ICT en recht
ICT-recht is geen apart recht, maar maakt deel uit van verschillende rechtsgebieden. Dit vak en boek
(Inleiding ICT en recht) bieden een behandeling van onderdelen binnen de verschillende
rechtsgebieden die verband houden met ICT.
"Het is vaak niet de technologie die het probleem vormt, maar wat mensen ermee (kunnen) doen."
Regulering is dus vaak gewenst en recht is een van de mogelijkheden hiervoor.
Regulering
Lawrence Lessing beschreef in navolging van andere auteurs 4 modaliteiten voor de regulering in zijn
boek:
• Het recht;
• De markt;
• Sociale normen;
• De architectuur (code).
Volgens Lessing zullen overheden en ondernemingen steeds meer in staat zijn d.m.v. code het gedrag
van internetgebruikers te bepalen (technoregulering). Technologie is een machtig instrument. Big
data bieden andere mogelijkheden van regulering: het sturen van gedrag. Het steeds makkelijker
worden van dataverzameling en -analyse vragen om een versteviging van onafhankelijk toezicht,
aldus de WRR (2016).
Nieuwe technologie
Nieuwe technologie kan vragen om nieuwe regulering. Het juridisch reguleren van nieuwe
ontwikkelingen kan op twee manieren: door aansluiting bij bestaande wetgeving (vaak onder het
principe wat offline geldt, geldt online ook), of door nieuwe regelgeving wanneer de ontwikkeling
niet past binnen de huidige wetgevende kaders (zoals rondom drones).
Ook heb je te maken met kwalificatievragen die van belang zijn voor de toepasbaarheid van rechten.
Is software bijvoorbeeld een goed en kan er beslag op worden gelegd?
Relatie tussen ICT en recht
ICT geldt als voorwerp/object voor recht, maar ICT kan tevens een bijdrage leveren aan het recht in
de vorm van legal tech (technologie die direct van invloed is op de juridische dienstverlening).
Voorbeelden van dit laatste zijn automatische opstellingen van contracten en blockchain als middel
om veranderingen in contracten bij te houden en te verifiëren. Informaticarecht betreft de juridische
aspecten van informatietechnologie. Rechtsinformatica betreft de informaticatoepassingen voor
juristen en juridisch advies.
ICT-recht zo goed mogelijk onderverdeeld in rechtsgebieden:
1
, Privaatrecht Publiekrecht Strafrecht
E-commerce Telecommunicatierecht Commune strafrecht: Sr, Sv
ICT-contractenrecht Privacyrecht Bijzonder strafrecht: Aw, Tw
Intellectueel eigendomsrecht (Aanbestedingsrecht, WOB,
art. 10 GW)
Voor een aantal rechten zijn toezichthouders ingesteld (bij wet aangesteld), die boetes op kunnen
leggen, zoals de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) voor privacy.
Alternatieve geschillenbeslechting
Om je recht te verkrijgen kan je naast een stap naar de rechter, ook werken met alternatieve
geschillenbeslechting (of Alternative Dispute Resolutions / ADP). Hieronder vallen alle vormen van
geschilbeslechting die buiten de rechter omgaan, zoals arbitrage, mediation en
geschillencommissies. Bij arbitrage bepalen partijen zelf wie er zetting nemen in het tribunaal; dat
zijn dus vaak deskundigen op het gebied van ICT.
Veel geschillencommissies werken op basis van een zogenoemd bindend advies, welke wordt
vastgelegd in een vaststellingsovereenkomst (art. 7:900 BW) die geldt tussen de partijen. Zo'n
overeenkomst is in tegenstelling tot een arbitraal vonnis (art. 1062 Rv) niet vatbaar voor
tenuitvoerlegging. Bij het niet nakomen van een bindend advies, toets een rechter de gehele
(vaststelling)overeenkomst en loop je dus meer risico op een andere uitkomt dan bij een arbitraal
vonnis, welke een rechter slechts marginaal toetst (exequaturprocedure). Een succesvol
mediationtraject leidt tot een vaststellingsovereenkomst (art. 7:900 lid 1 BW).
Software een goed?
Is software een goed? Hoewel eerst werd betoogd van wel (Rechtbank, 1984), naar analogie met
elektriciteit, is later door de Hoge Raad besloten van niet. Verschil tussen elektriciteit en software is
uitputting: door software te kopiëren, gaat het niet verloren voor de ander.
ICT en overheid
De overheid wil burgers en bedrijven digitaal kunnen communiceren met de overheid en haar eigen
organisaties moeten in staat zijn onderling gegevens uit te wisselen.
Voor het bevorderen van ICT-standaarden is het forum standaardisatie opgericht. Deze houdt zich
ook bezig met het beleid op gebied van interoperabiliteit, standaardisatie en de informatie-
infrastructuur van de publieke sector.
Referentiearchitectuur en GDI
De interconnectiviteit (voor gegevensuitwisseling moeten systemen met elkaar communiceren) van
de gemeenschappelijke digitale infrastructuur voor de Nederlandse overheid wordt geregeld door de
Nederlandse Overheid Referentie Architectuur (NORA). Nederland kent ook de Generieke Digitale
2
, Infrastructuur (GDI). De GDI moet de overheid in staat stellen om alle informatie van instanties te
verzamelen en deze weer aan de instanties aan te bieden, zodat burgers en bedrijven bij één
overheid terechtkunnen.
Identificatie en authenticatie
Voor identificatie maakt de overheid gebruik van een zogenoemde gekwalificeerde elektronische
handtekening, waarbij een gekwalificeerd certificaat wordt gebruikt dat wordt verstrekt door
certificatiedienstverleners die zijn toegestaan tot de PKI-overheid. De Public Key Infrastructure-
overheid moet de veiligheid van de communicatie garanderen. Identificatie maakt de overheid ook
mogelijk d.m.v. DigiD. DigiD wordt gebruikt als authenticatiemiddel, maar bestaat niet uit
elektronische gegevens die zijn vastgehecht aan of logisch geassocieerd met andere elektronische
gegevens.
Bescherming van ICT-infrastructuur
Mede om ervoor te zorgen dat de Nederlandse ICT-infrastructuur goed beschermd blijft, heeft de
overheid het Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC) opgericht. Het centrum geeft adviezen over
beveiliging en heeft een responsteam klaarstaan als een dreiging werkelijkheid wordt.
De Europese Commissie heeft ICT als één van de twaalf sectoren van vitale infrastructuur
aangewezen. Daarnaast is internettoegang aangemerkt als één van de 31 producten en diensten
waarvoor geen echte alternatieven zijn. Voor bepaalde vitale aanbieders geldt een meldplicht voor
digitale incidenten die de samenleving kunnen ontwrichten.
Wet- en regelgeving
Het streven van Europa en Nederland naar een digitale overheid, vereist nieuwe wetgeving. De
afgelopen jaren zijn er verschillende Europese richtlijnen en verordeningen tot stand gekomen die
van invloed zijn geweest op het mogelijk maken van een digitale overheid.
Opvragen van gegevens van de overheid
Het recht op informatie is grotendeels opgenomen in de Wet openbaarheid van bestuur (WOB) en
de Wet hergebruik van overheidsinformatie (WHOI). Het uitgangspunt van overheidsinformatie is dat
deze informatie openbaar is, tenzij te wet anders bepaalt.
De WOB stelt dat een bestuursorgaan bij het verstrekken van informatie uitgaat van het algemeen
belang van openbaarheid van informatie. In de WOB is onderscheid gemaakt tussen informatie die
het bestuursorgaan op verzoek verstrekt (passieve informatieplicht) en informatie die het uit eigen
beweging verstrekt (actieve informatieplicht), respectievelijk hoofdstuk 3 en 4.
Op basis van de WHOI kunnen burgers en bedrijven een informatieverzoek indienen bij
bestuursorganen en andere instellingen met een publieke taak, zoals archieven, musea en
bibliotheken. De verkregen gegevens bij een WHOI-verzoek mogen in tegenstelling tot de gegevens
bij een WOB-verzoek worden hergebruikt. Wanneer een instelling echter verder gaat dan haar
publieke taak en er sprake is van een economische activiteit, dan moet rekening worden gehouden
met de Wet Markt en Overheid.
3
ICT-recht is geen apart recht, maar maakt deel uit van verschillende rechtsgebieden. Dit vak en boek
(Inleiding ICT en recht) bieden een behandeling van onderdelen binnen de verschillende
rechtsgebieden die verband houden met ICT.
"Het is vaak niet de technologie die het probleem vormt, maar wat mensen ermee (kunnen) doen."
Regulering is dus vaak gewenst en recht is een van de mogelijkheden hiervoor.
Regulering
Lawrence Lessing beschreef in navolging van andere auteurs 4 modaliteiten voor de regulering in zijn
boek:
• Het recht;
• De markt;
• Sociale normen;
• De architectuur (code).
Volgens Lessing zullen overheden en ondernemingen steeds meer in staat zijn d.m.v. code het gedrag
van internetgebruikers te bepalen (technoregulering). Technologie is een machtig instrument. Big
data bieden andere mogelijkheden van regulering: het sturen van gedrag. Het steeds makkelijker
worden van dataverzameling en -analyse vragen om een versteviging van onafhankelijk toezicht,
aldus de WRR (2016).
Nieuwe technologie
Nieuwe technologie kan vragen om nieuwe regulering. Het juridisch reguleren van nieuwe
ontwikkelingen kan op twee manieren: door aansluiting bij bestaande wetgeving (vaak onder het
principe wat offline geldt, geldt online ook), of door nieuwe regelgeving wanneer de ontwikkeling
niet past binnen de huidige wetgevende kaders (zoals rondom drones).
Ook heb je te maken met kwalificatievragen die van belang zijn voor de toepasbaarheid van rechten.
Is software bijvoorbeeld een goed en kan er beslag op worden gelegd?
Relatie tussen ICT en recht
ICT geldt als voorwerp/object voor recht, maar ICT kan tevens een bijdrage leveren aan het recht in
de vorm van legal tech (technologie die direct van invloed is op de juridische dienstverlening).
Voorbeelden van dit laatste zijn automatische opstellingen van contracten en blockchain als middel
om veranderingen in contracten bij te houden en te verifiëren. Informaticarecht betreft de juridische
aspecten van informatietechnologie. Rechtsinformatica betreft de informaticatoepassingen voor
juristen en juridisch advies.
ICT-recht zo goed mogelijk onderverdeeld in rechtsgebieden:
1
, Privaatrecht Publiekrecht Strafrecht
E-commerce Telecommunicatierecht Commune strafrecht: Sr, Sv
ICT-contractenrecht Privacyrecht Bijzonder strafrecht: Aw, Tw
Intellectueel eigendomsrecht (Aanbestedingsrecht, WOB,
art. 10 GW)
Voor een aantal rechten zijn toezichthouders ingesteld (bij wet aangesteld), die boetes op kunnen
leggen, zoals de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) voor privacy.
Alternatieve geschillenbeslechting
Om je recht te verkrijgen kan je naast een stap naar de rechter, ook werken met alternatieve
geschillenbeslechting (of Alternative Dispute Resolutions / ADP). Hieronder vallen alle vormen van
geschilbeslechting die buiten de rechter omgaan, zoals arbitrage, mediation en
geschillencommissies. Bij arbitrage bepalen partijen zelf wie er zetting nemen in het tribunaal; dat
zijn dus vaak deskundigen op het gebied van ICT.
Veel geschillencommissies werken op basis van een zogenoemd bindend advies, welke wordt
vastgelegd in een vaststellingsovereenkomst (art. 7:900 BW) die geldt tussen de partijen. Zo'n
overeenkomst is in tegenstelling tot een arbitraal vonnis (art. 1062 Rv) niet vatbaar voor
tenuitvoerlegging. Bij het niet nakomen van een bindend advies, toets een rechter de gehele
(vaststelling)overeenkomst en loop je dus meer risico op een andere uitkomt dan bij een arbitraal
vonnis, welke een rechter slechts marginaal toetst (exequaturprocedure). Een succesvol
mediationtraject leidt tot een vaststellingsovereenkomst (art. 7:900 lid 1 BW).
Software een goed?
Is software een goed? Hoewel eerst werd betoogd van wel (Rechtbank, 1984), naar analogie met
elektriciteit, is later door de Hoge Raad besloten van niet. Verschil tussen elektriciteit en software is
uitputting: door software te kopiëren, gaat het niet verloren voor de ander.
ICT en overheid
De overheid wil burgers en bedrijven digitaal kunnen communiceren met de overheid en haar eigen
organisaties moeten in staat zijn onderling gegevens uit te wisselen.
Voor het bevorderen van ICT-standaarden is het forum standaardisatie opgericht. Deze houdt zich
ook bezig met het beleid op gebied van interoperabiliteit, standaardisatie en de informatie-
infrastructuur van de publieke sector.
Referentiearchitectuur en GDI
De interconnectiviteit (voor gegevensuitwisseling moeten systemen met elkaar communiceren) van
de gemeenschappelijke digitale infrastructuur voor de Nederlandse overheid wordt geregeld door de
Nederlandse Overheid Referentie Architectuur (NORA). Nederland kent ook de Generieke Digitale
2
, Infrastructuur (GDI). De GDI moet de overheid in staat stellen om alle informatie van instanties te
verzamelen en deze weer aan de instanties aan te bieden, zodat burgers en bedrijven bij één
overheid terechtkunnen.
Identificatie en authenticatie
Voor identificatie maakt de overheid gebruik van een zogenoemde gekwalificeerde elektronische
handtekening, waarbij een gekwalificeerd certificaat wordt gebruikt dat wordt verstrekt door
certificatiedienstverleners die zijn toegestaan tot de PKI-overheid. De Public Key Infrastructure-
overheid moet de veiligheid van de communicatie garanderen. Identificatie maakt de overheid ook
mogelijk d.m.v. DigiD. DigiD wordt gebruikt als authenticatiemiddel, maar bestaat niet uit
elektronische gegevens die zijn vastgehecht aan of logisch geassocieerd met andere elektronische
gegevens.
Bescherming van ICT-infrastructuur
Mede om ervoor te zorgen dat de Nederlandse ICT-infrastructuur goed beschermd blijft, heeft de
overheid het Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC) opgericht. Het centrum geeft adviezen over
beveiliging en heeft een responsteam klaarstaan als een dreiging werkelijkheid wordt.
De Europese Commissie heeft ICT als één van de twaalf sectoren van vitale infrastructuur
aangewezen. Daarnaast is internettoegang aangemerkt als één van de 31 producten en diensten
waarvoor geen echte alternatieven zijn. Voor bepaalde vitale aanbieders geldt een meldplicht voor
digitale incidenten die de samenleving kunnen ontwrichten.
Wet- en regelgeving
Het streven van Europa en Nederland naar een digitale overheid, vereist nieuwe wetgeving. De
afgelopen jaren zijn er verschillende Europese richtlijnen en verordeningen tot stand gekomen die
van invloed zijn geweest op het mogelijk maken van een digitale overheid.
Opvragen van gegevens van de overheid
Het recht op informatie is grotendeels opgenomen in de Wet openbaarheid van bestuur (WOB) en
de Wet hergebruik van overheidsinformatie (WHOI). Het uitgangspunt van overheidsinformatie is dat
deze informatie openbaar is, tenzij te wet anders bepaalt.
De WOB stelt dat een bestuursorgaan bij het verstrekken van informatie uitgaat van het algemeen
belang van openbaarheid van informatie. In de WOB is onderscheid gemaakt tussen informatie die
het bestuursorgaan op verzoek verstrekt (passieve informatieplicht) en informatie die het uit eigen
beweging verstrekt (actieve informatieplicht), respectievelijk hoofdstuk 3 en 4.
Op basis van de WHOI kunnen burgers en bedrijven een informatieverzoek indienen bij
bestuursorganen en andere instellingen met een publieke taak, zoals archieven, musea en
bibliotheken. De verkregen gegevens bij een WHOI-verzoek mogen in tegenstelling tot de gegevens
bij een WOB-verzoek worden hergebruikt. Wanneer een instelling echter verder gaat dan haar
publieke taak en er sprake is van een economische activiteit, dan moet rekening worden gehouden
met de Wet Markt en Overheid.
3
