Rechtssociologie literatuur samenvatting
Inhoud
Week 1: Inleiding....................................................................................................................................2
Taekema, H. S. (2013). Sleutelen aan de rechtsstaatgedachte: Het nut van samenwerking tussen
rechtsfilosofie, rechtssociologie en rechtswetenschap. Tijdschrift voor Constitutioneel Recht, 286 -
305....................................................................................................................................................2
Blocq, D.S. & Woude, M.A.H. van der (2018), Making Sense of the Law and Society Movement,
Erasmus Law Review 11(2), pp. 134-141...........................................................................................2
Week 2: Wetgeving................................................................................................................................3
Stoter, S. & Huls, N. (2011) Hoofdstuk 2: Welke rol spelen ambtenaren achter de schermen van
het wetgevingsproces? In: M. Hertogh & H. Weyers (eds) Recht van onderop. Antwoorden uit de
rechtssociologie, pp. 19-39................................................................................................................3
Woude, M.A.H. van der (2010), Voorzorgsstrafrecht: zorgen voor inzichtelijke keuzes. Een eerste
aanzet tot een ex post- en ex ante-evaluatiemodel voor de wetgever. In: Hildebrant M., Pieterman
R. (red.) Zorg om Voorzorg. OMV / Onderzoekschool Maatschappelijke Veiligheid nr. 25 Den Haag:
Boom Juridische Uitgevers, pp. 77-116.............................................................................................5
Engbersen, G., & Veen, R. V. D. (1992). De onbedoelde effecten van sociaal beleid. Beleid en
Maatschappij, 19(5), pp. 214-226......................................................................................................8
Report of the Special Rapporteur on contemporary forms of racism, racial discrimination,
xenophobia and related intolerance on her visit to the Netherlands, Human Rights Council, July 2,
2020.................................................................................................................................................10
Week 3: Rechtspluralisme....................................................................................................................11
Smits, J. (2015) 'De Nederlandse wetgever en andere normenstelsels. Op zoek naar het recht der
werkelijkheid.' Recht der werkelijkheid, pp. 20-33..........................................................................11
Oomen, B. (2009). Universele rechten, lokale gevechten: over de werking van het
rechtspluralisme (Vol. 346). Amsterdam University Press...............................................................13
Moore, S. F. (1973). Law and social change: the semi-autonomous social field as an appropriate
subject of study. Law & Society Review, 7(4), pp. 719-746.............................................................15
Rossum, W. van (2011). Hoofdstuk 12: Wat is de betekenis van rechtspraak in de multiculturele
samenleving? In: M. Hertogh & H. Weyers (eds) Recht van onderop. Antwoorden uit de
rechtssociologie, pp. 203-224..........................................................................................................15
Havinga, T. (2020) De overheid en religieuze voedselvoorschriften. Tijdschrift voor Recht en Religie,
2020, 1, (2020), pp. 93-109..............................................................................................................17
Week 4: Rechtstoepassing....................................................................................................................19
Finlayson, J. G. (2005). Habermas: A very short introduction. OUP Oxford, pp. 51-61....................19
Doornbos, N. (2011). Hoofdstuk 6: Wat doen ambtenaren als ze regels toepassen? In: M. Hertogh
& H. Weyers (eds) Recht van onderop. Antwoorden uit de rechtssociologie, pp. 99-114...............20
, De Winter, P. (2019). Tussen de regels: een rechtssociologische studie naar handhaving in de
sociale zekerheid. Boom Juridische uitgevers. Hoofdstuk 2: Theoretisch kader, pp. 19-40.............22
Week 5: Recht in het alledaagse leven.................................................................................................26
Ewick, P. and Silbey, S. (1998). The Common Place of Law. University of Chicago Press, Chapter 3:
The Social Construction of Legality, pp. 33-52.................................................................................26
Bantema, W. (2016). Cafés in opstand: een rechtssociologische studie naar de naleving van het
rookverbod door caféhouders. Boom juridisch. Hoofdstuk 3: Theoretisch kader, pp 27-37...........27
Chevalier, D.A.M. (2015). Playing It by the Rules: Local Bans on the Public Use of Soft Drugs and
the Production of Shared Spaces of Everyday Life. Chapter 7: The Working of the Bans, pp. 165-194
........................................................................................................................................................29
Week 6: Rechtspraak en geschillenbeslechting....................................................................................32
Bumiller, Kristin. (1987). “Victims in the Shadow of the Law: A Critique of the Model of Legal
Protection.” Signs 12.3, pp. 421-439. https://www.jstor.org/stable/3174330?
seq=1#metadata_info_tab_contents..............................................................................................32
Jettinghoff, A. (2011). Wanneer en hoe procederen bedrijven?
https://repository.ubn.ru.nl/bitstream/handle/2066/93484/93484.pdf.........................................33
Haarhuis, K. (2008). Geschilgedrag: verklaringen bijeengebracht. Cahiers. pp. 5-13, 17-56.
https://repository.wodc.nl/bitstream/handle/20.500.12832/71/cahier-2008-8-volledige-
tekst_tcm28-68296.pdf?sequence=2&isAllowed=y.........................................................................36
Nationale Ombudsman (2021) Gekleurde Beelden? Hoe moet de overheid omgaan met klachten
over etnisch profileren? https://www.nationaleombudsman.nl/nieuws/onderzoeken/2021030-
verkleurde-beelden..........................................................................................................................40
Week 1: Inleiding.
Taekema, H. S. (2013). Sleutelen aan de rechtsstaatgedachte: Het nut van
samenwerking tussen rechtsfilosofie, rechtssociologie en rechtswetenschap.
Tijdschrift voor Constitutioneel Recht, 286 -305.
Blocq, D.S. & Woude, M.A.H. van der (2018), Making Sense of the Law and
Society Movement, Erasmus Law Review 11(2), pp. 134-141.
1. Verschuiving van Law en Society; van rechten naar sociale wetenschappen.
ELS (Empirical Legal Studies); nadruk op rechten, positivisme en kwantitatief onderzoek.
2. Roots; in Europa samenwerking tussen sociale wetenschappen en rechten vanwege de
administratie, meer efficiëntie en effectiviteit. In de US vanwege juridische beslissingen in de
rechtszaal, mensen zijn geen machines maar worden beïnvloed door overtuigingen e.d.
Nieuwe aandacht voor Law en Society vanwege; meer respect voor sociale wetenschappen
(na WO2), burgerrechtenbeweging en armoede oorlog, financieringsmogelijkheden,
bewustzijn dat rechten uit de boeken niet hetzelfde is als de praktijk (discrepantie).
3. .
,Week 2: Wetgeving
Stoter, S. & Huls, N. (2011) Hoofdstuk 2: Welke rol spelen ambtenaren achter de
schermen van het wetgevingsproces? In: M. Hertogh & H. Weyers (eds) Recht van
onderop. Antwoorden uit de rechtssociologie, pp. 19-39.
- Wetgevingspraktijk;
- Wetgevingstheorie;
- Onderhandelend bestuur;
- Ambtenaren;
- Legitimiteit;
- Legaliteitsbeginsel voorkomt dat overheidsinterventies zonder wettelijke basis genomen
kunnen worden. Democratische overheidsbesluitvorming, juridische procedures en politieke
inhoud.
- 4 modellen van het wetgevingsproces die zijn gevolgd uit de bestuurskunde.
1. Synoptische beleidsfasemodel (Hoogerwerf); wetgeving als een beschrijving van de
werkelijkheid, als een goed geordend en geregisseerd proces. Beleid wordt gevormd
onder regie van politiek verantwoordelijke organen, ieder zijn eigen rol en de minister
heeft van te voren al een idee waar hij heen wil met het beleid.
Wetgevingsproces als een politiek spel. Burgers hebben tot op zekere hoogte inspraak
door democratie, maar uiteindelijk beslist de politiek. Juristen hebben een normerende
rol.
Sterke punten; helder en rationeel, ieder een eigen rol. Zwakke punten;
bestuurdersperspectief, top-down perspectief.
2. Agendabouwtheorie; bottom-up perspectief, van private problem tot public issue.
Wetmatigheden ontdekken in de manier waarop een sociaal probleem zich ontwikkelt
tot een politiek probleem. Wetten als uitkomst van een maatschappelijk proces, waarbij
veel actoren aan bod komen. 6 stappen;
1) Diffuse onvrede over een bepaald verschijnsel in de samenleving.
2) Individuen zetten een organisatie op rond deze kwestie > verbreding en
collectivering.
3) Eisen stellen aan de overheid, zoals subsidiëring.
4) Probleem opgenomen in een partijprogramma.
5) Probleem opgenomen in regeerakkoord.
6) Discussie over het onderwerp in de Tweede Kamer. Ambtenaren werken het
wetsvoorstel uit. ‘
Wetgeving als uitkomst van een complex transformatieproces waarop veel verschillende
actoren en factoren invloed uitoefenen.
3. Bureaupolitieke model (Rosenthal); beleid als de uitkomst van een strijd tussen
verschillende werkonderdelen van de overheid. Organisatie van de overheid als
vertrekpunt. Verschillende bureaus hebben verschillende manieren om de belangen te
behartigen en willen allemaal eindverantwoordelijk zijn voor een onderwerp. Inhoud van
de wet als uitkomst van een onvoorspelbare bureaupolitieke strijd.
Strijd is de motor van beleid, dat staat soms haaks op het idee dat eenheid van beleid het
gezag van de overheid ten goede komt. Strijd geeft een realistischere kijk op de
wetgeving.
Groot nadeel; verkokerende overheid. Meer tijd besteden aan de strijd om het
onderwerp dan aan de inhoud.
, 4. Vier rationaliteiten (Snellen); overheidsbeleid is opgebouwd uit de 4 rationaliteiten >
politiek, recht, economie en wetenschap, die allemaal een eigen logica hebben.
o Rationaliteit = een denksysteem met een eigen logica.
o Politieke systeem = een wet is een mogelijkheid voor de minister om zich te
profileren. Bestuurskracht uitstralen, volk vertegenwoordigen.
o Juridisch systeem = nieuwe wetten moeten passen in het bestaande rechtssysteem.
Beginselen van behoorlijke regelgeving.
o Economisch systeem = door kapitalistische productiewijze in de samenleving, is de
economie van prominent belang.
o Technologische/ wetenschappelijke systeem = vernieuwing vraagt om nieuwe
wetgeving.
Meest afstandelijke benadering, argumenten van verschillende systemen afwegen.
Houdbaarheid van wetten wordt steeds korter.
- Empirisch onderzoek naar de totstandkoming van wetgeving.
o Belangrijkste problemen bij de totstandkoming van een wet;
belangentegenstellingen, conflicten, tijdsdruk, onzekerheid.
o Beleidsvormingsprocessen verlopen verschillend op uiteenlopende beleidsterreinen.
Factoren; culturele en structurele kenmerken, deelnemers.
- Onderhandelend bestuur: een bijdrage vanuit de rechtssociologie.
o De Swaan; overgangsfase van bevels- naar onderhandelingshuishouding.
Gelijkwaardigheid en autonomie > decentralisatie. Participerende en interactieve
vormen van bestuur.
o Onderhandelen bestuur = het overheidsbeleid en/of de wijze van uitvoering van dat
beleid wordt bepaald in een proces van overleg en onderhandeling binnen een min
of meer duurzaam netwerk van relaties tussen openbare bestuursorganen
respectievelijk hun ambtelijke stof en particuliere organisaties en groepen waarvan
de activiteiten het belangencomplex in kwestie raken; in dit proces van overleg en
onderhandelen streven partijen ernaar om specifieke doelen op een bepaald terrein
van overheidszorg te bereiken door op basis van communicatie hun relevante
handelingen op elkaar af te stemmen en zichzelf aan het bereikte akkoord te binden.
Overleg; gemeenschappelijk doel. Onderhandeling = verschillende doelen.
Duurzame relaties; stabiele verhoudingen.
Communicatie en zelfbinding > horizontaal karakter van het bestuur. Niet
altijd vrije keuze om te onderhandelen. Voor probleemoplossing zijn de
overheid en de samenleving van elkaar afhankelijk.
- Evaluatie van de case study volgens Hoekema.
o Overheid moet onderhandelen want de expertise ontbreekt. Kennis van particulieren
nodig.
o Nieuw netwerk bouwen en vertrouwen krijgen.
o Disciplinerende invloed, eigenbelang aan de kant zetten voor het collectief belang.
Transparantie om vertrouwen te krijgen.
o Gemeenschappelijk referentiekader; bleek niet van belang. Verschillende
probleemdefinities zijn geen probleem, dat staat de onderhandeling niet in de weg.
o Overheid meent de leiding/macht te hebben > machtsongelijkheid. Particulieren
moeten de ruime discretionaire beleidsruimte zien te benutten.
o Niet blind staren op de genotuleerde orde. Er zijn verborgen agenda’s, informele
sfeer is bevorderlijk, resultaat is belangrijker dan de procedure. Onderhandelend
Inhoud
Week 1: Inleiding....................................................................................................................................2
Taekema, H. S. (2013). Sleutelen aan de rechtsstaatgedachte: Het nut van samenwerking tussen
rechtsfilosofie, rechtssociologie en rechtswetenschap. Tijdschrift voor Constitutioneel Recht, 286 -
305....................................................................................................................................................2
Blocq, D.S. & Woude, M.A.H. van der (2018), Making Sense of the Law and Society Movement,
Erasmus Law Review 11(2), pp. 134-141...........................................................................................2
Week 2: Wetgeving................................................................................................................................3
Stoter, S. & Huls, N. (2011) Hoofdstuk 2: Welke rol spelen ambtenaren achter de schermen van
het wetgevingsproces? In: M. Hertogh & H. Weyers (eds) Recht van onderop. Antwoorden uit de
rechtssociologie, pp. 19-39................................................................................................................3
Woude, M.A.H. van der (2010), Voorzorgsstrafrecht: zorgen voor inzichtelijke keuzes. Een eerste
aanzet tot een ex post- en ex ante-evaluatiemodel voor de wetgever. In: Hildebrant M., Pieterman
R. (red.) Zorg om Voorzorg. OMV / Onderzoekschool Maatschappelijke Veiligheid nr. 25 Den Haag:
Boom Juridische Uitgevers, pp. 77-116.............................................................................................5
Engbersen, G., & Veen, R. V. D. (1992). De onbedoelde effecten van sociaal beleid. Beleid en
Maatschappij, 19(5), pp. 214-226......................................................................................................8
Report of the Special Rapporteur on contemporary forms of racism, racial discrimination,
xenophobia and related intolerance on her visit to the Netherlands, Human Rights Council, July 2,
2020.................................................................................................................................................10
Week 3: Rechtspluralisme....................................................................................................................11
Smits, J. (2015) 'De Nederlandse wetgever en andere normenstelsels. Op zoek naar het recht der
werkelijkheid.' Recht der werkelijkheid, pp. 20-33..........................................................................11
Oomen, B. (2009). Universele rechten, lokale gevechten: over de werking van het
rechtspluralisme (Vol. 346). Amsterdam University Press...............................................................13
Moore, S. F. (1973). Law and social change: the semi-autonomous social field as an appropriate
subject of study. Law & Society Review, 7(4), pp. 719-746.............................................................15
Rossum, W. van (2011). Hoofdstuk 12: Wat is de betekenis van rechtspraak in de multiculturele
samenleving? In: M. Hertogh & H. Weyers (eds) Recht van onderop. Antwoorden uit de
rechtssociologie, pp. 203-224..........................................................................................................15
Havinga, T. (2020) De overheid en religieuze voedselvoorschriften. Tijdschrift voor Recht en Religie,
2020, 1, (2020), pp. 93-109..............................................................................................................17
Week 4: Rechtstoepassing....................................................................................................................19
Finlayson, J. G. (2005). Habermas: A very short introduction. OUP Oxford, pp. 51-61....................19
Doornbos, N. (2011). Hoofdstuk 6: Wat doen ambtenaren als ze regels toepassen? In: M. Hertogh
& H. Weyers (eds) Recht van onderop. Antwoorden uit de rechtssociologie, pp. 99-114...............20
, De Winter, P. (2019). Tussen de regels: een rechtssociologische studie naar handhaving in de
sociale zekerheid. Boom Juridische uitgevers. Hoofdstuk 2: Theoretisch kader, pp. 19-40.............22
Week 5: Recht in het alledaagse leven.................................................................................................26
Ewick, P. and Silbey, S. (1998). The Common Place of Law. University of Chicago Press, Chapter 3:
The Social Construction of Legality, pp. 33-52.................................................................................26
Bantema, W. (2016). Cafés in opstand: een rechtssociologische studie naar de naleving van het
rookverbod door caféhouders. Boom juridisch. Hoofdstuk 3: Theoretisch kader, pp 27-37...........27
Chevalier, D.A.M. (2015). Playing It by the Rules: Local Bans on the Public Use of Soft Drugs and
the Production of Shared Spaces of Everyday Life. Chapter 7: The Working of the Bans, pp. 165-194
........................................................................................................................................................29
Week 6: Rechtspraak en geschillenbeslechting....................................................................................32
Bumiller, Kristin. (1987). “Victims in the Shadow of the Law: A Critique of the Model of Legal
Protection.” Signs 12.3, pp. 421-439. https://www.jstor.org/stable/3174330?
seq=1#metadata_info_tab_contents..............................................................................................32
Jettinghoff, A. (2011). Wanneer en hoe procederen bedrijven?
https://repository.ubn.ru.nl/bitstream/handle/2066/93484/93484.pdf.........................................33
Haarhuis, K. (2008). Geschilgedrag: verklaringen bijeengebracht. Cahiers. pp. 5-13, 17-56.
https://repository.wodc.nl/bitstream/handle/20.500.12832/71/cahier-2008-8-volledige-
tekst_tcm28-68296.pdf?sequence=2&isAllowed=y.........................................................................36
Nationale Ombudsman (2021) Gekleurde Beelden? Hoe moet de overheid omgaan met klachten
over etnisch profileren? https://www.nationaleombudsman.nl/nieuws/onderzoeken/2021030-
verkleurde-beelden..........................................................................................................................40
Week 1: Inleiding.
Taekema, H. S. (2013). Sleutelen aan de rechtsstaatgedachte: Het nut van
samenwerking tussen rechtsfilosofie, rechtssociologie en rechtswetenschap.
Tijdschrift voor Constitutioneel Recht, 286 -305.
Blocq, D.S. & Woude, M.A.H. van der (2018), Making Sense of the Law and
Society Movement, Erasmus Law Review 11(2), pp. 134-141.
1. Verschuiving van Law en Society; van rechten naar sociale wetenschappen.
ELS (Empirical Legal Studies); nadruk op rechten, positivisme en kwantitatief onderzoek.
2. Roots; in Europa samenwerking tussen sociale wetenschappen en rechten vanwege de
administratie, meer efficiëntie en effectiviteit. In de US vanwege juridische beslissingen in de
rechtszaal, mensen zijn geen machines maar worden beïnvloed door overtuigingen e.d.
Nieuwe aandacht voor Law en Society vanwege; meer respect voor sociale wetenschappen
(na WO2), burgerrechtenbeweging en armoede oorlog, financieringsmogelijkheden,
bewustzijn dat rechten uit de boeken niet hetzelfde is als de praktijk (discrepantie).
3. .
,Week 2: Wetgeving
Stoter, S. & Huls, N. (2011) Hoofdstuk 2: Welke rol spelen ambtenaren achter de
schermen van het wetgevingsproces? In: M. Hertogh & H. Weyers (eds) Recht van
onderop. Antwoorden uit de rechtssociologie, pp. 19-39.
- Wetgevingspraktijk;
- Wetgevingstheorie;
- Onderhandelend bestuur;
- Ambtenaren;
- Legitimiteit;
- Legaliteitsbeginsel voorkomt dat overheidsinterventies zonder wettelijke basis genomen
kunnen worden. Democratische overheidsbesluitvorming, juridische procedures en politieke
inhoud.
- 4 modellen van het wetgevingsproces die zijn gevolgd uit de bestuurskunde.
1. Synoptische beleidsfasemodel (Hoogerwerf); wetgeving als een beschrijving van de
werkelijkheid, als een goed geordend en geregisseerd proces. Beleid wordt gevormd
onder regie van politiek verantwoordelijke organen, ieder zijn eigen rol en de minister
heeft van te voren al een idee waar hij heen wil met het beleid.
Wetgevingsproces als een politiek spel. Burgers hebben tot op zekere hoogte inspraak
door democratie, maar uiteindelijk beslist de politiek. Juristen hebben een normerende
rol.
Sterke punten; helder en rationeel, ieder een eigen rol. Zwakke punten;
bestuurdersperspectief, top-down perspectief.
2. Agendabouwtheorie; bottom-up perspectief, van private problem tot public issue.
Wetmatigheden ontdekken in de manier waarop een sociaal probleem zich ontwikkelt
tot een politiek probleem. Wetten als uitkomst van een maatschappelijk proces, waarbij
veel actoren aan bod komen. 6 stappen;
1) Diffuse onvrede over een bepaald verschijnsel in de samenleving.
2) Individuen zetten een organisatie op rond deze kwestie > verbreding en
collectivering.
3) Eisen stellen aan de overheid, zoals subsidiëring.
4) Probleem opgenomen in een partijprogramma.
5) Probleem opgenomen in regeerakkoord.
6) Discussie over het onderwerp in de Tweede Kamer. Ambtenaren werken het
wetsvoorstel uit. ‘
Wetgeving als uitkomst van een complex transformatieproces waarop veel verschillende
actoren en factoren invloed uitoefenen.
3. Bureaupolitieke model (Rosenthal); beleid als de uitkomst van een strijd tussen
verschillende werkonderdelen van de overheid. Organisatie van de overheid als
vertrekpunt. Verschillende bureaus hebben verschillende manieren om de belangen te
behartigen en willen allemaal eindverantwoordelijk zijn voor een onderwerp. Inhoud van
de wet als uitkomst van een onvoorspelbare bureaupolitieke strijd.
Strijd is de motor van beleid, dat staat soms haaks op het idee dat eenheid van beleid het
gezag van de overheid ten goede komt. Strijd geeft een realistischere kijk op de
wetgeving.
Groot nadeel; verkokerende overheid. Meer tijd besteden aan de strijd om het
onderwerp dan aan de inhoud.
, 4. Vier rationaliteiten (Snellen); overheidsbeleid is opgebouwd uit de 4 rationaliteiten >
politiek, recht, economie en wetenschap, die allemaal een eigen logica hebben.
o Rationaliteit = een denksysteem met een eigen logica.
o Politieke systeem = een wet is een mogelijkheid voor de minister om zich te
profileren. Bestuurskracht uitstralen, volk vertegenwoordigen.
o Juridisch systeem = nieuwe wetten moeten passen in het bestaande rechtssysteem.
Beginselen van behoorlijke regelgeving.
o Economisch systeem = door kapitalistische productiewijze in de samenleving, is de
economie van prominent belang.
o Technologische/ wetenschappelijke systeem = vernieuwing vraagt om nieuwe
wetgeving.
Meest afstandelijke benadering, argumenten van verschillende systemen afwegen.
Houdbaarheid van wetten wordt steeds korter.
- Empirisch onderzoek naar de totstandkoming van wetgeving.
o Belangrijkste problemen bij de totstandkoming van een wet;
belangentegenstellingen, conflicten, tijdsdruk, onzekerheid.
o Beleidsvormingsprocessen verlopen verschillend op uiteenlopende beleidsterreinen.
Factoren; culturele en structurele kenmerken, deelnemers.
- Onderhandelend bestuur: een bijdrage vanuit de rechtssociologie.
o De Swaan; overgangsfase van bevels- naar onderhandelingshuishouding.
Gelijkwaardigheid en autonomie > decentralisatie. Participerende en interactieve
vormen van bestuur.
o Onderhandelen bestuur = het overheidsbeleid en/of de wijze van uitvoering van dat
beleid wordt bepaald in een proces van overleg en onderhandeling binnen een min
of meer duurzaam netwerk van relaties tussen openbare bestuursorganen
respectievelijk hun ambtelijke stof en particuliere organisaties en groepen waarvan
de activiteiten het belangencomplex in kwestie raken; in dit proces van overleg en
onderhandelen streven partijen ernaar om specifieke doelen op een bepaald terrein
van overheidszorg te bereiken door op basis van communicatie hun relevante
handelingen op elkaar af te stemmen en zichzelf aan het bereikte akkoord te binden.
Overleg; gemeenschappelijk doel. Onderhandeling = verschillende doelen.
Duurzame relaties; stabiele verhoudingen.
Communicatie en zelfbinding > horizontaal karakter van het bestuur. Niet
altijd vrije keuze om te onderhandelen. Voor probleemoplossing zijn de
overheid en de samenleving van elkaar afhankelijk.
- Evaluatie van de case study volgens Hoekema.
o Overheid moet onderhandelen want de expertise ontbreekt. Kennis van particulieren
nodig.
o Nieuw netwerk bouwen en vertrouwen krijgen.
o Disciplinerende invloed, eigenbelang aan de kant zetten voor het collectief belang.
Transparantie om vertrouwen te krijgen.
o Gemeenschappelijk referentiekader; bleek niet van belang. Verschillende
probleemdefinities zijn geen probleem, dat staat de onderhandeling niet in de weg.
o Overheid meent de leiding/macht te hebben > machtsongelijkheid. Particulieren
moeten de ruime discretionaire beleidsruimte zien te benutten.
o Niet blind staren op de genotuleerde orde. Er zijn verborgen agenda’s, informele
sfeer is bevorderlijk, resultaat is belangrijker dan de procedure. Onderhandelend
