Inhoud
Hoofdstuk 1. Inleiding: definitie, doelstellingen en aanpak ................................................7
§ 1. Definitie: ‘ geschiedenis van het publiekrecht en van de politiek’ .................................7
A. Geschiedenis .......................................................................................................................... 7
1. De historische benadering is een metajuridische benadering .....................................7
2. Geschiedenis en recht dienen elkaar ..................................................................7
3. Continuïteit ...................................................................................................9
4. Historische kritiek ......................................................................................... 10
5. Historische achtergrond (Kennen & begrijpen – tijdslijn maken) .................................. 11
B. Publiekrecht .......................................................................................................................... 12
1. Definitie – Wat is publiekrecht? ......................................................................... 12
2. ontstaansgeschiedenis publiekrecht ................................................................... 14
C. Politiek .................................................................................................................................. 17
§ 2. De doelstellingen ....................................................................................... 18
A. Publiekrechtelijke basisbegrippen ....................................................................................... 18
B. Recht als instrument van de macht ...................................................................................... 19
C. Inzicht leidt tot relativering en kritiek .................................................................................. 20
D. Mijlpalen en culturele bagage .............................................................................................. 21
E. Tendensen ............................................................................................................................ 22
F. Recht is legitimatie van de macht ........................................................................................ 22
§ 3. Aanpak .................................................................................................... 23
A. Afbakening ................................................................................................................................ 23
Hoofdstuk 2: de fundamenten uit de Oudheid ............................................................... 24
§1. De oudste bouwstenen van het publiekrecht ........................................................ 24
A. De bakermat .......................................................................................................................... 24
B. Democratie, oligarchie, monarchie ...................................................................................... 26
§2. Het spontane gegroeide recht: gewoonterecht ...................................................... 27
A. Wat is gewoonte? ................................................................................................................. 27
B. Bestaansvoorwaarden .......................................................................................................... 27
C. Kenmerken ............................................................................................................................ 27
D. Toepassing ............................................................................................................................ 28
§ 3. Recht wordt wetenschap (Rome) ..................................................................... 28
A. Belang en periodisering ....................................................................................................... 28
B. Kort historisch overzicht ( historische duiding – instellingen – rechtsbronnen)................ 29
1. Oud-Romeinse recht ................................................................................... 29
1
, 2. Het voor-klassieke recht ............................................................................... 30
3. Het klassieke recht ..................................................................................... 31
4. Het na-klassieke recht ................................................................................. 32
5. Het Justiaanse recht ................................................................................... 33
6. Het Byzantijnse recht................................................................................... 35
§4. De Kerk .................................................................................................... 35
A. De eerste drie eeuwen ( begrippen) .................................................................................... 35
B. De Christianisering van de 4e eeuw (structuur) ................................................................... 35
C. De kerk als brug tussen Oudheid en Middeleeuwen ( link) ................................................. 35
Hoofdstuk 3. De (vroege en volle ) Middelleeuwen ........................................................ 36
§ 1. De Germaanse verwoesting en heropbouw.......................................................... 36
A. van romeinen → Germanen: een publiekrechtelijke “achteruitgang”? .............................. 36
B. Publiekrecht bij de Franken? ................................................................................................ 38
C. De Karolingische renaissance .............................................................................................. 40
D. Het Karolingische recht ........................................................................................................ 41
E. Het Leenstelstel: oorsprong en latere evolutie ................................................................... 42
1. Ontstaan, definitie en vorm ........................................................................... 42
2. Het leencontract en de eruit voortvloeiende verbintenissen ..................................... 43
3. De latere evoluties ..................................................................................... 44
4. De klassieke feodaliteit ( 1000 – 1300): feodalisatie v/d grond en staat ....................... 44
5. Het Graafschap Vlaanderen ........................................................................... 45
6. Het leenrecht van 1300 – 1789/1795 ................................................................. 45
7. Evaluatie feodaliteit .................................................................................... 46
§ 2. De verbrokkeling van recht en macht ( 9e – 11e eeuw) ............................................. 46
A. Het Karolingisch rijk valt uiteen ........................................................................................... 46
- Drie (bestuurlijke) “lagen”: ........................................................................... 46
1. Verbrokkeling v/h K.R van 1 → 3 ( en uiteindelijk twee) - Het Verdrag van Verdun (843) .. 46
2. Verbrokkeling v/h (West-) Frankische rijk - De territoriale vorstendommen door de
gewijzigde feodale machtsverhouding .................................................................... 47
3. Verdere verbrokkeling: de heerlijkheden ........................................................... 48
B. Enkele grenzen aan de verbrokkeling .................................................................................. 48
1. Territorialisering v/h recht............................................................................. 48
2. De Godsvredebeweging ( Examenvraag) ............................................................ 49
3. Het H.R.R der Duitse Natie ( ontstaan & latere evolutie) ......................................... 49
Hoofstuk 4 De Late Middeleeuwen ............................................................................ 50
§0. Algemeen ................................................................................................. 50
2
, 50
§1. De steden ................................................................................................. 52
A. Stadrechten of privileges (gegeven door Koninklijk besluit) .............................................. 52
B. Stadspoorters = eerste burgers ............................................................................................ 55
C. Steden aan de macht ............................................................................................................ 56
§2. De soevereine vorsten en het minder soevereine Vlaanderen .................................... 57
§3.Constitutionalisme ........................................................................................ 59
A. Algemeen .............................................................................................................................. 59
B. Engeland: Magna Carta (1215) ............................................................................................. 61
C. Zuidelijke Nederlanden ........................................................................................................ 62
§4.Parlementarisme.......................................................................................... 63
A. Terminologie ......................................................................................................................... 63
B. Engelse “Houses of Parliament” .......................................................................................... 65
C. Zuidelijke Nederlanden ........................................................................................................ 65
D. “Vertegenwoordiging” en “democratie”.............................................................................. 67
§5.Een vernieuwde kerk ..................................................................................... 69
Belang van de Kerk: brug oudheid ............................................................................................... 72
A. Gregoriaanse hervorming ..................................................................................................... 77
B. Geboorte canonstiek ............................................................................................................. 80
§6.De Renaissance v/d 12e eeuw. .......................................................................... 83
A. Wedergeboorte rechtswetenschap (en haar invloed op het publiekrecht) ......................... 83
B. (Her)geboorte van de wetgeving .......................................................................................... 83
C. Bureaucratisering ................................................................................................................. 83
D. Invloed op het strafrecht ...................................................................................................... 83
E. Oorzaak van het succes ........................................................................................................ 83
Hoofdstuk 5. De Vroegmoderne Tijd: Ontwikkeling van de soevereine nationale staat ............... 87
§ 1.Bourgondische, Spaanse, Oostenrijkse en bijna onafhankelijke Nederlanden ................. 87
A. De Bourgondiërs, Keizer Karel en de 17 provinciën ............................................................ 87
B. De scheuring der Nederlanden ................................................................................................ 89
C. Albrecht en Isabella ( eeuwige edict) of het tijdperk van de aartshertogen........................... 91
D. De latere Spaanse en Oostenrijkse periode in de Zuidelijke Nederlanden............................ 92
§ 2. De uitbouw van de staatsmacht ....................................................................... 93
A. Theoretische onderbouwing absolutisme ................................................................................ 93
B. Het absolutisme in de praktijk .............................................................................................. 97
C. Het verlicht absolutisme en het natuurrecht ...................................................................... 101
D. Bureaucratisering: de boom der instellingen .................................................................... 103
3
, 1. Kenmerken van de instellingen in de nieuwe tijd ................................................. 103
2. De collaterale raden ................................................................................... 104
3. Personeel en werkwijze der instellingen ........................................................... 107
§ 3. De evolutie van het recht.............................................................................. 107
A. Wetgeving, codificatie en homologatie.............................................................................. 107
B. Verschriftelijking van het recht .......................................................................................... 107
C. De humanisering van het gruwelijke strafrecht ................................................................. 108
Hoofdstuk 6. Revoluties luiden de doodsklok over het Ancien Régime ................................. 108
§1. VSA........................................................................................................ 108
A. Onafhankelijkheid en constitutionele teksten: historische situering ................................ 108
B. Staatstructuur ..................................................................................................................... 111
1. Federalisme ............................................................................................ 111
2. Scheiding der Machten ............................................................................... 111
C. Fundamentele rechten (Bill of Rights) ............................................................................... 116
§2. De Franse Revolutie .................................................................................... 117
................................................................................................................. 126
§3. Einde Ancien Régime in de Nederlanden ............................................................ 127
Hoofdstuk 7. De 19e eeuw – een Hollands intermezzo en een nieuwe creatie ......................... 128
§1. Verenigd Koninkrijk der Nederlanden ................................................................ 128
A. Ontstaan .............................................................................................................................. 128
B. Kroniek van een aangekondigde breuk .............................................................................. 131
§2. Het onafhankelijke België.............................................................................. 133
A. De Belgische Revolutie ....................................................................................................... 133
B. De Belgische Grondwet ...................................................................................................... 135
1. Voor die tijd heel democratisch...................................................................... 136
2. De grote (godsdienst)vrijheden t.g.v. ontstaan uit unie liberalen en katholieken ........... 136
3. Bicameraal parlementair systeem ................................................................... 136
4. Onafhankelijke en toch gewantrouwde rechterlijke macht ...................................... 137
5. Provincies en gemeenten blijvend erkend, maar ondergeschikt ............................... 137
C. België tot aan de WOII ........................................................................................................ 138
Hoofdstuk 8. De 20ste eeuw Verfijning en mondialisering van de rechtsbescherming, met
tussentijdse catastrofen. ...................................................................................... 138
§1. Crisismomenten temperen vooruitgangsoptimisme ............................................... 138
A. Inleiding .............................................................................................................................. 138
B. Communisme ...................................................................................................................... 139
C. Vestiging van het Derde Rijk .............................................................................................. 139
4
, D. België en de Wereldoorlogen ............................................................................................. 141
E. De last van het verleden (transitional justice) ................................................................... 147
§2. Verfijning en mondialisering .......................................................................... 147
A. De rechtsstaat .................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
B. Verbreding (mondialisering) ........................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
C. Uitdieping (verfijning) ........................................................................................................ 147
§3De Europese eenmaking 1945 – 2020 ................................................................. 147
A. Wat is Europa en het ontstaan van de Europese gedachte ............................................... 147
1. De geografische omschrijving ....................................................................... 147
2. Natiestaten geven de toon aan (1815-1918) ....................................................... 148
3. Het Interbellum ........................................................................................ 149
4. Tijdens de Tweede Wereldoorlog ................................................................... 149
5. Intergouvernementele samenwerking tijdens de Tweede Wereldoorlog en het ontstaan van
de Benelux .................................................................................................... 150
B. Samenwerking na WO II ..................................................................................................... 151
1. Europa als een derde macht tussen USA en USSR ............................................................ 151
2. Militaire samenwerking ............................................................................... 152
3. Economische samenwerking ......................................................................... 152
4. Politieke samenwerking .............................................................................. 153
C. De onstaansfase van de EG ................................................................................................ 154
1. Het Schuman-plan en de EGKS (9 mei 1950) ...................................................... 154
1. Het Pleven-plan (1950) en de mislukte Europese Defensie Gemeenschap (EDG) ............ 155
2. Een relance op de conferentie van Messina (1955)............................................... 155
3. De VerdragEN van Rome (25 maart 1957) .......................................................... 156
4. Verfijning van de werking: het zgn. Fusieverdrag (1965) van Brussel ......................... 157
5. Interne en externe moeilijkheden ................................................................... 158
6. de eerste uitbreiding (1973) ......................................................................... 158
D. De consolideringsfase van de EG ....................................................................................... 158
1. Geleidelijke wijzigingen .............................................................................. 158
2. de tweede uitbreidingsronde (1981-1986) ......................................................... 159
3. de Europese Akte (1986 in werking vanaf 1987) .................................................. 159
4. ............................................................................................................... 159
5. Het Verdrag van Maastricht .......................................................................... 160
6. De Europeanisering sedert 1992 .................................................................... 160
7. Huidige instellingen ................................................................................... 161
- Europees Parlement in 1979 rechtsreeks verkozen ............................................................ 161
5
,Hoofdstuk 9. De Belgische (partij) politiek ................................................................. 162
§1. De politieke partijen en de klassieke Belgische breuken ......................................... 162
A. Definitie en “wettelijk” statuut........................................................................................... 162
B. Ontstaan en functies ........................................................................................................... 163
C. Summiere historische overzicht ......................................................................................... 164
1. Liberalen – liberalisme................................................................................ 165
2. Socialisten – socialisme als antwoord op liberalisme ............................................ 166
3. Katholieken ............................................................................................. 167
4. Taalpartijen & Vlaamse intvoogding ................................................................ 168
5. Woelige periode na WOII: Communisten ........................................................... 168
§2. De belangrijkste politieke evoluties (19de – 20 ste eeuw) ......................................... 168
A. Kerk en staat en het ideologische debat ............................................................................ 168
B. Naar verzorgingsstaat via overlegdemocratie.................................................................... 169
C. Vlaamse ontvoogding ......................................................................................................... 169
D. Rol van de vorst .................................................................................................................. 171
6
,Hoofdstuk 1. Inleiding: definitie, doelstellingen en aanpak
§ 1. Definitie: ‘ geschiedenis van het publiekrecht en van de politiek’
A. Geschiedenis
1. De historische benadering is een metajuridische benadering
- Meta juridische vakgebieden bestuderen het recht in de meest brede zin vanuit een andere
wetenschap, typisch hieraan is hun grote mate van interdisciplinariteit. De onderzoeker blijft er
niet opgesloten in de juridische cocon, maar hij bekijkt het recht vanuit een andere
wetenschap
▪ Hoe samen leven – maatschappij?: elke maatschappij zoekt in de loop van haar
ontwikkeling naar steeds nieuwe, betere en meer verfijnde afspraken en sancties om als
groep ‘samen te leven’.
• Privaatrecht: onderlinge afspraken tussen burgers
• Publiekrecht: OH zorgt voor orde
▪ Juridische mijlpalen:
• Juristen werken met het positieve recht en blijven binnen het
rechtswetenschappelijk paradigma.
• metajuristen bestudeert het recht en het juridische paradigma als een
buitenstaander.
▪ Relevantie voor vandaag:
• Rechtsgeschiedenis heeft ook een historisch-wetenschappelijk invalshoek.
Hierdoor gaat een rechtshistoricus het recht disciplinair gaan bestuderen.
• Het feit dat dit kon kwam door de nawerking van de Historische Rechtsschule
met als Duitse bedenker Carl Friedrich von Savigny (1779 -1861). Dit was een
groep onderzoekers die werkten binnen een ‘onder elkaar aanvaard
wetenschappelijk paradigma – nemo censetur ignorara legem. Ze beschouwt
het positieve recht als resultante van een historische evolutie.
• Het recht druk de eigen Volksgeist uit. Elk land heeft daardoor zijn eigen
nationaal gekleurd recht.
2. Geschiedenis en recht dienen elkaar
2.1 geschiedenis dient recht
- toepassing van de norm in de tijd
▪ Historische interpretatie van een regel: 1 van de vele interpretatiemethoden of de
noodzakelijkheid van wetsgeschiedkundige aanduidingen bij de uitgave van wetboeken
voor de praktijk, ten behoeve van een correcte heuristiek.
7
, ▪ Rechtshistorische interpretatie: bevat sensu stricto en wetshistorische interpretatie
waarbij de jurist enkel en alleen gaat kijken naar de wettekst en de bij de
totstandkoming van die wet geproduceerde voorbereidende documenten.
- Correcte begrip van de norm ( interpretatie)
▪ De jurist zoekt door middel van de wetshistorie in de totstandkomingsgeschiedenis van
een correcte wettekst naar “ratio legis” ( = de reden van de wet ) om zo de norm
volgens de bedoeling van de wetgever toe te passen. (interpretatie)
- Historisch argument:
▪ Gaat ook meer op zoek naar indirecte bronnen van een bepaalde regel en gebruikt
daarbij niet allen de voorbereidende documenten, maar ook andere wetgeving,
rechtspraak en rechtsleer. Bekijkt de bredere maatschappelijke of wetenschappelijke
context waarbinnen een bepaalde regel gegroeid en sinds zijn afkondiging verder
geëvolueerd is.
• Bv: Constitutionalisme/ “verworven rechten”: constitutionele regeringsvorm
waarbij men geloofde in de inrichting van de staat op basis van de grondwet.
- Historische expertise:
▪ historicus kan ook ingezet worden voor het bewijs van de feiten, die juridisch relevant
zijn.
• Bv: negationismeprocessen: het ontkennen van historische gebeurtenissen.
- Locus regit actum ( regel van IPR)
- Analogie: tempus regit formam acti
▪ Toepassing : testament voor pastoor (1789)
▪ Inhoudelijk : wie krijgt wat ? ; mag een testament?
▪ Vorm: na de Fr. Revolutie had je slechts drie geldige testeervormen
2.1 recht dient geschiedenis
- Instellingen = dragers van de (politieke) macht
▪ Bv: politieke machtshebbers
• koning bepaalt welke instellingen er worden ingeschakeld
▪ Bv: dynastieën, vredesverslagen
8
Hoofdstuk 1. Inleiding: definitie, doelstellingen en aanpak ................................................7
§ 1. Definitie: ‘ geschiedenis van het publiekrecht en van de politiek’ .................................7
A. Geschiedenis .......................................................................................................................... 7
1. De historische benadering is een metajuridische benadering .....................................7
2. Geschiedenis en recht dienen elkaar ..................................................................7
3. Continuïteit ...................................................................................................9
4. Historische kritiek ......................................................................................... 10
5. Historische achtergrond (Kennen & begrijpen – tijdslijn maken) .................................. 11
B. Publiekrecht .......................................................................................................................... 12
1. Definitie – Wat is publiekrecht? ......................................................................... 12
2. ontstaansgeschiedenis publiekrecht ................................................................... 14
C. Politiek .................................................................................................................................. 17
§ 2. De doelstellingen ....................................................................................... 18
A. Publiekrechtelijke basisbegrippen ....................................................................................... 18
B. Recht als instrument van de macht ...................................................................................... 19
C. Inzicht leidt tot relativering en kritiek .................................................................................. 20
D. Mijlpalen en culturele bagage .............................................................................................. 21
E. Tendensen ............................................................................................................................ 22
F. Recht is legitimatie van de macht ........................................................................................ 22
§ 3. Aanpak .................................................................................................... 23
A. Afbakening ................................................................................................................................ 23
Hoofdstuk 2: de fundamenten uit de Oudheid ............................................................... 24
§1. De oudste bouwstenen van het publiekrecht ........................................................ 24
A. De bakermat .......................................................................................................................... 24
B. Democratie, oligarchie, monarchie ...................................................................................... 26
§2. Het spontane gegroeide recht: gewoonterecht ...................................................... 27
A. Wat is gewoonte? ................................................................................................................. 27
B. Bestaansvoorwaarden .......................................................................................................... 27
C. Kenmerken ............................................................................................................................ 27
D. Toepassing ............................................................................................................................ 28
§ 3. Recht wordt wetenschap (Rome) ..................................................................... 28
A. Belang en periodisering ....................................................................................................... 28
B. Kort historisch overzicht ( historische duiding – instellingen – rechtsbronnen)................ 29
1. Oud-Romeinse recht ................................................................................... 29
1
, 2. Het voor-klassieke recht ............................................................................... 30
3. Het klassieke recht ..................................................................................... 31
4. Het na-klassieke recht ................................................................................. 32
5. Het Justiaanse recht ................................................................................... 33
6. Het Byzantijnse recht................................................................................... 35
§4. De Kerk .................................................................................................... 35
A. De eerste drie eeuwen ( begrippen) .................................................................................... 35
B. De Christianisering van de 4e eeuw (structuur) ................................................................... 35
C. De kerk als brug tussen Oudheid en Middeleeuwen ( link) ................................................. 35
Hoofdstuk 3. De (vroege en volle ) Middelleeuwen ........................................................ 36
§ 1. De Germaanse verwoesting en heropbouw.......................................................... 36
A. van romeinen → Germanen: een publiekrechtelijke “achteruitgang”? .............................. 36
B. Publiekrecht bij de Franken? ................................................................................................ 38
C. De Karolingische renaissance .............................................................................................. 40
D. Het Karolingische recht ........................................................................................................ 41
E. Het Leenstelstel: oorsprong en latere evolutie ................................................................... 42
1. Ontstaan, definitie en vorm ........................................................................... 42
2. Het leencontract en de eruit voortvloeiende verbintenissen ..................................... 43
3. De latere evoluties ..................................................................................... 44
4. De klassieke feodaliteit ( 1000 – 1300): feodalisatie v/d grond en staat ....................... 44
5. Het Graafschap Vlaanderen ........................................................................... 45
6. Het leenrecht van 1300 – 1789/1795 ................................................................. 45
7. Evaluatie feodaliteit .................................................................................... 46
§ 2. De verbrokkeling van recht en macht ( 9e – 11e eeuw) ............................................. 46
A. Het Karolingisch rijk valt uiteen ........................................................................................... 46
- Drie (bestuurlijke) “lagen”: ........................................................................... 46
1. Verbrokkeling v/h K.R van 1 → 3 ( en uiteindelijk twee) - Het Verdrag van Verdun (843) .. 46
2. Verbrokkeling v/h (West-) Frankische rijk - De territoriale vorstendommen door de
gewijzigde feodale machtsverhouding .................................................................... 47
3. Verdere verbrokkeling: de heerlijkheden ........................................................... 48
B. Enkele grenzen aan de verbrokkeling .................................................................................. 48
1. Territorialisering v/h recht............................................................................. 48
2. De Godsvredebeweging ( Examenvraag) ............................................................ 49
3. Het H.R.R der Duitse Natie ( ontstaan & latere evolutie) ......................................... 49
Hoofstuk 4 De Late Middeleeuwen ............................................................................ 50
§0. Algemeen ................................................................................................. 50
2
, 50
§1. De steden ................................................................................................. 52
A. Stadrechten of privileges (gegeven door Koninklijk besluit) .............................................. 52
B. Stadspoorters = eerste burgers ............................................................................................ 55
C. Steden aan de macht ............................................................................................................ 56
§2. De soevereine vorsten en het minder soevereine Vlaanderen .................................... 57
§3.Constitutionalisme ........................................................................................ 59
A. Algemeen .............................................................................................................................. 59
B. Engeland: Magna Carta (1215) ............................................................................................. 61
C. Zuidelijke Nederlanden ........................................................................................................ 62
§4.Parlementarisme.......................................................................................... 63
A. Terminologie ......................................................................................................................... 63
B. Engelse “Houses of Parliament” .......................................................................................... 65
C. Zuidelijke Nederlanden ........................................................................................................ 65
D. “Vertegenwoordiging” en “democratie”.............................................................................. 67
§5.Een vernieuwde kerk ..................................................................................... 69
Belang van de Kerk: brug oudheid ............................................................................................... 72
A. Gregoriaanse hervorming ..................................................................................................... 77
B. Geboorte canonstiek ............................................................................................................. 80
§6.De Renaissance v/d 12e eeuw. .......................................................................... 83
A. Wedergeboorte rechtswetenschap (en haar invloed op het publiekrecht) ......................... 83
B. (Her)geboorte van de wetgeving .......................................................................................... 83
C. Bureaucratisering ................................................................................................................. 83
D. Invloed op het strafrecht ...................................................................................................... 83
E. Oorzaak van het succes ........................................................................................................ 83
Hoofdstuk 5. De Vroegmoderne Tijd: Ontwikkeling van de soevereine nationale staat ............... 87
§ 1.Bourgondische, Spaanse, Oostenrijkse en bijna onafhankelijke Nederlanden ................. 87
A. De Bourgondiërs, Keizer Karel en de 17 provinciën ............................................................ 87
B. De scheuring der Nederlanden ................................................................................................ 89
C. Albrecht en Isabella ( eeuwige edict) of het tijdperk van de aartshertogen........................... 91
D. De latere Spaanse en Oostenrijkse periode in de Zuidelijke Nederlanden............................ 92
§ 2. De uitbouw van de staatsmacht ....................................................................... 93
A. Theoretische onderbouwing absolutisme ................................................................................ 93
B. Het absolutisme in de praktijk .............................................................................................. 97
C. Het verlicht absolutisme en het natuurrecht ...................................................................... 101
D. Bureaucratisering: de boom der instellingen .................................................................... 103
3
, 1. Kenmerken van de instellingen in de nieuwe tijd ................................................. 103
2. De collaterale raden ................................................................................... 104
3. Personeel en werkwijze der instellingen ........................................................... 107
§ 3. De evolutie van het recht.............................................................................. 107
A. Wetgeving, codificatie en homologatie.............................................................................. 107
B. Verschriftelijking van het recht .......................................................................................... 107
C. De humanisering van het gruwelijke strafrecht ................................................................. 108
Hoofdstuk 6. Revoluties luiden de doodsklok over het Ancien Régime ................................. 108
§1. VSA........................................................................................................ 108
A. Onafhankelijkheid en constitutionele teksten: historische situering ................................ 108
B. Staatstructuur ..................................................................................................................... 111
1. Federalisme ............................................................................................ 111
2. Scheiding der Machten ............................................................................... 111
C. Fundamentele rechten (Bill of Rights) ............................................................................... 116
§2. De Franse Revolutie .................................................................................... 117
................................................................................................................. 126
§3. Einde Ancien Régime in de Nederlanden ............................................................ 127
Hoofdstuk 7. De 19e eeuw – een Hollands intermezzo en een nieuwe creatie ......................... 128
§1. Verenigd Koninkrijk der Nederlanden ................................................................ 128
A. Ontstaan .............................................................................................................................. 128
B. Kroniek van een aangekondigde breuk .............................................................................. 131
§2. Het onafhankelijke België.............................................................................. 133
A. De Belgische Revolutie ....................................................................................................... 133
B. De Belgische Grondwet ...................................................................................................... 135
1. Voor die tijd heel democratisch...................................................................... 136
2. De grote (godsdienst)vrijheden t.g.v. ontstaan uit unie liberalen en katholieken ........... 136
3. Bicameraal parlementair systeem ................................................................... 136
4. Onafhankelijke en toch gewantrouwde rechterlijke macht ...................................... 137
5. Provincies en gemeenten blijvend erkend, maar ondergeschikt ............................... 137
C. België tot aan de WOII ........................................................................................................ 138
Hoofdstuk 8. De 20ste eeuw Verfijning en mondialisering van de rechtsbescherming, met
tussentijdse catastrofen. ...................................................................................... 138
§1. Crisismomenten temperen vooruitgangsoptimisme ............................................... 138
A. Inleiding .............................................................................................................................. 138
B. Communisme ...................................................................................................................... 139
C. Vestiging van het Derde Rijk .............................................................................................. 139
4
, D. België en de Wereldoorlogen ............................................................................................. 141
E. De last van het verleden (transitional justice) ................................................................... 147
§2. Verfijning en mondialisering .......................................................................... 147
A. De rechtsstaat .................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
B. Verbreding (mondialisering) ........................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
C. Uitdieping (verfijning) ........................................................................................................ 147
§3De Europese eenmaking 1945 – 2020 ................................................................. 147
A. Wat is Europa en het ontstaan van de Europese gedachte ............................................... 147
1. De geografische omschrijving ....................................................................... 147
2. Natiestaten geven de toon aan (1815-1918) ....................................................... 148
3. Het Interbellum ........................................................................................ 149
4. Tijdens de Tweede Wereldoorlog ................................................................... 149
5. Intergouvernementele samenwerking tijdens de Tweede Wereldoorlog en het ontstaan van
de Benelux .................................................................................................... 150
B. Samenwerking na WO II ..................................................................................................... 151
1. Europa als een derde macht tussen USA en USSR ............................................................ 151
2. Militaire samenwerking ............................................................................... 152
3. Economische samenwerking ......................................................................... 152
4. Politieke samenwerking .............................................................................. 153
C. De onstaansfase van de EG ................................................................................................ 154
1. Het Schuman-plan en de EGKS (9 mei 1950) ...................................................... 154
1. Het Pleven-plan (1950) en de mislukte Europese Defensie Gemeenschap (EDG) ............ 155
2. Een relance op de conferentie van Messina (1955)............................................... 155
3. De VerdragEN van Rome (25 maart 1957) .......................................................... 156
4. Verfijning van de werking: het zgn. Fusieverdrag (1965) van Brussel ......................... 157
5. Interne en externe moeilijkheden ................................................................... 158
6. de eerste uitbreiding (1973) ......................................................................... 158
D. De consolideringsfase van de EG ....................................................................................... 158
1. Geleidelijke wijzigingen .............................................................................. 158
2. de tweede uitbreidingsronde (1981-1986) ......................................................... 159
3. de Europese Akte (1986 in werking vanaf 1987) .................................................. 159
4. ............................................................................................................... 159
5. Het Verdrag van Maastricht .......................................................................... 160
6. De Europeanisering sedert 1992 .................................................................... 160
7. Huidige instellingen ................................................................................... 161
- Europees Parlement in 1979 rechtsreeks verkozen ............................................................ 161
5
,Hoofdstuk 9. De Belgische (partij) politiek ................................................................. 162
§1. De politieke partijen en de klassieke Belgische breuken ......................................... 162
A. Definitie en “wettelijk” statuut........................................................................................... 162
B. Ontstaan en functies ........................................................................................................... 163
C. Summiere historische overzicht ......................................................................................... 164
1. Liberalen – liberalisme................................................................................ 165
2. Socialisten – socialisme als antwoord op liberalisme ............................................ 166
3. Katholieken ............................................................................................. 167
4. Taalpartijen & Vlaamse intvoogding ................................................................ 168
5. Woelige periode na WOII: Communisten ........................................................... 168
§2. De belangrijkste politieke evoluties (19de – 20 ste eeuw) ......................................... 168
A. Kerk en staat en het ideologische debat ............................................................................ 168
B. Naar verzorgingsstaat via overlegdemocratie.................................................................... 169
C. Vlaamse ontvoogding ......................................................................................................... 169
D. Rol van de vorst .................................................................................................................. 171
6
,Hoofdstuk 1. Inleiding: definitie, doelstellingen en aanpak
§ 1. Definitie: ‘ geschiedenis van het publiekrecht en van de politiek’
A. Geschiedenis
1. De historische benadering is een metajuridische benadering
- Meta juridische vakgebieden bestuderen het recht in de meest brede zin vanuit een andere
wetenschap, typisch hieraan is hun grote mate van interdisciplinariteit. De onderzoeker blijft er
niet opgesloten in de juridische cocon, maar hij bekijkt het recht vanuit een andere
wetenschap
▪ Hoe samen leven – maatschappij?: elke maatschappij zoekt in de loop van haar
ontwikkeling naar steeds nieuwe, betere en meer verfijnde afspraken en sancties om als
groep ‘samen te leven’.
• Privaatrecht: onderlinge afspraken tussen burgers
• Publiekrecht: OH zorgt voor orde
▪ Juridische mijlpalen:
• Juristen werken met het positieve recht en blijven binnen het
rechtswetenschappelijk paradigma.
• metajuristen bestudeert het recht en het juridische paradigma als een
buitenstaander.
▪ Relevantie voor vandaag:
• Rechtsgeschiedenis heeft ook een historisch-wetenschappelijk invalshoek.
Hierdoor gaat een rechtshistoricus het recht disciplinair gaan bestuderen.
• Het feit dat dit kon kwam door de nawerking van de Historische Rechtsschule
met als Duitse bedenker Carl Friedrich von Savigny (1779 -1861). Dit was een
groep onderzoekers die werkten binnen een ‘onder elkaar aanvaard
wetenschappelijk paradigma – nemo censetur ignorara legem. Ze beschouwt
het positieve recht als resultante van een historische evolutie.
• Het recht druk de eigen Volksgeist uit. Elk land heeft daardoor zijn eigen
nationaal gekleurd recht.
2. Geschiedenis en recht dienen elkaar
2.1 geschiedenis dient recht
- toepassing van de norm in de tijd
▪ Historische interpretatie van een regel: 1 van de vele interpretatiemethoden of de
noodzakelijkheid van wetsgeschiedkundige aanduidingen bij de uitgave van wetboeken
voor de praktijk, ten behoeve van een correcte heuristiek.
7
, ▪ Rechtshistorische interpretatie: bevat sensu stricto en wetshistorische interpretatie
waarbij de jurist enkel en alleen gaat kijken naar de wettekst en de bij de
totstandkoming van die wet geproduceerde voorbereidende documenten.
- Correcte begrip van de norm ( interpretatie)
▪ De jurist zoekt door middel van de wetshistorie in de totstandkomingsgeschiedenis van
een correcte wettekst naar “ratio legis” ( = de reden van de wet ) om zo de norm
volgens de bedoeling van de wetgever toe te passen. (interpretatie)
- Historisch argument:
▪ Gaat ook meer op zoek naar indirecte bronnen van een bepaalde regel en gebruikt
daarbij niet allen de voorbereidende documenten, maar ook andere wetgeving,
rechtspraak en rechtsleer. Bekijkt de bredere maatschappelijke of wetenschappelijke
context waarbinnen een bepaalde regel gegroeid en sinds zijn afkondiging verder
geëvolueerd is.
• Bv: Constitutionalisme/ “verworven rechten”: constitutionele regeringsvorm
waarbij men geloofde in de inrichting van de staat op basis van de grondwet.
- Historische expertise:
▪ historicus kan ook ingezet worden voor het bewijs van de feiten, die juridisch relevant
zijn.
• Bv: negationismeprocessen: het ontkennen van historische gebeurtenissen.
- Locus regit actum ( regel van IPR)
- Analogie: tempus regit formam acti
▪ Toepassing : testament voor pastoor (1789)
▪ Inhoudelijk : wie krijgt wat ? ; mag een testament?
▪ Vorm: na de Fr. Revolutie had je slechts drie geldige testeervormen
2.1 recht dient geschiedenis
- Instellingen = dragers van de (politieke) macht
▪ Bv: politieke machtshebbers
• koning bepaalt welke instellingen er worden ingeschakeld
▪ Bv: dynastieën, vredesverslagen
8
