14.2 koolhydraten
Koolhydraten zijn koolstofverbindingen met 5 of meer C-atomen en minstens drie OH-
groepen per molecuul. De algemene formule is CnH2mOm. Koolhydraten worden ook wel
sachariden of suikers genoemd. Ze ontstaan bij het proces fotosynthese (koolstofdioxide +
water + licht zuurstof + koolhydraten).
Monosachariden
Monosachariden zijn suikers die meestal in een ringstructuur voorkomen en bestaan uit een
ringvormige eenheid van 5 of 6 c-atomen.
Glucose (C6H12O6, ook wel druivensuiker genoemd) is een monosacharide.
Hexose (6 C-atomen), pentose (5 C-atomen)
Glucose (ook wel aldose genoemd door de aldehydegroep in de lineaire structuur) kan
reageren tot reductor en oxidator, fructose (ook wel ketose genoemd door de ketongroep
in de lineaire structuur) alleen als oxidator
Asymmetrische C-atomen = andere groepen aan alle kanten van het C-atoom.
Disachariden
Disachariden (Binas tabel 67F2) zijn suikers met de molecuulformule C12H22O11. Ze ontstaan
door een condensatiereactie van twee monosachariden-eenheden, waarbij water ontstaat.
Glucose en fructose sacharose (bietsuiker of rietsuiker)
Disachariden + water twee monosachariden (hydrolyse)
Polysachariden
Uit een monosacharide kan door een condensatiereactie een biopolymeer worden
gevormd. Een aantal voorbeeld zijn cellulose (stevigheid in de celwanden van planten, niet
afgebroken in spijsverteringkanaal), zetmeel (amylose) (mais en aardappelen, voedingstof
(afgebroken in spijsverteringskanaal), grondstof in de industrie), glycogeen (gevormd uit
glucose-eenheden, glucosevoorraad in je lever en spierweefsel) (binas tabel 67F3)
Cellulose, zetmeel en glycogeen zijn allemaal polymeren van glucose en toch zijn ze anders
en hebben hele andere eigenschappen;
-cellulose; lineair, twee- tot vierduizend eenheden, monomeer is -D-glucose,
condensatiepolymeer met een C-O-C-groep tussen het eerste en vierde C-atoom van twee
naburige glucosemoleculen
-zetmeel (amylose); twee componenten amylose en amylopectine, monomeer is -D-
glucose, amylose is opgebouwd uit twee- tot vierduizend eenheden, amylopectine is uit
hetzelfde monomeer opgebouwd, maar heeft veel meer eenheden en is ook vertakt.
-glycogeen; grote vertakte polymeer van -D-glucose, ook wel dierlijkzetmeel genoemd
, Vertering van zetmeel
Om koolhydraten te verteren moet het lichaam grote moleculen omzetten in kleinere. Dit
wordt gedaan onder invloed van speekselamylase wordt de hydrolyse van zetmeel in de
mond gestart, in de maag gaat het verder onder de invloed van maagsap en in de darmen
gaat het verder onder de invloed van pancreasamylase.
Uit de koolhydraten blijven uiteindelijk de monosachariden glucose en fructose over, die via
de darmwand in het bloed worden opgenomen. Eigenlijk worden de koolhydraten dus
gehydrolyseerd tot glucose en fructose.
14.3 vetten
Oliën en vetten zijn esters van glycerol (propaan-1,2,3-triol) en vetzuren (carbonzuren met
een lange koolstofketen). Het verschil tussen een olie en een vet is dat een vet bij
kamertemperatuur vast is en olie vloeibaar. De meeste oliën en vetten zijn triglyceriden
(biologie; lipiden). In BiNaS tabel 67G2 staan de bekendste vetzuren.
-Vetzuren bestaan uit lange onvertakte ketens met een even aantal C-atomen
-Sommige vetzuren hebben dubbele bindingen, de ruimtelijke vorm is altijd de cis-vorm.
Vetzuren met dubbele bindingen zijn onverzadigde vetzuren.
De ruimte tussen de moleculen bij triglyceridemoleculen is klein, hierdoor zijn er sterke
vanderwaalsbindingen en een hoger smeltpunt. Hierdoor is een verzadigd
triglyceridemolecuul vast bij kamertemperatuur. (vet)
Bij triglyceridemoleculen die onverzadigd zijn waaieren de koolstofketens uit, dat komt door
de starre knik bij de cis-c=c-binding. De afstand wordt van hetzelfde molecuul groter
(intramoleculair) en ook de afstand tussen de moleculen (intermoleculair). Daardoor heeft
het een lager smeltpunt en is vloeibaar bij kamertemperatuur. (olie) (figuur 14.13)
Vertering van oliën en vetten
Onder invloed van het enzym lipase ontstaat er uit triglyceriden (oliën en vetten) “vrije”
vetzuren en glycerol. Er vindt dus hydrolyse plaats.
Functie en toepassingen van oliën en vetten
De functie van oliën en vetten zijn reservebrandstoffen en bouwstof. De fosfolipiden zijn
nodig voor het vormen van membranen. Door hydrolyse kan een onverzadigd vetzuur
omgezet in een verzadig vetzuur. Het smeltpunt wordt hierdoor hoger en er ontstaat een
half vaste stof die goed smeerbaar is. (harden van oliën). Hierbij ontstaat ook tans-vetten,
die zijn schadelijk voor je gezondheid.
Omegavetzuren
Vetzuren die je lichaam niet kan maken zijn essentiële vetzuren (neemt ze op door voeding).
Dit zijn omega 3- en omega 6-vetzuren. Hierbij begin je met tellen aan de andere kant (dus
niet bij de zuurgroep)
Koolhydraten zijn koolstofverbindingen met 5 of meer C-atomen en minstens drie OH-
groepen per molecuul. De algemene formule is CnH2mOm. Koolhydraten worden ook wel
sachariden of suikers genoemd. Ze ontstaan bij het proces fotosynthese (koolstofdioxide +
water + licht zuurstof + koolhydraten).
Monosachariden
Monosachariden zijn suikers die meestal in een ringstructuur voorkomen en bestaan uit een
ringvormige eenheid van 5 of 6 c-atomen.
Glucose (C6H12O6, ook wel druivensuiker genoemd) is een monosacharide.
Hexose (6 C-atomen), pentose (5 C-atomen)
Glucose (ook wel aldose genoemd door de aldehydegroep in de lineaire structuur) kan
reageren tot reductor en oxidator, fructose (ook wel ketose genoemd door de ketongroep
in de lineaire structuur) alleen als oxidator
Asymmetrische C-atomen = andere groepen aan alle kanten van het C-atoom.
Disachariden
Disachariden (Binas tabel 67F2) zijn suikers met de molecuulformule C12H22O11. Ze ontstaan
door een condensatiereactie van twee monosachariden-eenheden, waarbij water ontstaat.
Glucose en fructose sacharose (bietsuiker of rietsuiker)
Disachariden + water twee monosachariden (hydrolyse)
Polysachariden
Uit een monosacharide kan door een condensatiereactie een biopolymeer worden
gevormd. Een aantal voorbeeld zijn cellulose (stevigheid in de celwanden van planten, niet
afgebroken in spijsverteringkanaal), zetmeel (amylose) (mais en aardappelen, voedingstof
(afgebroken in spijsverteringskanaal), grondstof in de industrie), glycogeen (gevormd uit
glucose-eenheden, glucosevoorraad in je lever en spierweefsel) (binas tabel 67F3)
Cellulose, zetmeel en glycogeen zijn allemaal polymeren van glucose en toch zijn ze anders
en hebben hele andere eigenschappen;
-cellulose; lineair, twee- tot vierduizend eenheden, monomeer is -D-glucose,
condensatiepolymeer met een C-O-C-groep tussen het eerste en vierde C-atoom van twee
naburige glucosemoleculen
-zetmeel (amylose); twee componenten amylose en amylopectine, monomeer is -D-
glucose, amylose is opgebouwd uit twee- tot vierduizend eenheden, amylopectine is uit
hetzelfde monomeer opgebouwd, maar heeft veel meer eenheden en is ook vertakt.
-glycogeen; grote vertakte polymeer van -D-glucose, ook wel dierlijkzetmeel genoemd
, Vertering van zetmeel
Om koolhydraten te verteren moet het lichaam grote moleculen omzetten in kleinere. Dit
wordt gedaan onder invloed van speekselamylase wordt de hydrolyse van zetmeel in de
mond gestart, in de maag gaat het verder onder de invloed van maagsap en in de darmen
gaat het verder onder de invloed van pancreasamylase.
Uit de koolhydraten blijven uiteindelijk de monosachariden glucose en fructose over, die via
de darmwand in het bloed worden opgenomen. Eigenlijk worden de koolhydraten dus
gehydrolyseerd tot glucose en fructose.
14.3 vetten
Oliën en vetten zijn esters van glycerol (propaan-1,2,3-triol) en vetzuren (carbonzuren met
een lange koolstofketen). Het verschil tussen een olie en een vet is dat een vet bij
kamertemperatuur vast is en olie vloeibaar. De meeste oliën en vetten zijn triglyceriden
(biologie; lipiden). In BiNaS tabel 67G2 staan de bekendste vetzuren.
-Vetzuren bestaan uit lange onvertakte ketens met een even aantal C-atomen
-Sommige vetzuren hebben dubbele bindingen, de ruimtelijke vorm is altijd de cis-vorm.
Vetzuren met dubbele bindingen zijn onverzadigde vetzuren.
De ruimte tussen de moleculen bij triglyceridemoleculen is klein, hierdoor zijn er sterke
vanderwaalsbindingen en een hoger smeltpunt. Hierdoor is een verzadigd
triglyceridemolecuul vast bij kamertemperatuur. (vet)
Bij triglyceridemoleculen die onverzadigd zijn waaieren de koolstofketens uit, dat komt door
de starre knik bij de cis-c=c-binding. De afstand wordt van hetzelfde molecuul groter
(intramoleculair) en ook de afstand tussen de moleculen (intermoleculair). Daardoor heeft
het een lager smeltpunt en is vloeibaar bij kamertemperatuur. (olie) (figuur 14.13)
Vertering van oliën en vetten
Onder invloed van het enzym lipase ontstaat er uit triglyceriden (oliën en vetten) “vrije”
vetzuren en glycerol. Er vindt dus hydrolyse plaats.
Functie en toepassingen van oliën en vetten
De functie van oliën en vetten zijn reservebrandstoffen en bouwstof. De fosfolipiden zijn
nodig voor het vormen van membranen. Door hydrolyse kan een onverzadigd vetzuur
omgezet in een verzadig vetzuur. Het smeltpunt wordt hierdoor hoger en er ontstaat een
half vaste stof die goed smeerbaar is. (harden van oliën). Hierbij ontstaat ook tans-vetten,
die zijn schadelijk voor je gezondheid.
Omegavetzuren
Vetzuren die je lichaam niet kan maken zijn essentiële vetzuren (neemt ze op door voeding).
Dit zijn omega 3- en omega 6-vetzuren. Hierbij begin je met tellen aan de andere kant (dus
niet bij de zuurgroep)
