Samenvatting Boek ‘Jeugdrecht in de praktijk’ van Ido Weijers
Hoofdstuk 1. Familierecht
Familierecht heeft betrekking op rechtsverhouding tussen personen op terrein van families
en relaties. Het regelt zowel verticale relaties (afstamming en ouderlijk gezag) als horizontale
relaties (huwelijk en geregistreerd partnerschap).
Juridisch ouderschap
Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens
Artikel 8: Recht op eerbiediging van privé-, familie- en gezinsleven
1. Eenieder heeft recht op respect voor zijn privé-, familie- en gezinsleven, woning en correspondentie.
2. Geen inmenging van enig openbaar gezag is toegestaan in de uitoefening van dit recht, dan voor zover bij wet is voorzien en in
een democratische samenleving noodzakelijk is in het belang van nationale, openbare veiligheid, economische welzijn,
voorkomen van wanorde of strafbare feiten, bescherming gezondheid en geode zeden en bescherming rechten en vrijheden
van anderen.
Het afstammingsrecht regelt de afstamming tussen ouders en kinderen. Het geeft het kind
een rechtsbetrekking tot zijn ouders, broers en zus, oma etc. Het is een dwingend recht en
betekent dat er geen ruimte is om dingen alternatief te regelen. Het afstammingsrecht is wel
in beweging; discussie over het principe dat het kind minimaal een ouder en max. twee
ouders heeft. Ook is het sinds kort mogelijk dat twee moeders als juridische ouder kunnen
worden beschouwd. Toch is het beginsel van biologische afstamming het allerminst
losgelaten; bij moederschap door geboorte geldt biologisch ouderschap als pijler van
juridisch ouderschap.
Moeder door geboorte
In Nederland geldt het principe: door geboorte is het zeker wie de moeder is.
Wensmoederschap wordt door de Nederlandse wet niet erkend. Draagmoeder wordt
beschouwd als juridische moeder. Wensmoeder kan dit alleen worden via adoptie.
Ouder van rechtswege
Nederlandse wet: de vader van een kind is de man met wie de moeder op het moment van
de geboorte gehuwd is. (conceptie door andere man doet er voor de wet niet toe). Wanneer
ouders niet getrouwd zijn of er geen geregistreerd partnerschap is, moet vader worden
erkend.
Sinds april 2014 is ‘moederschap van rechtswege’ mogelijk voor de tweede moeder, onder
voorwaarden:
- Er moet sprake zijn van een formele relatie op het moment van geboorte
- Kind moet verwekt zijn door kunstmatige inseminatie m.b.v. onbekende donor. Bij
een bekende donor krijgt hij juridisch ouderschap
Ouder door erkenning
Erkenning staat los van biologisch vaderschap. Erkenning schept een juridische relatie tussen
de man en het kind. Cruciaal verschil met ouderschap van rechtswege is dat voor erkenning
toestemming van de moeder vereist is. Bij geen toestemming, kan een man (ook
spermadonor) met bewijs van verwekking bij de rechter om vervangende erkenning vragen.
Zowel moeder als kind > 12 jaar kan erkenning blokkeren. Erkenning is soms ook niet
mogelijk: Al kind al 2 ouders heeft ; wanneer de man vanwege te nauw verwantschap geen
huwelijk met moeder kan sluiten ; wanneer de man nog geen 16 jaar oud is.
1
,Met wetswijziging in 2014 is het voor vrouwenparen mogelijk een kind te erkenning. Dit
vereist wederom toestemming van de geboortemoeder. Bij weigering kan duomoeder naar
rechter. Route van erkenning is van belang wanneer: ze samen een kind krijgen met een
bekende donor die geen ouderschap claimt + als er sprake is van een onbekende donor,
maar beide vrouwen geen formele relatie hadden.
Ouder via gerechtelijke vaststelling
Omgekeerde van erkenning; ouders willen geen juridisch ouder zijn. Rechter kan biologisch
en daarmee juridisch ouderschap bij mannen vaststellen. Sinds 2014 is dit ook ontwikkeld
voor vrouw die meemoederschap ontkent. Dan wordt gekeken of de levensgezel van
geboortemoeder betrokken was bij en ingestemd had met de verwekking.
Ouderschap via adoptie
Er ontstaan familierechtelijke relaties tussen adoptiekind en adoptieouders, maar ook tussen
kind en familie van adoptieouders.
Gevolgen van ouderschap
Juridisch ouderschap leidt tot:
- Ontstaan van familierechtelijke relaties tussen kind, ouders en bloedverwanten
- Garandeert recht op omgang met het kind
- Juridische ouders hebben gezag over het kind
- Brengt onderhoudsplicht en erfrecht met zich mee
- Gevolgen m.b.t. familienaam, nationaliteit, sociale zekerheid etc.
Adoptie
Voorwaarden Nederlandse adopties:
- Adoptie moet in kennelijk belang van jeugdigen zijn
- Er moet vast staan dat kind niets meer van biologische ouders in de rol van ouder te
verwachten heeft
- Kind mag alleen geadopteerd worden < 18 jaar
- Mening van het kind speelt een rol > 12 jaar -> kind geeft mening over adoptie
- Grootouders mogen hun kleinkind niet adopteren
Eisen waaraan biologische en adoptieouders aan moeten voldoen:
- Adoptie gaat niet door als biologische ouders afwijzend staan tegen adoptie.
Uitsluitend bij huiselijk geweld/verwaarlozing kan de rechter adoptie toestaan
- Biologische moeder dient minimaal 16 jaar te zijn
- Adoptieouder moeten minimaal 18 jaar zijn, 3 jaar samenwonen en het kind moet
voordat tot adoptie kan worden overgegaan als minstens 1 jaar bij hen thuis wonen
en worden verzorgd/opgevoed
Voorwaarden adoptie over landgrenzen:
- Adoptieouders moeten verzoek indienen bij min. Justitie en Veiligheid -> onderzoek
RvK naar geschiktheid ouders -> bij goedkeuring volgen ouders voorlichtingscursus
- Via bemiddelingsbureau kunnen ze opzoek naar adoptiekind
2
, Minderjarigheid
IVRK
Art. 1: Definitie kind
Kind is ieder mens onder de 18 jaar, tenzij het op het volgens het op het kind van toepassing zijnde recht waardoor meerderjarigheid
eerder wordt bereikt.
Art. 5: Rol van ouders bij ontwikkeling kind
De Staten die partij zijn, eerbiedigen de verantwoordelijkheden, rechten en plichten van de ouders of, indien van toepassing, van de
leden van de familie in ruimere zin of de gemeenschap al naar gelang het plaatselijk gebruik, van wettige voogden of anderen wettigen
verantwoordelijken, voor het voorzien in passende begeleiding bij de uitoefening van de rechten van het kind
Opvallend in het jeugdrecht: er wordt gezocht naar mogelijkheden om recht te doen aan de
kinderlijke ontwikkeling, maar dat tegelijkertijd vaste, algemene leeftijdsgrenzen worden
gehanteerd. Het jeugdrecht hanteert vaste leeftijdsgrenzen, onafhankelijk van de
persoonlijke ontwikkeling. Maar het probeert tegelijkertijd met name door het vastleggen
van meerdere leeftijdsgrenzen toch zoveel mogelijk rekening te houden met een dynamisch
kindbeeld.
Nederlandse wet maakt onderscheid in 2 of meer ontwikkelingsstadia. < 12 jaar mogen
kinderen niet vervolgd worden, 12-18 jaar apart jeugdstrafrecht, >18 is gewone strafrecht.
Principe evolving capacities is uitgewerkt in wet aansprakelijkheid voor ouders. Schade
toebrengen aan kinderen < 14 jaar kan worden aangerekend. Bij 14 – 15-jarigen ligt de
verantwoordelijk iets minder eenzijdig bij de ouders. Vanaf 16 jaar zijn de kinderen zelf
aansprakelijk voor hun gedrag.
Minderjarigheid en ouderlijk gezag
Meest opvallende leeftijdsgrens betreft onderscheid tussen minderjarig en meerderjarig
(18+). Meerderjarig impliceert cruciale wijzigingen in de rechtspositie van de betrokkene.
Minderjarig betekent onder gezag staan -> niet volledig zelfstandig voor het recht; geen
volledige zeggenschap.
Handelingsonbekwaam
Minderjarigen zijn handelingsonbekwaam. Toch bestaan er uitzonderingen op de
onzelfstandigheid van minderjarigen, bijv. zogeheten handlichting. Dat betekent dat rechter
een minderjarige op diens verzoek en met instemming van ouders voor bepaalde
rechtshandelingen bekwaam kan verklaren. Dit gaat om zeer uitzonderlijke situaties. Deze
uitzonderingen komen op meerdere gebieden voor. Drie belangrijke voorbeelden: medische
beslissingen, procesbekwaam voor psychiatrische dwangopname en hoorrecht van een
minderjarige.
Hoorrecht
IVRK
Art. 12: Mening van het kind
De Staten die partij zijn, verzekeren het kind dat in staat is zijn of haar mening te vormen, het recht die mening vrijelijk te uiten in alle
Ouderlijk
aangelegenheden gezag
die het kind betreffen, waarbij aan de mening van het kind passend belang gehecht wordt in overeenstemming met
zijn/haar leeftijd en rijpheid.
Hoorrecht betekent dat jongeren vanaf 12 jaar in principe in alle zaken betreffende het
gezag die hen rechtstreeks raken door de rechter in de gelegenheid moeten worden gesteld
hun mening kenbaar te maken. Betreft: wijziging gezag, toewijzing gezag, keuze woonplaats
3
Hoofdstuk 1. Familierecht
Familierecht heeft betrekking op rechtsverhouding tussen personen op terrein van families
en relaties. Het regelt zowel verticale relaties (afstamming en ouderlijk gezag) als horizontale
relaties (huwelijk en geregistreerd partnerschap).
Juridisch ouderschap
Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens
Artikel 8: Recht op eerbiediging van privé-, familie- en gezinsleven
1. Eenieder heeft recht op respect voor zijn privé-, familie- en gezinsleven, woning en correspondentie.
2. Geen inmenging van enig openbaar gezag is toegestaan in de uitoefening van dit recht, dan voor zover bij wet is voorzien en in
een democratische samenleving noodzakelijk is in het belang van nationale, openbare veiligheid, economische welzijn,
voorkomen van wanorde of strafbare feiten, bescherming gezondheid en geode zeden en bescherming rechten en vrijheden
van anderen.
Het afstammingsrecht regelt de afstamming tussen ouders en kinderen. Het geeft het kind
een rechtsbetrekking tot zijn ouders, broers en zus, oma etc. Het is een dwingend recht en
betekent dat er geen ruimte is om dingen alternatief te regelen. Het afstammingsrecht is wel
in beweging; discussie over het principe dat het kind minimaal een ouder en max. twee
ouders heeft. Ook is het sinds kort mogelijk dat twee moeders als juridische ouder kunnen
worden beschouwd. Toch is het beginsel van biologische afstamming het allerminst
losgelaten; bij moederschap door geboorte geldt biologisch ouderschap als pijler van
juridisch ouderschap.
Moeder door geboorte
In Nederland geldt het principe: door geboorte is het zeker wie de moeder is.
Wensmoederschap wordt door de Nederlandse wet niet erkend. Draagmoeder wordt
beschouwd als juridische moeder. Wensmoeder kan dit alleen worden via adoptie.
Ouder van rechtswege
Nederlandse wet: de vader van een kind is de man met wie de moeder op het moment van
de geboorte gehuwd is. (conceptie door andere man doet er voor de wet niet toe). Wanneer
ouders niet getrouwd zijn of er geen geregistreerd partnerschap is, moet vader worden
erkend.
Sinds april 2014 is ‘moederschap van rechtswege’ mogelijk voor de tweede moeder, onder
voorwaarden:
- Er moet sprake zijn van een formele relatie op het moment van geboorte
- Kind moet verwekt zijn door kunstmatige inseminatie m.b.v. onbekende donor. Bij
een bekende donor krijgt hij juridisch ouderschap
Ouder door erkenning
Erkenning staat los van biologisch vaderschap. Erkenning schept een juridische relatie tussen
de man en het kind. Cruciaal verschil met ouderschap van rechtswege is dat voor erkenning
toestemming van de moeder vereist is. Bij geen toestemming, kan een man (ook
spermadonor) met bewijs van verwekking bij de rechter om vervangende erkenning vragen.
Zowel moeder als kind > 12 jaar kan erkenning blokkeren. Erkenning is soms ook niet
mogelijk: Al kind al 2 ouders heeft ; wanneer de man vanwege te nauw verwantschap geen
huwelijk met moeder kan sluiten ; wanneer de man nog geen 16 jaar oud is.
1
,Met wetswijziging in 2014 is het voor vrouwenparen mogelijk een kind te erkenning. Dit
vereist wederom toestemming van de geboortemoeder. Bij weigering kan duomoeder naar
rechter. Route van erkenning is van belang wanneer: ze samen een kind krijgen met een
bekende donor die geen ouderschap claimt + als er sprake is van een onbekende donor,
maar beide vrouwen geen formele relatie hadden.
Ouder via gerechtelijke vaststelling
Omgekeerde van erkenning; ouders willen geen juridisch ouder zijn. Rechter kan biologisch
en daarmee juridisch ouderschap bij mannen vaststellen. Sinds 2014 is dit ook ontwikkeld
voor vrouw die meemoederschap ontkent. Dan wordt gekeken of de levensgezel van
geboortemoeder betrokken was bij en ingestemd had met de verwekking.
Ouderschap via adoptie
Er ontstaan familierechtelijke relaties tussen adoptiekind en adoptieouders, maar ook tussen
kind en familie van adoptieouders.
Gevolgen van ouderschap
Juridisch ouderschap leidt tot:
- Ontstaan van familierechtelijke relaties tussen kind, ouders en bloedverwanten
- Garandeert recht op omgang met het kind
- Juridische ouders hebben gezag over het kind
- Brengt onderhoudsplicht en erfrecht met zich mee
- Gevolgen m.b.t. familienaam, nationaliteit, sociale zekerheid etc.
Adoptie
Voorwaarden Nederlandse adopties:
- Adoptie moet in kennelijk belang van jeugdigen zijn
- Er moet vast staan dat kind niets meer van biologische ouders in de rol van ouder te
verwachten heeft
- Kind mag alleen geadopteerd worden < 18 jaar
- Mening van het kind speelt een rol > 12 jaar -> kind geeft mening over adoptie
- Grootouders mogen hun kleinkind niet adopteren
Eisen waaraan biologische en adoptieouders aan moeten voldoen:
- Adoptie gaat niet door als biologische ouders afwijzend staan tegen adoptie.
Uitsluitend bij huiselijk geweld/verwaarlozing kan de rechter adoptie toestaan
- Biologische moeder dient minimaal 16 jaar te zijn
- Adoptieouder moeten minimaal 18 jaar zijn, 3 jaar samenwonen en het kind moet
voordat tot adoptie kan worden overgegaan als minstens 1 jaar bij hen thuis wonen
en worden verzorgd/opgevoed
Voorwaarden adoptie over landgrenzen:
- Adoptieouders moeten verzoek indienen bij min. Justitie en Veiligheid -> onderzoek
RvK naar geschiktheid ouders -> bij goedkeuring volgen ouders voorlichtingscursus
- Via bemiddelingsbureau kunnen ze opzoek naar adoptiekind
2
, Minderjarigheid
IVRK
Art. 1: Definitie kind
Kind is ieder mens onder de 18 jaar, tenzij het op het volgens het op het kind van toepassing zijnde recht waardoor meerderjarigheid
eerder wordt bereikt.
Art. 5: Rol van ouders bij ontwikkeling kind
De Staten die partij zijn, eerbiedigen de verantwoordelijkheden, rechten en plichten van de ouders of, indien van toepassing, van de
leden van de familie in ruimere zin of de gemeenschap al naar gelang het plaatselijk gebruik, van wettige voogden of anderen wettigen
verantwoordelijken, voor het voorzien in passende begeleiding bij de uitoefening van de rechten van het kind
Opvallend in het jeugdrecht: er wordt gezocht naar mogelijkheden om recht te doen aan de
kinderlijke ontwikkeling, maar dat tegelijkertijd vaste, algemene leeftijdsgrenzen worden
gehanteerd. Het jeugdrecht hanteert vaste leeftijdsgrenzen, onafhankelijk van de
persoonlijke ontwikkeling. Maar het probeert tegelijkertijd met name door het vastleggen
van meerdere leeftijdsgrenzen toch zoveel mogelijk rekening te houden met een dynamisch
kindbeeld.
Nederlandse wet maakt onderscheid in 2 of meer ontwikkelingsstadia. < 12 jaar mogen
kinderen niet vervolgd worden, 12-18 jaar apart jeugdstrafrecht, >18 is gewone strafrecht.
Principe evolving capacities is uitgewerkt in wet aansprakelijkheid voor ouders. Schade
toebrengen aan kinderen < 14 jaar kan worden aangerekend. Bij 14 – 15-jarigen ligt de
verantwoordelijk iets minder eenzijdig bij de ouders. Vanaf 16 jaar zijn de kinderen zelf
aansprakelijk voor hun gedrag.
Minderjarigheid en ouderlijk gezag
Meest opvallende leeftijdsgrens betreft onderscheid tussen minderjarig en meerderjarig
(18+). Meerderjarig impliceert cruciale wijzigingen in de rechtspositie van de betrokkene.
Minderjarig betekent onder gezag staan -> niet volledig zelfstandig voor het recht; geen
volledige zeggenschap.
Handelingsonbekwaam
Minderjarigen zijn handelingsonbekwaam. Toch bestaan er uitzonderingen op de
onzelfstandigheid van minderjarigen, bijv. zogeheten handlichting. Dat betekent dat rechter
een minderjarige op diens verzoek en met instemming van ouders voor bepaalde
rechtshandelingen bekwaam kan verklaren. Dit gaat om zeer uitzonderlijke situaties. Deze
uitzonderingen komen op meerdere gebieden voor. Drie belangrijke voorbeelden: medische
beslissingen, procesbekwaam voor psychiatrische dwangopname en hoorrecht van een
minderjarige.
Hoorrecht
IVRK
Art. 12: Mening van het kind
De Staten die partij zijn, verzekeren het kind dat in staat is zijn of haar mening te vormen, het recht die mening vrijelijk te uiten in alle
Ouderlijk
aangelegenheden gezag
die het kind betreffen, waarbij aan de mening van het kind passend belang gehecht wordt in overeenstemming met
zijn/haar leeftijd en rijpheid.
Hoorrecht betekent dat jongeren vanaf 12 jaar in principe in alle zaken betreffende het
gezag die hen rechtstreeks raken door de rechter in de gelegenheid moeten worden gesteld
hun mening kenbaar te maken. Betreft: wijziging gezag, toewijzing gezag, keuze woonplaats
3
