Aantekeningen Hersenen & Gedrag – Blok C
Bijeenkomst 1
Waarom doen we wat we doen? Wat zijn overeenkomsten van elkaars gedrag? Hoe zijn deze overeenkomsten
en verschillen te verklaren? Is gedrag van nu vergelijkbaar met dat van 10 jaar geleden? Waarin verschilt het
gedrag van mensen en dieren? En van mannen en vrouwen? Kunnen we ons in een ander verplaatsen?
Waarom worden we verliefd? Etc.
In de psychologie houden ze zich bezig met vragen zoals deze. In de loop van de tijd zijn veel verschillende
psychologische stromingen ontstaan die allemaal een eigen visie hebben op gedrag en op hoe het kan worden
verklaard. Processen zijn te verklaren m.b.v. van verschillende psychologische theorieën die elkaar ook kunnen
tegenspreken.
We gaan op zoek naar relatie tussen de werking van ons brein en onze gedragingen, gewaarwordingen,
gedachten, gevoelens, etc.
We onderscheiden drie niveaus:
1. Persoonlijk. Hoe kijk je naar je gedrag van jezelf en belangrijke anderen in je privéleven?
2. Werk. Hoe kijk je naar gedrag als professional(naar je communicatie en samenwerking met anderen?
Welke rol neem je in?
3. Maatschappij. Wat betekent een en ander voor je kijk op maatschappelijke kwesties? Denk aan
rechtspraak, onderwijs, de verzorgingsstaat, etc.
Biologische psychologie
Zou, waar je opgroeit, uitmaken voor hoe je je ontwikkelt als persoon, met al je gedachten, gevoelens en
gedragingen?
Uitgangspunten
- De mens is ‘een beschreven blad’. Al bij de conceptie wordt de erfelijke bagage, het DNA, van een
mens vastgelegd. Deze bepaalt of beïnvloedt – daarover lopen de opvattingen binnen deze stroming
uiteen – de gedragsmogelijkheden van de mens.
- Gedrag en gedachten, emoties en motieven hangen altijd samen met biologische processen in het
lichaam. Zo kan gedrag worden veroorzaakt door een virus, een erfelijk gen, een cel afwijking en een
teveel of tekort aan hersen- en lichaamsstofjes zoals neurotransmitters en hormonen.
- De hersenen zijn het belangrijkste orgaan bij het sturen van gedrag, gedachten, emoties, etc. zonder
hersenen is gedrag onmogelijk.
- Mensen zijn het product van langdurige evolutionaire geschiedenis. Gedrag van mensen kan
begrijpelijk gemaakt worden door het te plaatsen binnen de evolutie.
Rigter, 2014.
Stof tot nadenken
In hoeverre heb je een eigen wil? Houd je jezelf verantwoordelijk voor alles wat je doet? En een ander? Als
gedrag wordt veroorzaakt door de eigenschappen van het organisme dat het gedrag vertoont, kan iemand dan
verantwoordelijk worden gehouden voor zijn gedrag?
1
,Evolutionaire psychologie
Uitgangspunten van de evolutionaire psychologie
Daaruit volgt dat, al is iedereen uniek, ieders geest ook kenmerken heeft die terug te vinden zijn bij alle andere
mensen. Deze worden d.m.v. natuurlijke selectie doorgegeven van generatie op generatie, omdat ze helpen bij
overleving dan wel voortplanting.
Deze universele kenmerken van de menselijke geest, psychologische adaptaties (= aanpassingen) genoemd,
zorgen ervoor dat onze gedragsmodelijkheden (die in theorie oneindig zijn) gereduceerd worden tot een
beperkt aantal acties.
Psychologische adaptaties zijn complex, bestaan uit verschillende onderdelen, zijn functioneel gespecialiseerd
en bovendien talrijk, snel, automatisch en onbewust! (Van der Linden p.86)
Denk bijv. aan snel en gepast reageren op bijvoorbeeld een slang of op een mogelijk ontrouwe partner. Sluit
aan bij deze cursus: in de hersenen blijken allerlei functies die wij als één geheel beschouwen, te zijn
opgebouwd uit meerdere deelprocessen. Zie bijv. de les over de visuele waarneming.
Er is competitie om de beperkte hoeveelheid hulpbronnen en er is variatie tussen soortgenoten. Die dieren die
het beste zijn aangepast aan hun natuurlijke omgeving, zullen het gemakkelijkst voedsel kunnen vinden, zich
beter kunnen verdedigen, beter bestand zijn tegen parasieten en soepeler weten om te gaan me de eisen van
het klimaat en meer gezonde nakomelingen produceren dan minder goed aangepaste soortgenoten. Dit is het
proces van natuurlijke selectie of survival of the fittest. De mate waarin een individu zich aanpast is gegeven.
Hoe onderscheid je adaptaties van eigenschappen die niet bijdragen aan overleving en voortplanting? (Van der
Linden p.72). Ze zijn complex van aard, bestaan uit verschillende onderdelen, werken automatisch en hebben
een duidelijke functie.
Wel vreemd dat sommige dieren die niet goed zijn aangepast, toch overleven. Darwins verklaring: seksuele
selectie. Bepaalde kenmerken, hoe onhandig ook, doen het goed bij het andere geslacht en worden zo
doorgegeven. Seksuele selectie heeft meer invloed op het uiterlijk van gedrag van mannetjes dan op dat van
vrouwtjes. Dit verschil wordt seksueel dimorfisme genoemd (goed te zien bij fazanten en pauwen). Het houdt
verband met de hoeveelheid tijd en energie die M/V in het nageslacht stoppen.
Seksuele selectie selecteert dus op andere eigenschappen dan natuurlijke selectie. Bij dieren: mannetjes groot
sterk en agressief, vrouwen kieskeurig. Bij mensen is er minder verschil. Mannen zijn ook kieskeurig en
investeren ook in nageslacht.
Na Darwin kwam er meer inzicht in erfelijkheid (genen, DNA). De ethologie onderzoekt naar de adaptieve
waarde van diergedrag. Wat is de directe oorzaak van gedrag? Hoe ontwikkelt gedrag zich? Wat is de functie
van overleving? Wat is de evolutionaire geschiedenis van gedrag? Inclusive fitness: het gaat niet alleen om het
individu, maar ook om het genetische verwantschap.
Vergelijkende psychologie
Gedrag van mens en dier vergelijken. Typisch voor mensen is onze cumulatieve cultuur (we nemen niet alleen
dingen van elkaar over, maar brengen ook verbeteringen aan) en shared intentionality (samen iets doen en
bereiken).
Daarnaast kunnen we mens en dier ook vergelijken d.m.v. cognitieve archeologie: op basis van vondsten
(fossielen en artefacten) een beeld vormen van voorouders.
2
, Kritiek op de evolutionaire psychologie
- Star, alsof alles om aangeboren instincten draait
- Niet te toetsen, het zijn verklaringen achteraf
- Politieke agenda? Seksistisch? Natuarlistic fallacy: het idee dat men wat men in de praktijk aantreft,
ook juist vindt.
- Te veel nadruk op genen. Nog te weinig kennis van epi-genetic: het tot expressie komen van genen in
samenspel met de omgeving.
Ons brein in een notendop
Bij al onze gedragingen, gewaarwordingen, ervaringen, gedachten en gevoelens is ons brein betrokken. Het
menselijk brein is een mysterieus orgaan, een onvoorstelbaar complex systeem van netwerken van neuronen
dat altijd actief is.
Volgens de ‘Massive modularity hypothesis’ zijn de vele modules in ons brein universeel.
Met moderne scantechnieken kan naar hersenen (in actie) van levende mensen worden gekeken.
Ons brein bestaat uit grijze stof (informatieverwerking), witte stof (informatieoverdracht) en immens veel
cellen.
3
Bijeenkomst 1
Waarom doen we wat we doen? Wat zijn overeenkomsten van elkaars gedrag? Hoe zijn deze overeenkomsten
en verschillen te verklaren? Is gedrag van nu vergelijkbaar met dat van 10 jaar geleden? Waarin verschilt het
gedrag van mensen en dieren? En van mannen en vrouwen? Kunnen we ons in een ander verplaatsen?
Waarom worden we verliefd? Etc.
In de psychologie houden ze zich bezig met vragen zoals deze. In de loop van de tijd zijn veel verschillende
psychologische stromingen ontstaan die allemaal een eigen visie hebben op gedrag en op hoe het kan worden
verklaard. Processen zijn te verklaren m.b.v. van verschillende psychologische theorieën die elkaar ook kunnen
tegenspreken.
We gaan op zoek naar relatie tussen de werking van ons brein en onze gedragingen, gewaarwordingen,
gedachten, gevoelens, etc.
We onderscheiden drie niveaus:
1. Persoonlijk. Hoe kijk je naar je gedrag van jezelf en belangrijke anderen in je privéleven?
2. Werk. Hoe kijk je naar gedrag als professional(naar je communicatie en samenwerking met anderen?
Welke rol neem je in?
3. Maatschappij. Wat betekent een en ander voor je kijk op maatschappelijke kwesties? Denk aan
rechtspraak, onderwijs, de verzorgingsstaat, etc.
Biologische psychologie
Zou, waar je opgroeit, uitmaken voor hoe je je ontwikkelt als persoon, met al je gedachten, gevoelens en
gedragingen?
Uitgangspunten
- De mens is ‘een beschreven blad’. Al bij de conceptie wordt de erfelijke bagage, het DNA, van een
mens vastgelegd. Deze bepaalt of beïnvloedt – daarover lopen de opvattingen binnen deze stroming
uiteen – de gedragsmogelijkheden van de mens.
- Gedrag en gedachten, emoties en motieven hangen altijd samen met biologische processen in het
lichaam. Zo kan gedrag worden veroorzaakt door een virus, een erfelijk gen, een cel afwijking en een
teveel of tekort aan hersen- en lichaamsstofjes zoals neurotransmitters en hormonen.
- De hersenen zijn het belangrijkste orgaan bij het sturen van gedrag, gedachten, emoties, etc. zonder
hersenen is gedrag onmogelijk.
- Mensen zijn het product van langdurige evolutionaire geschiedenis. Gedrag van mensen kan
begrijpelijk gemaakt worden door het te plaatsen binnen de evolutie.
Rigter, 2014.
Stof tot nadenken
In hoeverre heb je een eigen wil? Houd je jezelf verantwoordelijk voor alles wat je doet? En een ander? Als
gedrag wordt veroorzaakt door de eigenschappen van het organisme dat het gedrag vertoont, kan iemand dan
verantwoordelijk worden gehouden voor zijn gedrag?
1
,Evolutionaire psychologie
Uitgangspunten van de evolutionaire psychologie
Daaruit volgt dat, al is iedereen uniek, ieders geest ook kenmerken heeft die terug te vinden zijn bij alle andere
mensen. Deze worden d.m.v. natuurlijke selectie doorgegeven van generatie op generatie, omdat ze helpen bij
overleving dan wel voortplanting.
Deze universele kenmerken van de menselijke geest, psychologische adaptaties (= aanpassingen) genoemd,
zorgen ervoor dat onze gedragsmodelijkheden (die in theorie oneindig zijn) gereduceerd worden tot een
beperkt aantal acties.
Psychologische adaptaties zijn complex, bestaan uit verschillende onderdelen, zijn functioneel gespecialiseerd
en bovendien talrijk, snel, automatisch en onbewust! (Van der Linden p.86)
Denk bijv. aan snel en gepast reageren op bijvoorbeeld een slang of op een mogelijk ontrouwe partner. Sluit
aan bij deze cursus: in de hersenen blijken allerlei functies die wij als één geheel beschouwen, te zijn
opgebouwd uit meerdere deelprocessen. Zie bijv. de les over de visuele waarneming.
Er is competitie om de beperkte hoeveelheid hulpbronnen en er is variatie tussen soortgenoten. Die dieren die
het beste zijn aangepast aan hun natuurlijke omgeving, zullen het gemakkelijkst voedsel kunnen vinden, zich
beter kunnen verdedigen, beter bestand zijn tegen parasieten en soepeler weten om te gaan me de eisen van
het klimaat en meer gezonde nakomelingen produceren dan minder goed aangepaste soortgenoten. Dit is het
proces van natuurlijke selectie of survival of the fittest. De mate waarin een individu zich aanpast is gegeven.
Hoe onderscheid je adaptaties van eigenschappen die niet bijdragen aan overleving en voortplanting? (Van der
Linden p.72). Ze zijn complex van aard, bestaan uit verschillende onderdelen, werken automatisch en hebben
een duidelijke functie.
Wel vreemd dat sommige dieren die niet goed zijn aangepast, toch overleven. Darwins verklaring: seksuele
selectie. Bepaalde kenmerken, hoe onhandig ook, doen het goed bij het andere geslacht en worden zo
doorgegeven. Seksuele selectie heeft meer invloed op het uiterlijk van gedrag van mannetjes dan op dat van
vrouwtjes. Dit verschil wordt seksueel dimorfisme genoemd (goed te zien bij fazanten en pauwen). Het houdt
verband met de hoeveelheid tijd en energie die M/V in het nageslacht stoppen.
Seksuele selectie selecteert dus op andere eigenschappen dan natuurlijke selectie. Bij dieren: mannetjes groot
sterk en agressief, vrouwen kieskeurig. Bij mensen is er minder verschil. Mannen zijn ook kieskeurig en
investeren ook in nageslacht.
Na Darwin kwam er meer inzicht in erfelijkheid (genen, DNA). De ethologie onderzoekt naar de adaptieve
waarde van diergedrag. Wat is de directe oorzaak van gedrag? Hoe ontwikkelt gedrag zich? Wat is de functie
van overleving? Wat is de evolutionaire geschiedenis van gedrag? Inclusive fitness: het gaat niet alleen om het
individu, maar ook om het genetische verwantschap.
Vergelijkende psychologie
Gedrag van mens en dier vergelijken. Typisch voor mensen is onze cumulatieve cultuur (we nemen niet alleen
dingen van elkaar over, maar brengen ook verbeteringen aan) en shared intentionality (samen iets doen en
bereiken).
Daarnaast kunnen we mens en dier ook vergelijken d.m.v. cognitieve archeologie: op basis van vondsten
(fossielen en artefacten) een beeld vormen van voorouders.
2
, Kritiek op de evolutionaire psychologie
- Star, alsof alles om aangeboren instincten draait
- Niet te toetsen, het zijn verklaringen achteraf
- Politieke agenda? Seksistisch? Natuarlistic fallacy: het idee dat men wat men in de praktijk aantreft,
ook juist vindt.
- Te veel nadruk op genen. Nog te weinig kennis van epi-genetic: het tot expressie komen van genen in
samenspel met de omgeving.
Ons brein in een notendop
Bij al onze gedragingen, gewaarwordingen, ervaringen, gedachten en gevoelens is ons brein betrokken. Het
menselijk brein is een mysterieus orgaan, een onvoorstelbaar complex systeem van netwerken van neuronen
dat altijd actief is.
Volgens de ‘Massive modularity hypothesis’ zijn de vele modules in ons brein universeel.
Met moderne scantechnieken kan naar hersenen (in actie) van levende mensen worden gekeken.
Ons brein bestaat uit grijze stof (informatieverwerking), witte stof (informatieoverdracht) en immens veel
cellen.
3
