Literatuur – Hersenen en Gedrag
Week 1
Hoofdstuk 3: Het brein als zakmes
Evolutie en gedrag
De ambitie van de evolutionaire psychologie is groot. Er wordt gezocht naar evolutionaire
verklaringen voor de geest, het gedrag en de hersenen van de mens. De hersenen zijn de uitkomst
van een evolutionair proces. Neurowetenschappen zijn hierdoor automatische een onderdeel van de
evolutiebiologie. Evolutionair biologen kijken met een functionele blik naar lichaamsdelen. Met een
evolutionair perspectief kun je op een andere manier naar de hersenen kijken. De hersenen spelen
een grote rol in ons denken en gedrag. Evolutionair psychologen houden zich bezig met vragen over
de functie en evolutie hierin.
Darwins theorie: natuurlijke selectie
Darwin kwam erachter dat in theorie natuurlijke populaties kunnen blijven groeien, maar dat er iets
is in de praktijk war ervoor zorgt dat ze vrij stabiel in grootte blijven. Dit betekent dat individuele
dieren niet zoveel nakomelingen achterlaten als ze zouden kunnen. Hoe komt dat? Volgens Darwin
komt dat door beperkte hoeveelheid hulpbronnen. Hierdoor kunnen niet alle nakomelingen aan
voldoende voedsel, zuurstof, etc. Komen. Er is competitie om de beperkte hoeveelheid
hulpbronnen. De dieren die zich het beste aanpassen aan hun omgeving, zullen het gemakkelijkst
voedsel vinden en zich beter voortbewegen in de toekomst. Deze dieren zullen dan ook zorgen voor
meer gezonde nakomelingen. Erfelijk bepaald zullen deze nakomelingen op hun ouders lijken en de
lijn voortzetten. Natuurlijke selectie heeft geen oog voor de toekomst en er is niemand de regisseur
speelt. De kenmerken die bijdragen aan de overleving en reproductie worden adaptaties genoemd.
Adaptaties zijn complex van aard en kun je herkennen.
Darwins theorie: seksuele selectie
Seksuele selectie selecteert andere eigenschappen dan natuurlijke selectie. Een mannetjespauw
met mooie grote veren is bijvoorbeeld aantrekkelijker voor vrouwtjespauwen, maar met het eten
zoeken en vluchten voor roofdieren zal deze mannetjespaus in het nadeel zijn. Hierbij draait het
vooral om de verschijning van een individu. Seksuele selectie is alleen van belang bij soorten die zich
geslachtelijk voortplanten. Voor bacteriën en virussen geldt er geen seksuele selectie.
Evolutie na Darwin
De theorie van Darwin was exclusief de kennis over het biologische mechanisme van erfelijkheid.
Erfelijke eigenschappen kunnen op moleculair niveau van generatie op generatie overgedragen
worden. Darwins theorie is verder uitgewerkt voor gedrag. Hieruit is de ethologie ontstaan. Dit is de
bestudering van diergedrag en onderzoekt de adaptieve waarde van gedrag voor elke diersoort.
Neem bijvoorbeeld het gedrag imprinting. Jonge vogels volgen het eerste bewegende object wat ze
zien. Dit kan niet aangeleerd zijn. Ethologen stellen vier vragen:
1. Wat is de directe oorzaak van gedrag?
2. Hoe ontwikkelt gedrag zich tijden het leven van een organisme?
3. Wat is de functie van het gedrag voor overleving?
4. Wat is de evolutionaire geschiedenis van gedrag?
De beweging van de moedervogel roept het gedrag op. Dit neemt na een aantal maanden af. Het
gedrag zorgt ervoor dat de jonge vogels dicht bij de moeder blijven, waardoor ze grotere
overlevingskansen hebben.
Inclusive fitness is de som van het reproductieve succes (klassieke fitness) van een individu en de
effecten van het gedrag van dit individu op het reproductieve succes van genetische verwanten.
Deze gedachtegang leidde tot de conclusie dat het evolutionaire proces niet draait om het overleven
van organismen, groepen of soorten, maar om het doorgeven van genen aan de volgende generatie.
1
, Literatuur – Hersenen en Gedrag
Het allereerste begin: de vergelijkende psychologie en de cognitieve archeologie
Om dingen te begrijpen van de evolutie van de menselijke geest is het belangrijk om inzicht te
hebben in onze evolutionaire geschiedenis. Dit kan door het gedrag van mens en dier te vergelijken;
vergelijkende psychologie. Of door onderzoek te doen naar fossielen van de prehistorische mens;
cognitieve archeologie. De mens is kathedralen gaan bouwen, muziekstukken gaan componeren, etc.
in tegenstelling tot de mensapen. Het verschil komt doordat de mens in staat is om aan bestaande
materialen telkens verbeteringen toe te voegen, waardoor uiteindelijk betere producten ontstaan.
Shared intentionality: kinderen doen dingen voor om hun kennis te delen. Kinderen zijn op jonge
leeftijd erg gemotiveerd om samen iets te doen om een gezamenlijk doel te bereiken. Shared
intentionality is de cruciale factor die maakt dat wij cumulatieve cultuur hebben en apen niet. Door
vergelijkende psychologie kunnen wij leren over onze eigen evolutie.
Op basis van cognitieve archeologie kunnen wij een beeld vormen van het leven van onze
voorouders. Er is weinig bekend over de allereerste jaren van de mensachtigen; missing link. De
eerste belangrijke overgang van aap naar mens is het rechtop lopen geweest. Een bijkomend
voordeel van rechtop lopen is dat er nu twee handen vrijkomen om andere handelingen uit te
kunnen voeren als tillen en meesjouwen van voorwerpen. Ook is het brein gaan groeien. Daarnaast
is de mens in steeds grotere groepen gaan leven. Dit biedt bescherming, maar geeft ook verwarring.
Hoe groter de groep, des te moeilijker het is om te onthouden met wie je goed kan samenwerken,
wie een relatie heeft met wie, en wie je kunt vertrouwen of niet. Sociale vaardigheden werden
steeds belangrijker. De mens werd steeds geavanceerder.
Het brein als zakmes: uitgangspunten van de evolutionaire psychologie
Evolutionaire psychologie richt zich vooral op universele kenmerken van de menselijke geest. Zo ook
gedrag en emoties.
De ideeën van de evolutionaire psychologie zijn niet zonder kritiek ontvangen. Ons gedrag wordt
hoofdzakelijk bepaald door aangeboren instincten, terwijl de mens juist bekend staat om zijn
flexibiliteit en vindingrijkheid. Daarnaast is het heel lastig om evolutionaire psychologische
hypothesen te toetsen. Steven Rose (Britse neurowetenschapper) en zijn vrouw zouden deze
psychologie seksistisch vinden, omdat er onderzoek gedaan wordt naar sekseverschillen. Het laatste
kritiekpunt is dat de evolutionaire psychologie te veel nadruk zou leggen op een eenzijdige invloed
van genen op ons gedrag. De relatie tussen genen en gedrag is erg complex. Nieuwe kennis over epi
genetica geeft ons een nieuw perspectief over nature en nurture.
2
Week 1
Hoofdstuk 3: Het brein als zakmes
Evolutie en gedrag
De ambitie van de evolutionaire psychologie is groot. Er wordt gezocht naar evolutionaire
verklaringen voor de geest, het gedrag en de hersenen van de mens. De hersenen zijn de uitkomst
van een evolutionair proces. Neurowetenschappen zijn hierdoor automatische een onderdeel van de
evolutiebiologie. Evolutionair biologen kijken met een functionele blik naar lichaamsdelen. Met een
evolutionair perspectief kun je op een andere manier naar de hersenen kijken. De hersenen spelen
een grote rol in ons denken en gedrag. Evolutionair psychologen houden zich bezig met vragen over
de functie en evolutie hierin.
Darwins theorie: natuurlijke selectie
Darwin kwam erachter dat in theorie natuurlijke populaties kunnen blijven groeien, maar dat er iets
is in de praktijk war ervoor zorgt dat ze vrij stabiel in grootte blijven. Dit betekent dat individuele
dieren niet zoveel nakomelingen achterlaten als ze zouden kunnen. Hoe komt dat? Volgens Darwin
komt dat door beperkte hoeveelheid hulpbronnen. Hierdoor kunnen niet alle nakomelingen aan
voldoende voedsel, zuurstof, etc. Komen. Er is competitie om de beperkte hoeveelheid
hulpbronnen. De dieren die zich het beste aanpassen aan hun omgeving, zullen het gemakkelijkst
voedsel vinden en zich beter voortbewegen in de toekomst. Deze dieren zullen dan ook zorgen voor
meer gezonde nakomelingen. Erfelijk bepaald zullen deze nakomelingen op hun ouders lijken en de
lijn voortzetten. Natuurlijke selectie heeft geen oog voor de toekomst en er is niemand de regisseur
speelt. De kenmerken die bijdragen aan de overleving en reproductie worden adaptaties genoemd.
Adaptaties zijn complex van aard en kun je herkennen.
Darwins theorie: seksuele selectie
Seksuele selectie selecteert andere eigenschappen dan natuurlijke selectie. Een mannetjespauw
met mooie grote veren is bijvoorbeeld aantrekkelijker voor vrouwtjespauwen, maar met het eten
zoeken en vluchten voor roofdieren zal deze mannetjespaus in het nadeel zijn. Hierbij draait het
vooral om de verschijning van een individu. Seksuele selectie is alleen van belang bij soorten die zich
geslachtelijk voortplanten. Voor bacteriën en virussen geldt er geen seksuele selectie.
Evolutie na Darwin
De theorie van Darwin was exclusief de kennis over het biologische mechanisme van erfelijkheid.
Erfelijke eigenschappen kunnen op moleculair niveau van generatie op generatie overgedragen
worden. Darwins theorie is verder uitgewerkt voor gedrag. Hieruit is de ethologie ontstaan. Dit is de
bestudering van diergedrag en onderzoekt de adaptieve waarde van gedrag voor elke diersoort.
Neem bijvoorbeeld het gedrag imprinting. Jonge vogels volgen het eerste bewegende object wat ze
zien. Dit kan niet aangeleerd zijn. Ethologen stellen vier vragen:
1. Wat is de directe oorzaak van gedrag?
2. Hoe ontwikkelt gedrag zich tijden het leven van een organisme?
3. Wat is de functie van het gedrag voor overleving?
4. Wat is de evolutionaire geschiedenis van gedrag?
De beweging van de moedervogel roept het gedrag op. Dit neemt na een aantal maanden af. Het
gedrag zorgt ervoor dat de jonge vogels dicht bij de moeder blijven, waardoor ze grotere
overlevingskansen hebben.
Inclusive fitness is de som van het reproductieve succes (klassieke fitness) van een individu en de
effecten van het gedrag van dit individu op het reproductieve succes van genetische verwanten.
Deze gedachtegang leidde tot de conclusie dat het evolutionaire proces niet draait om het overleven
van organismen, groepen of soorten, maar om het doorgeven van genen aan de volgende generatie.
1
, Literatuur – Hersenen en Gedrag
Het allereerste begin: de vergelijkende psychologie en de cognitieve archeologie
Om dingen te begrijpen van de evolutie van de menselijke geest is het belangrijk om inzicht te
hebben in onze evolutionaire geschiedenis. Dit kan door het gedrag van mens en dier te vergelijken;
vergelijkende psychologie. Of door onderzoek te doen naar fossielen van de prehistorische mens;
cognitieve archeologie. De mens is kathedralen gaan bouwen, muziekstukken gaan componeren, etc.
in tegenstelling tot de mensapen. Het verschil komt doordat de mens in staat is om aan bestaande
materialen telkens verbeteringen toe te voegen, waardoor uiteindelijk betere producten ontstaan.
Shared intentionality: kinderen doen dingen voor om hun kennis te delen. Kinderen zijn op jonge
leeftijd erg gemotiveerd om samen iets te doen om een gezamenlijk doel te bereiken. Shared
intentionality is de cruciale factor die maakt dat wij cumulatieve cultuur hebben en apen niet. Door
vergelijkende psychologie kunnen wij leren over onze eigen evolutie.
Op basis van cognitieve archeologie kunnen wij een beeld vormen van het leven van onze
voorouders. Er is weinig bekend over de allereerste jaren van de mensachtigen; missing link. De
eerste belangrijke overgang van aap naar mens is het rechtop lopen geweest. Een bijkomend
voordeel van rechtop lopen is dat er nu twee handen vrijkomen om andere handelingen uit te
kunnen voeren als tillen en meesjouwen van voorwerpen. Ook is het brein gaan groeien. Daarnaast
is de mens in steeds grotere groepen gaan leven. Dit biedt bescherming, maar geeft ook verwarring.
Hoe groter de groep, des te moeilijker het is om te onthouden met wie je goed kan samenwerken,
wie een relatie heeft met wie, en wie je kunt vertrouwen of niet. Sociale vaardigheden werden
steeds belangrijker. De mens werd steeds geavanceerder.
Het brein als zakmes: uitgangspunten van de evolutionaire psychologie
Evolutionaire psychologie richt zich vooral op universele kenmerken van de menselijke geest. Zo ook
gedrag en emoties.
De ideeën van de evolutionaire psychologie zijn niet zonder kritiek ontvangen. Ons gedrag wordt
hoofdzakelijk bepaald door aangeboren instincten, terwijl de mens juist bekend staat om zijn
flexibiliteit en vindingrijkheid. Daarnaast is het heel lastig om evolutionaire psychologische
hypothesen te toetsen. Steven Rose (Britse neurowetenschapper) en zijn vrouw zouden deze
psychologie seksistisch vinden, omdat er onderzoek gedaan wordt naar sekseverschillen. Het laatste
kritiekpunt is dat de evolutionaire psychologie te veel nadruk zou leggen op een eenzijdige invloed
van genen op ons gedrag. De relatie tussen genen en gedrag is erg complex. Nieuwe kennis over epi
genetica geeft ons een nieuw perspectief over nature en nurture.
2
