Inleiding Psychologie
Hoofdstuk 1: Psychologie en gezondheid: een overzicht
1. Wat is gezondheid?
Gezondheid wordt vaak gezien als het je goed voelen en niet ziek zijn.
Objectieve tekenen dat het lichaam niet goed functioneert (hoge bloeddruk)
Subjectieve symptomen van een ziekte of verwonding (pijn, misselijkheid)
Ziekte - gezondheidscontinuüm: figuur 1.1 p. 3
Ziekte en gezondheid zijn geen gescheiden concepten, ze overlappen elkaar (Aaron Antonovsky).
Gezondheid is een positieve staat van fysiek, mentaal en sociaal welbevinden, welke varieert
gedurende de tijd in een continuüm.
Ziekte tegenwoordig en in het verleden.
17e, 18e, 19e eeuw VS 2 soorten ziekten:
Ziekte door slechte voeding (dietary diseases) (bijv. tekort vitamine B)
Infectie ziekten (acute ziekten door bacteriën en virussen)
In het grootste gedeelte van de wereld zijn infectieziekten nog steeds de belangrijkste oorzaak van
dood.
Kolonisten brachten geelzucht, mazelen, influenza en difterie. De oorspronkelijke bewoners stierven
omdat:
De bevolking was nooit blootgesteld aan deze micro-organismen en had daardoor geen
natuurlijke immuniteit.
Immuniteitsfuncties waren beperkt door een lage graad van genetische variatie.
In de 19e eeuw waren infectie ziekten en nieuwe ziekten als tuberculose (consumption) de grootste
bedreiging voor de gezondheid. (Bijvoorbeeld in 1842 tbc 22% van de sterfgevallen)
Aan het einde van de 19e eeuw was het aantal doden door infectieziekten sterk gedaald.
medische vooruitgang (gedeeltelijk)
preventieve maatregelen:
o persoonlijke hygiëne (William Alcott)
o betere weerstand tegen ziekten door betere voeding
o openbare gezondheidsinnovaties: waterzuivering en riolering
Levensverwachting van baby’s:
begin van de 20 ste eeuw: 46 jaar
nu ongeveer 76 jaar
Belangrijkste doodsoorzaken voor:
Volwassenen:
chronische ziekte: degeneratieve ziekte die zich ontwikkelt of bestaat gedurende een lange
periode. (hartziekten, kanker en beroerte). Waarom komen deze meer voor dan voor de 20 ste
eeuw?
o Levensstijl van mensen is sterk veranderd (bijv. industrialisatie geeft meer blootstelling aan
stress en chemische middelen)
o Mensen worden ouder (groter risico op deze ziekten)
1
,Kinderen:
Verwonding door ongelukken (vaak door een auto)(meer dan 40%),
Ten tweede: kanker en geboorteafwijkingen of abnormale groei en ontwikkeling.
Pubers:
moord en zelfmoord.
2. Gezichtspunten uit de geschiedenis: fysiologie, ziekteprocessen en de geest.
Duizenden jaren geleden dachten mensen dat fysieke en mentale ziekten werden veroorzaakt door
mystieke krachten zoals boze geesten. (trephination: gaten in schedels om geesten te verdrijven).
Oude Griekenland en Rome (500-300 voor Chr).
Eerste geschreven ideeën over fysiologie, ziekteprocessen en het brein
Hippocrates Humorale Theorie: lichaam heeft 4 vloeistoffen (humors). Als deze humors harmonieus
en gebalanceerd zijn, zijn we gezond. Ziekte ontstaat als de humors fout zijn gemixt. Hippocrates
raadde een goed dieet en het vermijden van extremen aan om een goede humorale balans te
verkrijgen.
Plato: een van de eersten die het lichaam en de geest als 2 verschillende entiteiten zag: Mind/body
problem.
Galen (200 jaar na Christus) deed ontdekkingen door sectie te verrichten op dieren: hij besefte dat
ziekten in bepaalde delen van het lichaam gelokaliseerd kunnen worden, en dat verschillende
ziekten verschillende effecten hebben.
Middeleeuwen
Galen's ideeën overheersten het grootste gedeelte van de tijd. Volgens de kerk was de mens een
wezen met een ziel met een vrije wil en kon niet het object van sectie zijn. Opnieuw geloof in
demonen: ziekte was Gods straf voor zondigen.
Thomas Aquinas (13e eeuw): lichaam en geest als een interrelationele unit die de gehele persoon
vormde.
De Renaissance en daarna: 14e en 15e eeuw.
Wetenschap meer ‘human centered’ dan ‘God-centered’
Rene Descartes (17e eeuw); lichaam en geest als aparte entiteiten. 3 innovaties, hij beschreef:
het lichaam als een machine: hij beschreef hoe acties en sensaties optraden.
hoewel lichaam en geest gescheiden waren, zij wel konden communiceren door middel van de
pijnappelklier
dieren hebben geen ziel hebben, en de ziel van mensen verlaat het lichaam na de dood:
daarom mocht het menselijke lichaam na de dood wel worden ontleed.
18e en 19e eeuw
Snelle ontwikkelingen in wetenschap en geneeskunde:
Ontdekking van de microscoop
Ontledingen d.m.v. autopsie
Ontwikkeling van chirurgie door uitvinding van ontsmetting en anesthesie
Deze ontwikkelingen en de ideeën over het gescheiden zijn van lichaam en geest, legden de basis
voor het biomedische model: alle ziekten of fysieke mankementen kunnen worden verklaard door
verstoringen in de fysiologische processen, die ontstaan door verwondingen, biochemische
2
, onbalans, bacteriële of virale infecties enz. Ziekte is een aandoening van het lichaam is en is
gescheiden van de psychologische en sociale processen van de geest. Tegenwoordig nog steeds het
dominante gedachtegoed binnen de geneeskunde.
3. De rol van psychologie in gezondheid:
Problemen in het gezondheidszorgsysteem
De gezondheidszorg kost veel geld, er is een andere aanpak nodig:
Vb overlevingskansen kanker: door eerder ontdekken, niet door betere behandelingen.
Diagnostische methoden en technieken zijn verbeterd.
Mensen zijn veranderd:
o meer bewust van signalen en symptomen ziekten
o meer gemotiveerd om voor goede gezondheid te zorgen
o kunnen artsen betalen
Deze factoren zijn psychologisch en sociaal, maar ‘de mens’ als uniek individu is niet opgenomen in
biomedisch model.
De mens in gezondheid en ziekte
Levensstijl en ziekte: verbetering voeding en hygiëne
Risicofactoren zijn geassocieerd met (chronische) ziekten, niet per definitie veroorzakers.
Hartziekten: roken, hoog cholesterol, obesitas, niet bewegen
Kanker: roken, overmatig alcoholgebruik, dieet
Beroerte: roken, hoog cholesterol, niet bewegen
COPD: roken
Ongelukken: alcohol of drugsgebruik, te hard rijden, geen gordels.
Onderzoek (Breslow) hoe gezonder mensen leven, hoe lager hun sterftecijfer.
Waarom niet gezond leven?
Minder gezond gedrag levert direct plezier vb roken, ijsje
Mensen ervaren sociale druk om ongezond gedrag te laten zien. (pubers: drugs en alcohol).
Gedrag kan een sterke gewoonte worden (fysieke of psychologische verslaving).
Soms zijn mensen zijn zich niet bewust van de gevaren die de gewoonte met zich meebrengt.
Persoonlijkheid en ziekte:
Persoonlijkheid refereert aan een persoon zijn cognitieve, affectieve of gedragsmatige tendensen
die redelijk stabiel zijn over de tijd en in situaties.
Een laag niveau van gewetensvolheid/plichtsgevoel in kindertijd en een slechte mentale gezondheid
in de volwassenheid zijn geassocieerd met vroeg overlijden aan ziekten zoals kanker en hartziekte.
Mensen met een persoonlijkheid waarin hoge niveaus van depressie, angst, woede/vijandigheid of
pessimisme overheersen, lijken het risico te lopen op het ontwikkelen van ziekten, vooral
hartziekten.
Mensen die stressvolle situaties optimistisch te lijf gaan, lopen minder risico en als ze toch ziek
worden, worden ze sneller beter.
Ziekte kan ook effect hebben op de persoonlijkheid; mensen die ernstig ziek zijn hebben vaak last
van angst, depressie, woede en hopeloosheidgevoelens.
Hoe de rol van psychologie zich ontwikkelde
3
Hoofdstuk 1: Psychologie en gezondheid: een overzicht
1. Wat is gezondheid?
Gezondheid wordt vaak gezien als het je goed voelen en niet ziek zijn.
Objectieve tekenen dat het lichaam niet goed functioneert (hoge bloeddruk)
Subjectieve symptomen van een ziekte of verwonding (pijn, misselijkheid)
Ziekte - gezondheidscontinuüm: figuur 1.1 p. 3
Ziekte en gezondheid zijn geen gescheiden concepten, ze overlappen elkaar (Aaron Antonovsky).
Gezondheid is een positieve staat van fysiek, mentaal en sociaal welbevinden, welke varieert
gedurende de tijd in een continuüm.
Ziekte tegenwoordig en in het verleden.
17e, 18e, 19e eeuw VS 2 soorten ziekten:
Ziekte door slechte voeding (dietary diseases) (bijv. tekort vitamine B)
Infectie ziekten (acute ziekten door bacteriën en virussen)
In het grootste gedeelte van de wereld zijn infectieziekten nog steeds de belangrijkste oorzaak van
dood.
Kolonisten brachten geelzucht, mazelen, influenza en difterie. De oorspronkelijke bewoners stierven
omdat:
De bevolking was nooit blootgesteld aan deze micro-organismen en had daardoor geen
natuurlijke immuniteit.
Immuniteitsfuncties waren beperkt door een lage graad van genetische variatie.
In de 19e eeuw waren infectie ziekten en nieuwe ziekten als tuberculose (consumption) de grootste
bedreiging voor de gezondheid. (Bijvoorbeeld in 1842 tbc 22% van de sterfgevallen)
Aan het einde van de 19e eeuw was het aantal doden door infectieziekten sterk gedaald.
medische vooruitgang (gedeeltelijk)
preventieve maatregelen:
o persoonlijke hygiëne (William Alcott)
o betere weerstand tegen ziekten door betere voeding
o openbare gezondheidsinnovaties: waterzuivering en riolering
Levensverwachting van baby’s:
begin van de 20 ste eeuw: 46 jaar
nu ongeveer 76 jaar
Belangrijkste doodsoorzaken voor:
Volwassenen:
chronische ziekte: degeneratieve ziekte die zich ontwikkelt of bestaat gedurende een lange
periode. (hartziekten, kanker en beroerte). Waarom komen deze meer voor dan voor de 20 ste
eeuw?
o Levensstijl van mensen is sterk veranderd (bijv. industrialisatie geeft meer blootstelling aan
stress en chemische middelen)
o Mensen worden ouder (groter risico op deze ziekten)
1
,Kinderen:
Verwonding door ongelukken (vaak door een auto)(meer dan 40%),
Ten tweede: kanker en geboorteafwijkingen of abnormale groei en ontwikkeling.
Pubers:
moord en zelfmoord.
2. Gezichtspunten uit de geschiedenis: fysiologie, ziekteprocessen en de geest.
Duizenden jaren geleden dachten mensen dat fysieke en mentale ziekten werden veroorzaakt door
mystieke krachten zoals boze geesten. (trephination: gaten in schedels om geesten te verdrijven).
Oude Griekenland en Rome (500-300 voor Chr).
Eerste geschreven ideeën over fysiologie, ziekteprocessen en het brein
Hippocrates Humorale Theorie: lichaam heeft 4 vloeistoffen (humors). Als deze humors harmonieus
en gebalanceerd zijn, zijn we gezond. Ziekte ontstaat als de humors fout zijn gemixt. Hippocrates
raadde een goed dieet en het vermijden van extremen aan om een goede humorale balans te
verkrijgen.
Plato: een van de eersten die het lichaam en de geest als 2 verschillende entiteiten zag: Mind/body
problem.
Galen (200 jaar na Christus) deed ontdekkingen door sectie te verrichten op dieren: hij besefte dat
ziekten in bepaalde delen van het lichaam gelokaliseerd kunnen worden, en dat verschillende
ziekten verschillende effecten hebben.
Middeleeuwen
Galen's ideeën overheersten het grootste gedeelte van de tijd. Volgens de kerk was de mens een
wezen met een ziel met een vrije wil en kon niet het object van sectie zijn. Opnieuw geloof in
demonen: ziekte was Gods straf voor zondigen.
Thomas Aquinas (13e eeuw): lichaam en geest als een interrelationele unit die de gehele persoon
vormde.
De Renaissance en daarna: 14e en 15e eeuw.
Wetenschap meer ‘human centered’ dan ‘God-centered’
Rene Descartes (17e eeuw); lichaam en geest als aparte entiteiten. 3 innovaties, hij beschreef:
het lichaam als een machine: hij beschreef hoe acties en sensaties optraden.
hoewel lichaam en geest gescheiden waren, zij wel konden communiceren door middel van de
pijnappelklier
dieren hebben geen ziel hebben, en de ziel van mensen verlaat het lichaam na de dood:
daarom mocht het menselijke lichaam na de dood wel worden ontleed.
18e en 19e eeuw
Snelle ontwikkelingen in wetenschap en geneeskunde:
Ontdekking van de microscoop
Ontledingen d.m.v. autopsie
Ontwikkeling van chirurgie door uitvinding van ontsmetting en anesthesie
Deze ontwikkelingen en de ideeën over het gescheiden zijn van lichaam en geest, legden de basis
voor het biomedische model: alle ziekten of fysieke mankementen kunnen worden verklaard door
verstoringen in de fysiologische processen, die ontstaan door verwondingen, biochemische
2
, onbalans, bacteriële of virale infecties enz. Ziekte is een aandoening van het lichaam is en is
gescheiden van de psychologische en sociale processen van de geest. Tegenwoordig nog steeds het
dominante gedachtegoed binnen de geneeskunde.
3. De rol van psychologie in gezondheid:
Problemen in het gezondheidszorgsysteem
De gezondheidszorg kost veel geld, er is een andere aanpak nodig:
Vb overlevingskansen kanker: door eerder ontdekken, niet door betere behandelingen.
Diagnostische methoden en technieken zijn verbeterd.
Mensen zijn veranderd:
o meer bewust van signalen en symptomen ziekten
o meer gemotiveerd om voor goede gezondheid te zorgen
o kunnen artsen betalen
Deze factoren zijn psychologisch en sociaal, maar ‘de mens’ als uniek individu is niet opgenomen in
biomedisch model.
De mens in gezondheid en ziekte
Levensstijl en ziekte: verbetering voeding en hygiëne
Risicofactoren zijn geassocieerd met (chronische) ziekten, niet per definitie veroorzakers.
Hartziekten: roken, hoog cholesterol, obesitas, niet bewegen
Kanker: roken, overmatig alcoholgebruik, dieet
Beroerte: roken, hoog cholesterol, niet bewegen
COPD: roken
Ongelukken: alcohol of drugsgebruik, te hard rijden, geen gordels.
Onderzoek (Breslow) hoe gezonder mensen leven, hoe lager hun sterftecijfer.
Waarom niet gezond leven?
Minder gezond gedrag levert direct plezier vb roken, ijsje
Mensen ervaren sociale druk om ongezond gedrag te laten zien. (pubers: drugs en alcohol).
Gedrag kan een sterke gewoonte worden (fysieke of psychologische verslaving).
Soms zijn mensen zijn zich niet bewust van de gevaren die de gewoonte met zich meebrengt.
Persoonlijkheid en ziekte:
Persoonlijkheid refereert aan een persoon zijn cognitieve, affectieve of gedragsmatige tendensen
die redelijk stabiel zijn over de tijd en in situaties.
Een laag niveau van gewetensvolheid/plichtsgevoel in kindertijd en een slechte mentale gezondheid
in de volwassenheid zijn geassocieerd met vroeg overlijden aan ziekten zoals kanker en hartziekte.
Mensen met een persoonlijkheid waarin hoge niveaus van depressie, angst, woede/vijandigheid of
pessimisme overheersen, lijken het risico te lopen op het ontwikkelen van ziekten, vooral
hartziekten.
Mensen die stressvolle situaties optimistisch te lijf gaan, lopen minder risico en als ze toch ziek
worden, worden ze sneller beter.
Ziekte kan ook effect hebben op de persoonlijkheid; mensen die ernstig ziek zijn hebben vaak last
van angst, depressie, woede en hopeloosheidgevoelens.
Hoe de rol van psychologie zich ontwikkelde
3
