samenvatting_ Inleiding tot de voornaamste moderne literatuur.

samenvatting_ Inleiding tot de voornaamste moderne literatuur. Minerva: ppt-slides (= samenvatting) Aanvullen met notities  Minerva: tekst- en filmfragmenten (notities!)  Website (vanaf deel 4): tekst- en filmfragmenten (notities!)  Examen: tekst op minerva (update in december)  Hoe studeren? Rekening houden met examensysteem  LESSEN BIJWONEN! Toelichtingen bij de evaluatievormen (enkel examen) 3 types van vragen: - Een reeks vragen via multiple choice waarbij belangrijke namen en werken moeten worden herkend en gesitueerd worden in de literatuurgeschiedenis - Een reeks inzichtsvragen via multiple choice methode - Een reeks detailvragen via de multiple choice methode over de interpretatie van tekstfragmenten, kenmerken van literaire stromingen, eigenschappen van de in cursus voorkomende afbeeldingen, etc. Hoe studeren? - Voor herkenningsvragen: vooral via memoriseren van de inhoudsopgave: lijst opstellen met personen en de belangrijke elementen die een tijd of genre vormen - Voor overzichtsvragen: Vooral de informatie in de ppt, staat ook in het boek - Voor detailvragen: teksten, afbeeldingen, personen kunnen situeren in de tijd en waarom ze in die tijd worden gesitueerd. Tip: Memoriseren blijft belangrijk! Studeer de cursus meermaals tot je zeker bent van jouw kennis/leer omgaan met je geheugencapaciteit 1 1. Middeleeuwse literatuur: inleiding Vroege Middeleeuwen: periode van verval (Het ineenstorten van iets of iemand) Romeinse rijk: (476 – einde millenium)  Weinig culturele productie: - Latijnse literaturen vs Moderne literaturen: Eerste tekenen van heropleving in de cultuur omstreeks 800: Karolingische Renaissance Karel de Grote stimuleert het onderwijs en voert cultuurpolitiek uit (Hij wou een cultureel imago creëren dat paste bij zijn status). Toen kwamen de eerste schaarse vormen van moderne literatuur naar boven. Hoge Middeleeuwen: nieuw élan van de Westerse cultuur: (11de eeuw – midden 13de eeuw) Vanaf de 11de – 12de eeuw een bloei in het literaire leven: nieuwe genres en nieuwe thema’s 2 types van literatuur: - Aristocratisch (De mensen met veel macht in een samenleving): de troubadours - Stedelijke, burgerlijke cultuur (de eerste tekenen van het burgerlijke waardepatroon) Late Middeleeuwen: (Einde 13de eeuw – tot en met 15de eeuw) - Dante maakt met zijn werk het culminatiepunt (toppunt) van de late middeleeuwen - De herfsttij der Middeleeuwen. In de steden maar vooral in Italie eerst begint de Renaissance. 2 2. Culturele context van de Middeleeuwse literatuur ME eenheidscultuur = Bepaald door religie Goddelijke orde(kerk): Bepaalt het geloof, de kennis en de stratificatie (De indeling van de bevolking in lagen.) Dit geeft een eenheid aan de cultuur van de middeleeuwse mens. De eenheidscultuur wordt opgebouwd vanaf de 9de eeuw (Karel de Grote) - Karel de Kale (823-877) Erfde het westelijke gedeelte van hetFrankische Rijk van zijn grootvader Karel de Grote. Van 875 tot zijn dood 877 was hij keizer van het Rome. - Inhoud afbeelding (Presentatie van de Bijbel aan Karel de Kale door drie monniken uit het scriptorium van St. Martinus van Tours.) Deze cultuur raakt in verval vanaf de late ME Habitus (Panofsky en Bourdieu): de verzameling van de individuele cultuuruiting; de individuele voorstelling en het gedrag die wordt geui in de middeleeuwse samenleving - Erwin Panofsky (1892 – 1968) Was een wetenschapper in de geschiedenis van de kunst - Pierre Bourdieu () Studeerde filosofie en was docent aan de Unief in Algerije,waar hij ook soldaat was. Hij hield zich bezig met de ontworteling van Algerijnen door het Franse kolonialisme en door de islam. 3 3. Hoofdstuk 1: Vroeg-Middeleeuwse literatuur  Oudgermaanse literatuur - Oudgermaanse heldenverhalen werden mondeling overgeleverd in de periode tussen 700 en 1250 - De verhalen illustreren de niet-christelijke Germaanse cultuur maar is door overlevering vermengd geraakt met christelijke elementen. Ze wijken ook enorm af van de eenheidscultuur. De Oudgermaanse heldenverhalen leven door tot de ridderroman van de 12de eeuw Stijl - Ze hebben een stijl die eenvoudig is en verhaalt op rijm. - Het zijn helden verhalen op een vast narratief (verhalend) schema, je merkt er duidelijk in dat er een complex geheel is van verhaallijnen. Het gaat ook vaak over stammentwisten en ruzies tussen personen. Lichte christelijke elementen aanwezig en ze bewijzen ook het gezag van de vorst. Beowulf-epos (epos is een vertellend, lang heldendicht): - Een verhaal uit de tijd van de volksverhuizing (400-800). De cultuursfeer van de Angelen en de Saksen (Waren stammen die in de 5de eeuw zich in Engeland vestigden.) maar met christelijke motieven aangevuld. - De verhalen zijn ontstaan in uit de 8ste eeuw - Gebeurtenissen spelen af in Denemarken (450-600) - In de taal van de Angelen en de saksen (oud-Engels) - Stijl: Verfijnde poëtische techniek. Geschreven in alliterende (rijmen van 2 woorden of meer die met dezelfde medeklinker beginnen), aristocratisch en eligisch (klagend) van toon. 4 Hildebrandlied: - Gaat over een heldendicht uit de volksverhuizing. Ontstaan uit de 8ste eeuw in het oud-Duits van de Longobarden (Oud Germaans volk dat in Scandinavië woonachtig waren) - Fragmentarische overblijfselen uit de periode 800. Het oudste manuscript (een tekst met de hand geschreven) is uit de eerste helft van de 9de eeuw. (manuscripten Fulda, Hessen). Het ging over een gevecht tussen vader en zoon - Stijl: Stafrijm(de klankovereenkomst aan het begin van het woord) op basis van accentverzen Nibelgungenlied: - Tekstfragmenten uit de 13de en 14de eeuw die vooral een orale overlevering hadden en waarvan er 31 geschreven teruggevonden zijn. (Vaak gaan ze terug tot de grote volksverhuizing) Hier ging het vaak over populaire legendes zoals Siegfried de draken doder (Fafnir de draak). Hij was onkwetsbaar op een kleine plek op zijn rug na. Het verhaal van Brunhilde (534-613) is ook zeer bekend. Zij was dochter van Athanagild, koning van de Visigoten en huwde Sigebert 1, koning van Australië. Brunhilde werdt ongeliefd met haar centralisatie beleid (Het beleid dat zoveel mogelijk uit een punt of persoon beleid werd). Ze werd gevangen genomen en enorm gemarteld. Waarna ze aan een paard werd gehangen en in stukken getrokken. - Verenigt vergeten Germaanse mythes en legendes over historische personages in een nationalistisch getint gedicht. - Stijl: Tragedisch over de rol van het noodlot en over de strijd tussen het goede en het kwade. Oudscandinavische literatuur: - Vooral mondeling overgedragen tussen de periode van (700 en 1250); bloeitijd tussen 800 en 1100 - Verschillende genres bleven bewaard: liederen, poëzie, proza (een verhaal in doorlopende tekst zonder rijm) 5 Eddaliederen over helden en goden: - Helden liederen (voor 1000) - Godenliederen (10de tot 11de eeuw) - Gedichten met christelijke inspiratie (na de 11de eeuw) - Stijl: eenvoudige versvorm en stijl, alliteratie (stafrijm), typische stijlvorming is de kenning (een vorm waarin een vage meer of minder complexe aanduiding wordt gegeven inplaats een persoon, plaats direct te zeggen) - Vee sterft, familie sterft, ook u moet sterven. Er is maar 1 ding dat niet sterft en dat is de reputatie van een gestorven man. - Voorbeeld van een Edda. Aforismen (een korte, bondige uitspraak, vaak niet langer dan een regel.) uit de hávamál, het lied van de Hoge (maakt deel uit van de poëtische Edda die vooral bestaat uit heldenliederen en mythes) ‘Vee sterft; familieleden sterven; ook u moet sterven; ik weet een ding dat nooit zal sterven: de reputatie van een gestorven man.’ Skaldenpoëzie: - Te situeren tussen de 9de en 12de eeuw. - De stijl is nog verfijnder dan de Eddaliederen: gebruik van binnenrijm (een rijm die gevormd wordt in het midden van de zin) Deze poëzie beïnvloedde de pre-romantische (opkomst van de romantische literatuur). Saga’s (verhaal in proza vorm): - Prozavorm (doorlopende tekst zonder rijm) uit Ijsland (Veroverd door Noorse volkeren in de 9 de eeuw). - Voorbeeld saga: Laxdaele saga (Noordwest Ijsland, orale traditie, ca. 900; neergeschreven in 1245) - 3 groepen: familiesaga’s, koningsaga’s en fornaldasaga’s (Saga’s van de tijd voor de bezetting door het Noorse volk). 4. Karolinische Renaissance 6 Basis van de Karolinische cultuur: de cultuurpolitiek van Karel de Grote. - Antiek cultuurideaal: Supranationale (internationaal) taal (Latijn) en herstel van de esthecia (Een filosofie die waarneembare schoonheid bestudeert zoals kunst en natuur) uit de oudheid. - Het Christendom - Een nieuwe sociale verdeling, de driedeling: Het ridderdom (aristocratie), Geestelijkheid (clerus) en boerenstand. 7 De driedeling Antieke cultuurideaal Hoge rol Christendom Chanson de geste: - Liederen over heldendaden (ook wel heldenepos genoemd) - Verspreid via mondelinge overlevering en gezongen in liederen door jongleurs. Jongleurs zijn beroepsdichters (In de Noord Germaanse wereld: skalden; in de Zuid Germaanse wereld: Skopen) Het publiek voor deze liederen en teksten is op de eerste plaats het gewone volk. - Centrale figuren: Karel de Grote en diens rond hem (vandaar de benaming Frankische tomans of Karelromans) - Lofliederen bevsetigen de feodale (trouw aan de leenheer) geest. Heldenliederen cultiveren (tot ontwikkeling brengen) strijdlust en heldenmoed, maar ook christelijke inslag van de heldendaden. De lof- en de heldenliederen uit de Karolinische Renaissance hebben een duidelijke ideologische functie: De heersende klasse verheerlijken, bestendigen van de bestaande maatschappelijke orde, uitdragen van Christendom. - De Karolinische thematiek leeft voort na de 9de eeuw (Bv. Karel ende Elegast, 13de eeuw, Karel de Grote speelt hoofdrol in dit verhaal) Chanson de Roland: 8 Rol Christendom: Einhard beleert het hof van Karel de Grote ca. 800 - Oudste schriftelijke versie: 11de eeuw - Verhaalstof: Strijd tegen de Saracenen (bataille de Roncevaux, 778, Een hinderlaag was opgezet in de pyreneëen op de grens van Frankrijk en Spanje. Waardoor Roland stierf in de strijd.) door Karel de Grote en zijn baronnen. - Thematiek: feodale geest, heldenmoed, strijdlust en geloof. 5. Hoog-Middeleeuwse literatuur (11de eeuw- 1250) Cultuurhistorische context: - De eenheidscultuur in de literatuur 3 belangrijke fenomenen: 1. De macht van de clerus. 2. De bloei van de aristocratische cultuur: - Grotere verfijning in gedrag tijdens de 12de eeuw: hoofsheid - Vergelijking: voor de 12de eeuw en na de 12de eeuw. 3. De opkomst van de stadscultuur - 4de stand: Nieuwe sociale groep (Kapitalisme (de handel is in de handen van particulieren en niet van de overheid) heterogeniteit (ongelijksoortig)) - Eerste vormen van burgerlijke cultuur. (een sociale klasse van mensen in de midden en bovenklasse die hun macht of status ontlenen aan hun vermogen, opleiding en werk en niet meer zoals bij de aristocraten, die hun status kregen naar familienaam.) Manieren boeken voor de aristocraat: Richtlijnen voor ‘hoofs’ gedrag. (Tannhäuser, Hofzucht ca. 1250. Der deautsche Cato, 12de eeuw.) 9 6. Aristocratische literatuur Het belangrijkste van de literatuur in de Hoog-ME kwam uit de aristocratie. De aristocratische cultuur overleeft de H-ME; het ridderideaal speelt nog een belangrijke rol bij de Bourgondische edelman en Renaissance edelvorst. Kenmerken - Het begrip ‘hoofs’ duidt op het feit dat zowel de thematiek als het publiek van deze literatuur is gesitueerd in de hofcultuur van wereldlijke en geestelijke vorsten. - Het vorstelijke hof was een belagrijk omdat de vorst en zijn omgeving fungeerde als broodheer (baas of werkgever) en gaf ook een publiek voor de kunstenaar - De literaire thematiek is verbonden met het waardepatroon: de ridderroman en de liefdeslyriek sluiten aan bij het christelijke ridderideaal en de deugden van trouw(liefdesideaal – de courtoisie), bescherming aan zwakkeren en heldenmoed. 10 Materiële en fysieke verfijning Emotionele verfijning Aan de basis van de courtoisie liggen zowel sociale als culturele factoren: - De hoofse liefdescultus (een cultus is een verering van iets of iemand) maakte het erfenissysteem uit het feodale samenleving waardoor er een groot aantal ongehuwde aristocraten waren. Door de cultus van de vrouw werd de feodale hiërachie (een volgorde op grond van rang) bevestigd. - De courtoisie is te dan ken uit de aandacht op de literatuur uit de oudheid (Ovidius, liefdesgedichten het Grieks en Romeinse epos en de invloed uit de Arabische cultuur (kruistochten). Beide elementen zorgden voor de eenheidscultuur, vermengd met Christelijke elementen. Overdrachtsvorm van de Troubadours: - De hoofse literatuur ontstaat door het mecenaat van aristocratische hoven: Bv Bernard de Ventadour (1135 – 1200). Ook bekend onder de naam Bernart de Ventadorn die zong in de Langue d’Oc, vaak ook Occtiaans genoemd. - De troubadours reisden vaak van hof naar hof, maar zochten vaak een vaste beschermheer. - De componist van de minneliederen (een lied waar een geliefde in wordt bezongen) noemt men een troubadour, maar de betaalde uitvoerder noemt men een jongleur (speler). Ze konden beide eigen werk uitvoeren of componist zijn van eigen liederen. Jongleurs hadden vaak een zwervend bestaan. 11 - Troubadours kwamen uit alle sociale rangen (burgers, clerussen, dienaars). Een ventadour is een zoon van een bonthandelaar ook vrouwen waren ventadours. Thematische kenmerken: - Het ridderideaal draagt christelijke deugden uit: trouw (aan de heer of de vrouw) bescherming (aan de heer, de zwakken, de boeren en de vrouwen) en heldenmoed (inzet voor de christelijke beschaving). - Een van de belangrijkste expressies van de aristocratische waarde was: De vrouw wordt niet als minder aanschouwd, maar in tegenstelling geïdealiseerd. - Religieuze component: De vrouw neemt een positie in als een ‘heilige’. De erotiek in de literatuur krijgt de aardse liefde een spiritueel karakter (liefde voor de vrouw = liefde voor God). - Politieke componenten: het eerbetoon van de vazal aan de “vrouwe” staat symbool voor de trouw aan de heer. Het is dan ook een essentiële sociale taak van de ridder om de vrouw te beschermen.