Samenvatting SZR Femke Staes
2020-
2021
Socialezekerheidsrecht
SAMENVATTING
FEMKE STAES
0
,ALGEMENE TOELICHTING
Onderwijsteam: Professor F. Louckx, assistente L. De Meyer
Doelstelling en inhoud van het opleidingsonderdeel = bijbrengen basiskennis van het Belgische
socialezekerheidsrecht, vanuit historisch fundamenteel en positiefrechtelijk perspectief.
- Basisbegrippen en de fundamentele beginselen kunnen omschrijven.
- Ontstaansgeschiedenis en ratio legis van de diverse onderdelen van het
socialezekerheidsrecht kunnen toelichten.
- Behandelde leerstof kunnen terugleiden tot toepasselijke wetgeving.
- Tijdens hoorcolleges overgedragen kennis van het positieve socialezekerheidsrecht kunnen
reproduceren.
Inhoudelijk stramien van het basisvak in de Bachelor:
1. Wat is sociale zekerheid en sociale zekerheidsrecht?
2. Sociale verzekeringen
a. Verplichte verzekering geneeskundige verzorging en uitkeringen
b. Werkloosheidsverzekering
c. Verplichte pensioensverzekeringen
d. Gezinsbijdragen (Vlaamse Gemeenschap)
3. Sociale bijstandsvoorzieningen
a. Maatschappelijke integratie
b. Tegemoetkomingen personen met handicap
c. Inkomensgarantie ouderen
d. Gewaarborgde gezinsbijslag
e. Maatschappelijke dienstverlening OCMW
4. Administratieve en gerechtelijke aspecten
Studiemateriaal
- Slides op Blackboard worden constant geactualiseerd
- Lesnotities ter aanvulling op de slides
- Wetgeving:
o Basiswetboek Sociaal Recht 2019
o Of BAMA-Codex Sociaal Recht 2019
o Print-outs zijn toegestaan. De bepalingen die niet zijn opgenomen in de codex mogen
worden afgedrukt en meegenomen naar het examen.
- Literatuur: Handboek Socialezekerheidsrecht → niet per se nodig om aan te schaffen. Kan
gebruikt worden om na te lezen.
Evaluatie
- Mondeling examen met schriftelijke voorbereiding
- Drie vragen gericht op evaluatie van de kennis van de gedoceerde leerstof
- Gebruik van wetgeving uiteraard toegestaan
1
,THEMA 1: SOCIALE ZEKERHEID
EN SOCIALEZEKERHEIDSRECHT
OVERZICHT
Wat is sociale zekerheid?
- Verband met menselijke basisbehoeften
- Sociale zekerheid in de teleologische betekenis
- Sociale zekerheid in de instrumentele betekenis
Wat is het socialezekerheidsrecht?
- Definitie
- Voorwerp en karakter
- Technieken: sociale verzekering en sociale bijstand
- Juridische grondslag: het grondrecht op sociale zekerheid
- Bevoegdheidsverdeling in België
- Wetgeving inzake sociale zekerheid
1. WAT IS SOCIALE ZEKERHEID?
1.1 VERBAND MET MENSELIJKE BASISBEHOEFTEN
Elke rechtstak heeft zijn eigen domein bv. FVR handelt over huwelijk en gezin, Publiekrecht handelt
over gezagsuitoefening en ondergeschikte positie van rechtsonderhorigen etc.
Het domein/voorwerp van het socialezekerheidsrecht = de menselijke basisbehoeften. Deze
basisbehoeften raken aan verschillende aspecten van het leven die verschillende belanghebbenden
tot de sociale zekerheid definiëren.
- Voorbeeld ziekte:
o Medische kosten, inkomensverlies wegens arbeidsongeschiktheid, …
o De menselijke natuur is kwetsbaar, waardoor het menselijke lichaam zorg nodig
heeft. Deze medische zorg kost geld en hiernaast kan arbeidsongeschiktheid
optreden.
o Iedereen die medische zorg nodig heeft zou deze zorg moeten kunnen verschaffen.
De kwetsbaarheid is in de samenleving ongelijk verdeeld. Vaak zijn zij die het meest
gevoelig zijn voor ziekten, het minst in staat om de kosten die hieraan gekoppeld zijn
te dragen.
- Voorbeeld moederschap:
o Medische kosten, inkomensverlies wegens noodzakelijke rust, …
o Als aanstaande moeder heb je medische zorgen nodig, maar hiernaast ook rust die
onderbreking van arbeid met zich meeneemt.
o We willen in de samenleving niet dat deze personen zelf moeten opdraaien voor
zowel de medische kost als het verlies van inkomen. SZ zorgt voor een
vervangingsinkomen
- Voorbeeld arbeidsongeval of beroepsziekte:
o Medische kosten, inkomensverlies wegens arbeidsongeschiktheid, overlijden …
2
, o Door de uitvoering van het werk kan men ziek worden of verwond geraken. Deze zijn
intrinsiek verbonden met de professionele context. Deze mensen hebben ook
medische zorg nodig en kunnen arbeidsongeschikt worden.
o Het zou zeer onrechtvaardig zijn om deze mensen (die toch actief zijn in de economie)
volledig zelf te laten opdraaien voor deze kosten.
o SZ dekt al deze risico’s indien ze onder gezag van een WG het slachtoffer worden van
een ongeval, die moet schadeloos gesteld worden. (Arbeidsongevallenverzekering)
- Voorbeeld werkloosheid:
o Geen inkomen uit arbeid, armoede
o Sommige mensen hebben geen inkomen uit arbeid en leven soms in armoede. Het is
echter de bedoeling dat men door arbeid in eigen onderhoud kan voorzien. De
mensen die niet in aanmerking komen van werkloosheidsuitkeringen, kunnen
aanspraak maken op een leefloon bij het OCMW. Waarom doet men dit?
Verpaupering leidt vaak tot revolutie en opstanden.
Armoedesituatie is dreigender voor mensen die geen werkloosheidsuitkering
hebben. Ze kunnen dakloos worden.
o SZ: werkloosheidsverzekering die compenseert aan het risico dat je ontslagen kan
worden of geen werk kan vinden en daardoor geen inkomsten hebt: vervangingsinkomen
d.m.v. werkloosheidsuitkering
- Voorbeeld kinderen:
o Kosten opvoeding en onderhoud, opvang …
o Kinderen hebben neemt kosten met zich mee (kinderlast). Ouders worden
ondersteund voor de kosten m.b.t. opvoeding en opleiding van hun kinderen.
Sommige kinderen moeten zelf in hun levensonderhoud voorzien (vb. in
arme landen: kleren zoeken in vuilnisbelt)
o SZ: gezinsbijslagen (nu gemeenten bevoegd)
- Voorbeeld ouderen:
o Behoefte aan rust, geen afdoend inkomen uit arbeid, …
o De ouderen hebben meer nood aan rust en hebben geen afdoend inkomen uit
arbeid. Er bestaat veel discussie over de logica ‘arbeid = voorzien in eigen
onderhoud’.
o Hoe lang in de loop van het leven mogen we deze logica doortrekken? Wat is de
pensioenleeftijd?
Als je uw arbeidskracht niet meer inzit, van welke middelen overleef je dan?
SZ: basisbehoefte aan rust garanderen door pensioenuitkering
1.2 SOCIALE ZEKERHEID IN DE TELEOLOGISCHE BETEKENIS
TELEOLOGISCHE/DOELGEBONDEN DEFINITIE
Sociale zekerheid is een streven, dat ontstaat uit de kwetsbaarheid van de mens (ziekte, kinderzorg,
ouderdom) in zijn maatschappelijke context (nood aan financiële middelen om in zorg en
levensonderhoud te voorzien, begrensde mogelijkheden om inkomen te vergaren op arbeidsmarkt),
en er op gericht is de menselijke basisbehoeften aan “veiligheid” of bestaanszekerheid te vervullen
Ambitie om toestand van vrijwaring van gebrek als fundamentele doelstelling van sociale zekerheid
te realiseren. “Freedom of want” speech van Roosevelt.
- Kwetsbaarheid: door maatschappelijke context waarbinnen de kwetsbaarheid wordt beleefd.
3
, Echter is er sprake van een specificiteit! Men kan niet ALLE kosten en problemen uit de samenleving
bannen.
- Sociale zekerheid is er niet op gericht om elke vorm van veiligheid te garanderen.
o Vb. natuurramp of aanslagen
Specificiteit: Schade waarvan men heeft ingezien dat de oorzaak van de schade maatschappelijk is.
Focus op schaderisico’s waarvan maatschappelijke oorzaak én maatschappelijk belang tot leniging
wordt erkend:
- Men beperkt zich dus tot de sociale risico’s: structureert samenspel van de onderscheiden
sociale verzekeringen en sociale bijstandsvoorzieningen.
o Risico’s waarvan we erkennen dat ze een maatschappelijke oorzaak hebben en die
van belang zijn voor de samenleving
o Vb. Arbeidsongevallenverzekering is niet enkel ingedekt in sociale zekerheid omwille
van altruïsme, maar ook voor de sociale vrede van de samenleving
- Ruimere problematiek armoede: leniging middels sociale bijstandsvoorzieningen.
o Focus los van sociale risico’s
WAT ZIJN DE SOCIALE RISICO’S?
Belangrijk!!! → EXAMENVRAAG
SOCIAAL RISICO PRESTATIE VAN SOCIALE ZEKERHEID
Ziekte Tegemoetkoming in kost medische zorg
Inkomensverlies wegens arbeidsongeschiktheid Uitkeringen arbeidsongeschiktheid en
door ziekte, invaliditeit of moederschapsrust moederschapsuitkeringen
Arbeidsongeval Tegemoetkoming in kost medische zorg en
uitkeringen arbeidsongeschiktheid
Beroepsziekte Tegemoetkomingen inkost medische zorg en
uitkeringen arbeidsongeschiktheid
Werkloosheid Inkomensvervangende tegemoetkoming:
werkloosheidsuitkeringen of leefloon
Gezinslast Gezinsbijdragen
Ouderdom of overlijden kostwinner Inkomensvervangende tegemoetkoming: rust-
of overlevingspensioenen of inkomensgarantie
Beroepsziekte verschillen van arbeidsongeval: geen plotse gebeurtenis zoals bij arbeidsongeval.
- Vb. werken met chemische producten of werken op COVID-19 afdeling waardoor je zelf
makkelijker ziek kan worden
Overlijden van kostwinner: één persoon van het gezin gaat werken en de andere blijft thuis om voor
gezin te zorgen: verlies van gezinsbudget dus aan LLE overlevingspensioen (onder bepaalde vwde)
1.3 SOCIALE ZEKERHEID IN DE INSTRUMENTELE BETEKENIS
INSTRUMENTELE DEFINITIE
Middel om het doel te bereiken!
4
2020-
2021
Socialezekerheidsrecht
SAMENVATTING
FEMKE STAES
0
,ALGEMENE TOELICHTING
Onderwijsteam: Professor F. Louckx, assistente L. De Meyer
Doelstelling en inhoud van het opleidingsonderdeel = bijbrengen basiskennis van het Belgische
socialezekerheidsrecht, vanuit historisch fundamenteel en positiefrechtelijk perspectief.
- Basisbegrippen en de fundamentele beginselen kunnen omschrijven.
- Ontstaansgeschiedenis en ratio legis van de diverse onderdelen van het
socialezekerheidsrecht kunnen toelichten.
- Behandelde leerstof kunnen terugleiden tot toepasselijke wetgeving.
- Tijdens hoorcolleges overgedragen kennis van het positieve socialezekerheidsrecht kunnen
reproduceren.
Inhoudelijk stramien van het basisvak in de Bachelor:
1. Wat is sociale zekerheid en sociale zekerheidsrecht?
2. Sociale verzekeringen
a. Verplichte verzekering geneeskundige verzorging en uitkeringen
b. Werkloosheidsverzekering
c. Verplichte pensioensverzekeringen
d. Gezinsbijdragen (Vlaamse Gemeenschap)
3. Sociale bijstandsvoorzieningen
a. Maatschappelijke integratie
b. Tegemoetkomingen personen met handicap
c. Inkomensgarantie ouderen
d. Gewaarborgde gezinsbijslag
e. Maatschappelijke dienstverlening OCMW
4. Administratieve en gerechtelijke aspecten
Studiemateriaal
- Slides op Blackboard worden constant geactualiseerd
- Lesnotities ter aanvulling op de slides
- Wetgeving:
o Basiswetboek Sociaal Recht 2019
o Of BAMA-Codex Sociaal Recht 2019
o Print-outs zijn toegestaan. De bepalingen die niet zijn opgenomen in de codex mogen
worden afgedrukt en meegenomen naar het examen.
- Literatuur: Handboek Socialezekerheidsrecht → niet per se nodig om aan te schaffen. Kan
gebruikt worden om na te lezen.
Evaluatie
- Mondeling examen met schriftelijke voorbereiding
- Drie vragen gericht op evaluatie van de kennis van de gedoceerde leerstof
- Gebruik van wetgeving uiteraard toegestaan
1
,THEMA 1: SOCIALE ZEKERHEID
EN SOCIALEZEKERHEIDSRECHT
OVERZICHT
Wat is sociale zekerheid?
- Verband met menselijke basisbehoeften
- Sociale zekerheid in de teleologische betekenis
- Sociale zekerheid in de instrumentele betekenis
Wat is het socialezekerheidsrecht?
- Definitie
- Voorwerp en karakter
- Technieken: sociale verzekering en sociale bijstand
- Juridische grondslag: het grondrecht op sociale zekerheid
- Bevoegdheidsverdeling in België
- Wetgeving inzake sociale zekerheid
1. WAT IS SOCIALE ZEKERHEID?
1.1 VERBAND MET MENSELIJKE BASISBEHOEFTEN
Elke rechtstak heeft zijn eigen domein bv. FVR handelt over huwelijk en gezin, Publiekrecht handelt
over gezagsuitoefening en ondergeschikte positie van rechtsonderhorigen etc.
Het domein/voorwerp van het socialezekerheidsrecht = de menselijke basisbehoeften. Deze
basisbehoeften raken aan verschillende aspecten van het leven die verschillende belanghebbenden
tot de sociale zekerheid definiëren.
- Voorbeeld ziekte:
o Medische kosten, inkomensverlies wegens arbeidsongeschiktheid, …
o De menselijke natuur is kwetsbaar, waardoor het menselijke lichaam zorg nodig
heeft. Deze medische zorg kost geld en hiernaast kan arbeidsongeschiktheid
optreden.
o Iedereen die medische zorg nodig heeft zou deze zorg moeten kunnen verschaffen.
De kwetsbaarheid is in de samenleving ongelijk verdeeld. Vaak zijn zij die het meest
gevoelig zijn voor ziekten, het minst in staat om de kosten die hieraan gekoppeld zijn
te dragen.
- Voorbeeld moederschap:
o Medische kosten, inkomensverlies wegens noodzakelijke rust, …
o Als aanstaande moeder heb je medische zorgen nodig, maar hiernaast ook rust die
onderbreking van arbeid met zich meeneemt.
o We willen in de samenleving niet dat deze personen zelf moeten opdraaien voor
zowel de medische kost als het verlies van inkomen. SZ zorgt voor een
vervangingsinkomen
- Voorbeeld arbeidsongeval of beroepsziekte:
o Medische kosten, inkomensverlies wegens arbeidsongeschiktheid, overlijden …
2
, o Door de uitvoering van het werk kan men ziek worden of verwond geraken. Deze zijn
intrinsiek verbonden met de professionele context. Deze mensen hebben ook
medische zorg nodig en kunnen arbeidsongeschikt worden.
o Het zou zeer onrechtvaardig zijn om deze mensen (die toch actief zijn in de economie)
volledig zelf te laten opdraaien voor deze kosten.
o SZ dekt al deze risico’s indien ze onder gezag van een WG het slachtoffer worden van
een ongeval, die moet schadeloos gesteld worden. (Arbeidsongevallenverzekering)
- Voorbeeld werkloosheid:
o Geen inkomen uit arbeid, armoede
o Sommige mensen hebben geen inkomen uit arbeid en leven soms in armoede. Het is
echter de bedoeling dat men door arbeid in eigen onderhoud kan voorzien. De
mensen die niet in aanmerking komen van werkloosheidsuitkeringen, kunnen
aanspraak maken op een leefloon bij het OCMW. Waarom doet men dit?
Verpaupering leidt vaak tot revolutie en opstanden.
Armoedesituatie is dreigender voor mensen die geen werkloosheidsuitkering
hebben. Ze kunnen dakloos worden.
o SZ: werkloosheidsverzekering die compenseert aan het risico dat je ontslagen kan
worden of geen werk kan vinden en daardoor geen inkomsten hebt: vervangingsinkomen
d.m.v. werkloosheidsuitkering
- Voorbeeld kinderen:
o Kosten opvoeding en onderhoud, opvang …
o Kinderen hebben neemt kosten met zich mee (kinderlast). Ouders worden
ondersteund voor de kosten m.b.t. opvoeding en opleiding van hun kinderen.
Sommige kinderen moeten zelf in hun levensonderhoud voorzien (vb. in
arme landen: kleren zoeken in vuilnisbelt)
o SZ: gezinsbijslagen (nu gemeenten bevoegd)
- Voorbeeld ouderen:
o Behoefte aan rust, geen afdoend inkomen uit arbeid, …
o De ouderen hebben meer nood aan rust en hebben geen afdoend inkomen uit
arbeid. Er bestaat veel discussie over de logica ‘arbeid = voorzien in eigen
onderhoud’.
o Hoe lang in de loop van het leven mogen we deze logica doortrekken? Wat is de
pensioenleeftijd?
Als je uw arbeidskracht niet meer inzit, van welke middelen overleef je dan?
SZ: basisbehoefte aan rust garanderen door pensioenuitkering
1.2 SOCIALE ZEKERHEID IN DE TELEOLOGISCHE BETEKENIS
TELEOLOGISCHE/DOELGEBONDEN DEFINITIE
Sociale zekerheid is een streven, dat ontstaat uit de kwetsbaarheid van de mens (ziekte, kinderzorg,
ouderdom) in zijn maatschappelijke context (nood aan financiële middelen om in zorg en
levensonderhoud te voorzien, begrensde mogelijkheden om inkomen te vergaren op arbeidsmarkt),
en er op gericht is de menselijke basisbehoeften aan “veiligheid” of bestaanszekerheid te vervullen
Ambitie om toestand van vrijwaring van gebrek als fundamentele doelstelling van sociale zekerheid
te realiseren. “Freedom of want” speech van Roosevelt.
- Kwetsbaarheid: door maatschappelijke context waarbinnen de kwetsbaarheid wordt beleefd.
3
, Echter is er sprake van een specificiteit! Men kan niet ALLE kosten en problemen uit de samenleving
bannen.
- Sociale zekerheid is er niet op gericht om elke vorm van veiligheid te garanderen.
o Vb. natuurramp of aanslagen
Specificiteit: Schade waarvan men heeft ingezien dat de oorzaak van de schade maatschappelijk is.
Focus op schaderisico’s waarvan maatschappelijke oorzaak én maatschappelijk belang tot leniging
wordt erkend:
- Men beperkt zich dus tot de sociale risico’s: structureert samenspel van de onderscheiden
sociale verzekeringen en sociale bijstandsvoorzieningen.
o Risico’s waarvan we erkennen dat ze een maatschappelijke oorzaak hebben en die
van belang zijn voor de samenleving
o Vb. Arbeidsongevallenverzekering is niet enkel ingedekt in sociale zekerheid omwille
van altruïsme, maar ook voor de sociale vrede van de samenleving
- Ruimere problematiek armoede: leniging middels sociale bijstandsvoorzieningen.
o Focus los van sociale risico’s
WAT ZIJN DE SOCIALE RISICO’S?
Belangrijk!!! → EXAMENVRAAG
SOCIAAL RISICO PRESTATIE VAN SOCIALE ZEKERHEID
Ziekte Tegemoetkoming in kost medische zorg
Inkomensverlies wegens arbeidsongeschiktheid Uitkeringen arbeidsongeschiktheid en
door ziekte, invaliditeit of moederschapsrust moederschapsuitkeringen
Arbeidsongeval Tegemoetkoming in kost medische zorg en
uitkeringen arbeidsongeschiktheid
Beroepsziekte Tegemoetkomingen inkost medische zorg en
uitkeringen arbeidsongeschiktheid
Werkloosheid Inkomensvervangende tegemoetkoming:
werkloosheidsuitkeringen of leefloon
Gezinslast Gezinsbijdragen
Ouderdom of overlijden kostwinner Inkomensvervangende tegemoetkoming: rust-
of overlevingspensioenen of inkomensgarantie
Beroepsziekte verschillen van arbeidsongeval: geen plotse gebeurtenis zoals bij arbeidsongeval.
- Vb. werken met chemische producten of werken op COVID-19 afdeling waardoor je zelf
makkelijker ziek kan worden
Overlijden van kostwinner: één persoon van het gezin gaat werken en de andere blijft thuis om voor
gezin te zorgen: verlies van gezinsbudget dus aan LLE overlevingspensioen (onder bepaalde vwde)
1.3 SOCIALE ZEKERHEID IN DE INSTRUMENTELE BETEKENIS
INSTRUMENTELE DEFINITIE
Middel om het doel te bereiken!
4
