Samenvatting Stralingsdeskundigheid radiobiologie (semester 1)

Stralingsdeskundigheid semester 1

Niet kans gebonden effecten (deterministische effecten)

Deterministische effecten zijn effecten die veroorzaakt worden door celdood.

Betekenis celoverleving: de fractie overlevende cellen als functie van de dosis




Verschillende stappen bij de celcyclus
C= controlepunt. Op dit punt controleert de cel of er geen fouten aanwezig zijn. Dit is het
moment waarop de cel gaat bepalen of hij de cel gaat herstellen of vernietigen.

Fases in de C-deling:
1. M-fase: mitose (celdeling)
2. G1-fase: stofwisseling en celgroei
3. S-fase: DNA-replicatie (DNA-synthese)  aantal chromosomen wordt verdubbeld.
Interfase: G1-fase + S-fase + G2-fase
4. G2-fase: stofwisseling en celgroei
G0-fase: cellen delen (een langere periode) niet meer
Cellen in rust bevatten zich in de G-fase.

,Bij de mitose ontstaan er altijd 2 dochtercellen (zijn identiek).

Meiose bepaald de geslachtscellen.
Mitose: de celdeling van normale cellen.

Een haploïde cel is een cel met een enkel chromosoom van een chromosomenpaar per kern.
Geslachtcellen (gameten) zijn een voorbeeld van haploïde cellen (ontstaat bij meiose)
 De haploïde cellen worden gevormd door meiose uit diploïde cellen

Bij een diploïde cel bevat de celkern van elk chromosoom twee exemplaren (ontstaat bij
mitose)  normale conditie voor somatische cellen (lichaamscellen).

,Verschillen tussen mitose en meiose

Delen van een cel noemen we proliferatie (veel delen is een hoge proliferatie) grote P-
fractie = hoge turnover
Niet alle cellen delen even veel. Als je een hoge deelsnelheid hebt wordt er ook snel
gereageerd op ioniserende straling.
 Huid, darmweefsel: hoge turnover: reageren al bij een lage dosis
 Zenuwcellen: lage turnover: reageren pas bij een hoge dosis




De opbouw van DNA. Op de verschillende niveaus kan schaden ontstaan.

Schade DNA door ioniserende straling:

 Punt mutaties (base mutatie): op 1 punt bij de base is een fout ontstaan. Dit
kan bijvoorbeeld een nuclide zijn die tegenover een verkeerde nuclide
geplaatst is (A moet tegen over T en U tegen over G).
 Enkelstrengsbreuk: een enkele streng is door middel gegaan.
 Dubbelstrengsbreuk: aan beide kanten is de helix doormidden.
 Crosslinking: verbindingen leggen die er niet horen te zijn (verticale
verbindingen).

, Schade aan DNA kan door een indirect effect optreden of door een direct effect.

 Direct effect: vrij elektron gaat meteen een interactie aan het met het DNA,
waardoor er schade ontstaat in het DNA.
 Indirect effect: vrije elektron reageert met zuurstof/water in de cellen en gaat
daardoor verschillende bindingen aan  ontstaat een giftige stof door de
bindingen (radicale stof). De radicale stof beschadigt het DNA.




Directe vs indirect effect

De mate van schade die ontstaat is afhankelijk van het soort straling (stralingssoort =
LET: lineair energy transfer).
 LET: de gemiddelde energie die wordt afgegeven per weglengte. Eenheid
KeV/um  hoe meer energie er wordt afgegeven per weglengte, hoe meer
schade er ontstaat.
 Lage LET: gamma, X-ray, elektronen.
 Hoge LET: alfa, zware deeltjes (bijvoorbeeld protonen) en neutronen met een
lage energie.

Lage LET veel DNA SSB’s (enkelstrengsbreuken)  een lage LET zal sneller maar één
interactie aan gaan met het DNA, terwijl een hoge LET sneller meer interacties zal aan gaan
en dus sneller een dubbelstrengsbreuk (DSB’s) zal veroorzaken.

Bij een hogere LET heb je sneller schade aan de chromosomen en heb je veel sneller dat de
schade zo erg is dat een cel het niet gaat overleven.