filosofie: De mens is
een gelukzoekend wezen.
o Veel mensen lopen vast in het leven omdat zij bijna dwangmatig op zoek zijn naar
geluk, maar je kunt geluk niet rechtstreeks zoeken en bereiken. Geluk is eigenlijk een
neveneffect van iets anders. Je kunt dat dus niet als hoofddoel hebben, geluk laat
zich niet inplannen of organiseren.;
- Mens zijn gaat over het gericht zijn op iets anders dan jezelf, en door dat andere ga je op de
een of andere manier geluk vinden. Je bent dus als mens niet enkel gericht op geluk.
FRANKLS LOGOTHERAPIE
- Logotherapie = Kwestie van mensen laten beseffen dat het leven nog iets van hen verwacht,
er wordt in de toekomst nog iets van hen verwacht.
- Het leven is iets dat iets van je verwacht. Dat ‘iets’ is niet voor iedereen hetzelfde, deze
verwachting is dus ook uniek voor ieder individu.
o Er is een uniekheid, een bepaalde singulariteit die elk individu onderscheidt van
anderen en die betekenis geeft aan diens gestaan.
- Iemands leven heeft te maken met het nut ervan, maar dat is ook iets vreemds. Waarom iets
(of iemand) bestaat kan veel breder zijn en meer antwoorden kennen dan ‘het bestaat omdat
het nuttig is’.
Zingeving is een fundamentele dimensie van ons bestaan.
PIJLERS VAN ZINVOL LEVEN VOLGENS EMILY ESFAHANI SMITH
1. Belonging (= ergens bijhoren)
o Betekenisvolle relaties hebben en die ook kunnen beleven
o Voorbeeld: Tijdens de Coronacrisis kon je je vrienden en andere betekenisvolle
relaties niet (of in ieder geval veel minder) zien dan dat je gewend was. Dit gaf ons
een vreemd gevoel omdat deze betekenisvolle relaties van groot belang zijn voor het
gevoel van een zinvol leven.
2. Purpose (= bijdragen aan de wereld)
o Het leven heeft maar zin wanneer het niet alleen draait om jezelf, maar wanneer je
gericht kunt zijn op iets anders in de wereld.
3. Transcendence (= zelfoverstijging)
o De ervaring dat er iets meer is dan het hier en nu, meer dan het waarneembare,
controleerbare en beheersbare
In de klassieke religies vullen we dat in als God, de heilige of het Goddelijke
Toch kun je ook zonder een dusdanige invulling een ervaring van
zelfoverstijging hebben
AJ 2021-2022 Pagina | 1
,Religie, Zingeving & Levensbeschouwing – A09C6A Prof. Yves De Maeseneer
Voorbeeld: Door elke dag bepaalde korte meditatieoefeningen te
doen, kon een meisje loskomen van de stress en de druk van de dag
en een ervaring van rust vinden.
o Zelfoverstijging gaat over het loskomen van je eigen ik
4. Story-telling
- Mensen die in hun leven een soort van verhaal/plot of samenhang zien, hebben vaak een
grotere ervaring van zinvolheid.
ZINGEVINGSCULTUREN
Voorbeeld: Soefisme of jeugdbende
Wij beschouwen zingeving vaak als iets wat je zelf moet doen, maar eigenlijk is dit pas voor het eerst
in de mensheid dat we dit alleen ‘moeten’ doen. Eerst groeide men op in een zingevingscultuur die op
allerlei manieren werd vormgegeven (zowel positief als negatief), je werd ingeleid in een bepaalde
bestaande traditie.
Als we proberen dit zelf te ontdekken, gaan we ‘shoppen’ bij verschillende tradities en
zingevingsculturen om zo te ontdekken wat bij ons past.
TERMEN
ZINGEVING
Identiteit, krachtbronnen, perspectief, relaties, oriëntatie, prioriteiten, …
LEVENSBESCHOUWING
‘Uitgewerkte en op fundamentele uitgangspunten berustende visie op het menselijk bestaan, een
richtinggevende moraal, en een (literaire, artistieke, filosofische) traditie die als bron van zingeving
fungeert.’
Verschil levensbeschouwing en zingeving: Levensbeschouwing geeft een systeem aan de zingeving
van mensen.
Traditie: Geheel van doorgegeven materialen in alle vormen Fungeert voor de huidige generatie die
binnen die levensbeschouwing naar zingeving gaat zoeken als een houvast waarvan het de bedoeling
is dat deze wordt doorgegeven.
We gebruiken levensbeschouwing om zowel religieuze als non-religieuze levensbeschouwingen
samen te kunnen nemen.
Voorbeelden: De klassieke religies, het humanisme
RELIGIE
Een levensbeschouwing met een vorm van zelfoverstijging die als heilig of Goddelijk wordt aangeduid.
3 verschillende definities
- Etymologische definitie In een religie worden deze 3 mogelijkheden van etymologische
definities samengebracht in de transcendentie, het vormen van een andere werkelijkheid.
Religie probeert een systematisch antwoord te bieden op de vraag rondom zingeving.
o Re-legere (her-lezen)
Bepaald perspectief hebben op de werkelijkheid, gaat om het voortdurend
opnieuw lezen van de werkelijkheid.
Door te blijven herlezen krijg je een beter beeld van een religie, je krijgt meer
zicht op de samenhang
Koppelen aan element van story-telling
Wanneer ontspoord (dwingend/fundamentalistisch) = Essentialisme
Essentialisme Je eigen interpretatie verwarren met de essentie
van de menselijkheid an sich. Dit wordt vervelend wanneer mensen
gaan zeggen dat hun interpretatie de enige en de enige juiste is.
o Voorbeeld: Je hebt religies die een interpretatie geven over
wat het betekent om man/vrouw te zijn. Wat religies zeggen
over vrouw zijn, wordt door sommige mensen of aanhangers
verward met ‘dit is wat de vrouw is, punt’.
AJ 2021-2022 Pagina | 2
,Religie, Zingeving & Levensbeschouwing – A09C6A Prof. Yves De Maeseneer
o Re-ligare (her-verbinden)
Gemeenschapsdimensie
Er wordt vaak voorgeschreven hoe je moet omgaan met breuken in relaties,
hoe zorg je ervoor dat je niet volledig loskomt
Zorgt voor een basis in de samenleving
Koppelen aan element van belonging
Wanneer ontspoord (dwingend/fundamentalistisch) = Polarisatie
Alles over één kam trekken
o Re-eligere (her-kiezen)
Fundamentele keuzes, prioriteiten die je stelt of je engagement
Telt ook voor niet-religieuze levensbeschouwingen
“We zijn bezig met een interpretatie van de werkelijkheid”
Koppelen aan element van purpose
Wanneer ontspoord (dwingend/fundamentalistisch) = Dwang
Je wordt niet meer uitgenodigd om te kiezen, maar gedwongen om je
te onderwerpen aan een bepaalde religie.
- Functioneel
o ‘Road finding system’
Een bepaald soort van systeem om mensen te helpen de weg te vinden in het
leven of de wereld
o Contact met de transcendente werkelijkheid
Elke religie beweert dit te doen op een of andere manier
- Fundamentele elementen van religie
o Religieuze ervaringen
Transcendente werkelijkheid (voorbeeld: God)
Gaat niet over het zweven boven de grond door te mediteren, maar
bijvoorbeeld wel over troost vinden in een bepaald ritueel bij rouw
o Traditie (‘taal’) binnen een gemeenschap
Taal moet hier worden begrepen in de breedste zin van het woord Religie
biedt een taal, een geheel van woorden, begrippen etc. Die maakt dat
mensen op een heel rijke manier iets kunnen doen met religie of deze kunnen
beleven op zoek naar zingeving.
Voorbeeld: Symbolen, verhalen/mythen, wijsheden/ideeën/theorieën, rituelen,
morele voorschriften
Voorbeeld: Je kunt de Islam niet leren kennen enkel door de Koran te lezen,
je moet aan bepaalde rituelen meedoen, een ‘insider’ kunnen bevragen en
dergelijken om ook maar te kunnen zeggen dat je iets weet/begrijpt van de
gemeenschap.
AJ 2021-2022 Pagina | 3
, Religie, Zingeving & Levensbeschouwing – A09C6A Prof. Yves De Maeseneer
AJ 2021-2022 Pagina | 4
