Kenmerkende aspecten
geschiedenis
Fien van de Goor
6vwo
Instructie
Kenmerkende Aspecten –
Eindexamendossier
In het schooljaar 2014- 2015 zal voor het eerst
een nieuw soort geschiedenisexamen worden
afgenomen. Alle stof die tijdens de geschiedenislessen in klas 4, 5 en 6 VWO en
4 en 5 HAVO wordt behandeld is eindexamenstof. Dit betekent dat het gaat om véél stof. Het ministerie
heeft daarom besloten om je enige houvast te geven aan de hand van de kenmerkende aspecten. Deze
aspecten moet je zien als een soort samenvatting van de stof. Elk hoofdstuk heeft een aantal kenmerkende
aspecten. Zorg dat je per hoofdstuk zoveel mogelijke informatie verzamelt over deze kenmerkende aspecten.
Op deze manier heb je vóór je eindexamen een mapje in handen met veel informatie over deze kenmerkende
aspecten. De vragen op je eindexamen zullen ook voor een belangrijk deel gaan over de kenmerkende
aspecten.
,Invulinstructie:
Verwerk de leerdoelen per tijdvak in je antwoorden op de kenmerkende aspecten (zie volgende
bladzijde)
Geef bij elk kenmerkend aspect een voorbeeld van een gebeurtenis, ontwikkeling, verschijnsel,
handeling of een gedachtegang van een persoon en gebruik dit voorbeeld om het kenmerkend
aspect te verduidelijken
Geef bij elk kenmerkend aspect belangrijke jaartallen weer
Geef bij elk kenmerkend aspect belangrijke personen weer
Geef (indien mogelijk) bij elk kenmerkend aspect bepaalde oorzaken en gevolgen aan.
Dossier kenmerkende aspecten
Tijdvak: Tijd van Jagers en Boeren ( […] – 3000 v. Chr.) (prehistorie)
Belangrijke leerdoelen:
1
, Je kunt een relatie leggen tussen jagen/verzamelen, wonen en godsdienst
Je kunt een relatie leggen tussen landbouw, wonen en godsdienst
Je kent mogelijke verklaringen voor het ontstaan van de landbouw
Je weet waar de eerste landbouw is ontstaan en waarom juist daar
Je kent de belangrijkste veranderingen die het gevolg waren van de komst van landbouw en veeteelt
Je kent de belangrijkste veranderingen die optraden met de komst van de eerste stedelijke
gemeenschappen
De levenswijze van jagers en verzamelaars:
- De jagers-verzamelaars leefden in de oude steentijd, dit maakte deel uit van de prehistorie.
- We weten niet veel van deze tijd → men kon niet lezen of schrijven: geen schrift (prehistorie)
- De jagers-verzamelaars leefden in kleine groepen en trokken rond op zoek naar voedsel (nomadisch
bestaan → trokken rond). Ze hadden dus ook géén vaste woonplaats en woonden in eenvoudige
hutten of in grotten geen georganiseerd bestuur. Ook hadden ze hierdoor weinig bezittingen.
- Een kenmerk van de jagers-verzamelaars waren de grafgiften. Ze begroeven hun doden met
grafgiften en dachten dat ze die nodig hadden in hun 2 e leven (hiernamaals). Ook hadden de jagers-
verzamelaars veel magische jacht- en vruchtbaarheidsrituelen.
- Strikte rolverdeling: vrouwen = verzamelen, kinderen, koken. Mannen = jagen.
- Weinig sociale verschillen
- Deze tijd veranderde niet veel omdat ze niet verder dachten/ gingen.
- Egalitaire samenleving (weinig hiërarchische verschillen)
Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen:
- Levenswijze veranderde door het ontstaan van de landbouw.
- De overgang naar een landbouwsamenleving duurde duizenden jaren.
- Sedentaire revolutie, op 1 plek wonen. Dit zorgde voor een landbouwsamenleving.
- Polytheïstisch geloof (meerdere goden)
- 10.000 v. Chr. → uitvinding landbouw (akkerbouw + veeteelt) in Midden-Oosten (vruchtbare halve
maan) (neolithische revolutie = ontstaan landbouw)
- Deze overgang naar landbouw kwam door de veranderingen in het klimaat. In het Midden-Oosten
werd het warmer en er viel meer regen, hierdoor werd de grond vruchtbaarder → meer dieren en
planten → genoeg voedsel om op deze plek te blijven en niet meer rond te trekken.
- Een mogelijke verklaring was dat er experimenten met landbouw werden gedaan.
- Dorpjes groeiden (door voedseloverschotten) uit tot steden (Jericho)
- Rond 5000 v. Chr. → Landbouw naar Europa
Meeste mensen werken in de landbouw
Grotere groepen
Stevigere huizen
- Meer en betere werktuigen/ gereedschappen Jagers werden boeren → akkerbouw: gewassen zelf
verbouwen, veeteelt: beesten die ze vangen tam maken.
- Er wonen steeds grotere groepen mensen samen in stevigere huizen op één plek.
Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen:
- Door het goede klimaat → voedsel overschot → dorpen worden kleine steden
- Hierdoor grotere groepen → hiërarchische samenleving
- De samenleving is hiërarchisch/ non-egalitair opgebouwd.
- Ontstaan van verschillende sociale lagen in steden, door verschillen in rijkdom, macht en aanzien.
Vb. 3300 v. Chr. Mesopotamië → nieuwe wetten en schrift ontstond.
2
, - Het schrift werd uitgevonden (voorraden opschrijven) → vanaf nu is er historie, door uitvinding van
het schrift.
- Monotheïstisch geloof in Egypte (één god)
- Natiestaat Egypte
- Handel uitgevonden
- Uitvinden landbouw (neolithische revolutie) → kleine groepjes → dorpjes → stadjes
- Uitvinding irrigatielandbouw: kunstmatig toevoeren van water op drogere plaatsen
- Gevolg: veel meer voedsel → meer mensen → stedelijke gemeenschappen
- Gevolg: veel oogst als boer → veel status & aanzien → (politieke) leiders
- Grootste steden liggen dichtbij grote rivieren → meeste voedselproductie
- Kenmerken stedelijke gemeenschappen:
1. een hiërarchische opbouw van de samenleving
2. aanwezigheid van godsdienstig centrum
3. taakverdeling (specialisatie) → door overschot landbouw gaat men zich specialiseren in één beroep
4. gebruik van schrift
Kernbegrip Uitleg
Agrarisch Wat betrekking heeft op landbouw. Akkerbouw & veeteelt
Cultuur Geheel van voortbrengselen van gemeenschap. Zoals taal, godsdienst,
kunst, normen en waarden.
Jagers-Verzamelaars Groep mensen zonder vaste woonplaats die leeft van jacht en
verzamelen van gewassen. Jagers-verzamelaars ware nomaden en
trokken in kleine groepen rond, op zoek naar voedsel.
Landbouwsamenleving Maatschappij waarin het natuurlijke milieu wordt aangepast ten
behoeve van de productie van planten en dieren voor menselijk
gebruik.
Dossier kenmerkende aspecten
Tijdvak: Tijd van de Grieken en de Romeinen ( 3000 v. Chr. tot 500 na Chr.) (oudheid)
Belangrijke leerdoelen:
3
geschiedenis
Fien van de Goor
6vwo
Instructie
Kenmerkende Aspecten –
Eindexamendossier
In het schooljaar 2014- 2015 zal voor het eerst
een nieuw soort geschiedenisexamen worden
afgenomen. Alle stof die tijdens de geschiedenislessen in klas 4, 5 en 6 VWO en
4 en 5 HAVO wordt behandeld is eindexamenstof. Dit betekent dat het gaat om véél stof. Het ministerie
heeft daarom besloten om je enige houvast te geven aan de hand van de kenmerkende aspecten. Deze
aspecten moet je zien als een soort samenvatting van de stof. Elk hoofdstuk heeft een aantal kenmerkende
aspecten. Zorg dat je per hoofdstuk zoveel mogelijke informatie verzamelt over deze kenmerkende aspecten.
Op deze manier heb je vóór je eindexamen een mapje in handen met veel informatie over deze kenmerkende
aspecten. De vragen op je eindexamen zullen ook voor een belangrijk deel gaan over de kenmerkende
aspecten.
,Invulinstructie:
Verwerk de leerdoelen per tijdvak in je antwoorden op de kenmerkende aspecten (zie volgende
bladzijde)
Geef bij elk kenmerkend aspect een voorbeeld van een gebeurtenis, ontwikkeling, verschijnsel,
handeling of een gedachtegang van een persoon en gebruik dit voorbeeld om het kenmerkend
aspect te verduidelijken
Geef bij elk kenmerkend aspect belangrijke jaartallen weer
Geef bij elk kenmerkend aspect belangrijke personen weer
Geef (indien mogelijk) bij elk kenmerkend aspect bepaalde oorzaken en gevolgen aan.
Dossier kenmerkende aspecten
Tijdvak: Tijd van Jagers en Boeren ( […] – 3000 v. Chr.) (prehistorie)
Belangrijke leerdoelen:
1
, Je kunt een relatie leggen tussen jagen/verzamelen, wonen en godsdienst
Je kunt een relatie leggen tussen landbouw, wonen en godsdienst
Je kent mogelijke verklaringen voor het ontstaan van de landbouw
Je weet waar de eerste landbouw is ontstaan en waarom juist daar
Je kent de belangrijkste veranderingen die het gevolg waren van de komst van landbouw en veeteelt
Je kent de belangrijkste veranderingen die optraden met de komst van de eerste stedelijke
gemeenschappen
De levenswijze van jagers en verzamelaars:
- De jagers-verzamelaars leefden in de oude steentijd, dit maakte deel uit van de prehistorie.
- We weten niet veel van deze tijd → men kon niet lezen of schrijven: geen schrift (prehistorie)
- De jagers-verzamelaars leefden in kleine groepen en trokken rond op zoek naar voedsel (nomadisch
bestaan → trokken rond). Ze hadden dus ook géén vaste woonplaats en woonden in eenvoudige
hutten of in grotten geen georganiseerd bestuur. Ook hadden ze hierdoor weinig bezittingen.
- Een kenmerk van de jagers-verzamelaars waren de grafgiften. Ze begroeven hun doden met
grafgiften en dachten dat ze die nodig hadden in hun 2 e leven (hiernamaals). Ook hadden de jagers-
verzamelaars veel magische jacht- en vruchtbaarheidsrituelen.
- Strikte rolverdeling: vrouwen = verzamelen, kinderen, koken. Mannen = jagen.
- Weinig sociale verschillen
- Deze tijd veranderde niet veel omdat ze niet verder dachten/ gingen.
- Egalitaire samenleving (weinig hiërarchische verschillen)
Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen:
- Levenswijze veranderde door het ontstaan van de landbouw.
- De overgang naar een landbouwsamenleving duurde duizenden jaren.
- Sedentaire revolutie, op 1 plek wonen. Dit zorgde voor een landbouwsamenleving.
- Polytheïstisch geloof (meerdere goden)
- 10.000 v. Chr. → uitvinding landbouw (akkerbouw + veeteelt) in Midden-Oosten (vruchtbare halve
maan) (neolithische revolutie = ontstaan landbouw)
- Deze overgang naar landbouw kwam door de veranderingen in het klimaat. In het Midden-Oosten
werd het warmer en er viel meer regen, hierdoor werd de grond vruchtbaarder → meer dieren en
planten → genoeg voedsel om op deze plek te blijven en niet meer rond te trekken.
- Een mogelijke verklaring was dat er experimenten met landbouw werden gedaan.
- Dorpjes groeiden (door voedseloverschotten) uit tot steden (Jericho)
- Rond 5000 v. Chr. → Landbouw naar Europa
Meeste mensen werken in de landbouw
Grotere groepen
Stevigere huizen
- Meer en betere werktuigen/ gereedschappen Jagers werden boeren → akkerbouw: gewassen zelf
verbouwen, veeteelt: beesten die ze vangen tam maken.
- Er wonen steeds grotere groepen mensen samen in stevigere huizen op één plek.
Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen:
- Door het goede klimaat → voedsel overschot → dorpen worden kleine steden
- Hierdoor grotere groepen → hiërarchische samenleving
- De samenleving is hiërarchisch/ non-egalitair opgebouwd.
- Ontstaan van verschillende sociale lagen in steden, door verschillen in rijkdom, macht en aanzien.
Vb. 3300 v. Chr. Mesopotamië → nieuwe wetten en schrift ontstond.
2
, - Het schrift werd uitgevonden (voorraden opschrijven) → vanaf nu is er historie, door uitvinding van
het schrift.
- Monotheïstisch geloof in Egypte (één god)
- Natiestaat Egypte
- Handel uitgevonden
- Uitvinden landbouw (neolithische revolutie) → kleine groepjes → dorpjes → stadjes
- Uitvinding irrigatielandbouw: kunstmatig toevoeren van water op drogere plaatsen
- Gevolg: veel meer voedsel → meer mensen → stedelijke gemeenschappen
- Gevolg: veel oogst als boer → veel status & aanzien → (politieke) leiders
- Grootste steden liggen dichtbij grote rivieren → meeste voedselproductie
- Kenmerken stedelijke gemeenschappen:
1. een hiërarchische opbouw van de samenleving
2. aanwezigheid van godsdienstig centrum
3. taakverdeling (specialisatie) → door overschot landbouw gaat men zich specialiseren in één beroep
4. gebruik van schrift
Kernbegrip Uitleg
Agrarisch Wat betrekking heeft op landbouw. Akkerbouw & veeteelt
Cultuur Geheel van voortbrengselen van gemeenschap. Zoals taal, godsdienst,
kunst, normen en waarden.
Jagers-Verzamelaars Groep mensen zonder vaste woonplaats die leeft van jacht en
verzamelen van gewassen. Jagers-verzamelaars ware nomaden en
trokken in kleine groepen rond, op zoek naar voedsel.
Landbouwsamenleving Maatschappij waarin het natuurlijke milieu wordt aangepast ten
behoeve van de productie van planten en dieren voor menselijk
gebruik.
Dossier kenmerkende aspecten
Tijdvak: Tijd van de Grieken en de Romeinen ( 3000 v. Chr. tot 500 na Chr.) (oudheid)
Belangrijke leerdoelen:
3
