Maatschappijleer
Rechtsstaat 1:
Totalitaire staat: De staat doordringt tot in het persoonlijke leven (wat mensen lezen, zien,
wonen, reizen en werken). Vaak ook een corrupte staat en een
Politiestaat: Dat burgers permanent in angst leven dat ze worden afgeluisterd of worden
bespioneerd.
Rechtsstaat: Een staat waarin burgers met grondrechten worden beschermd tegen
machtsmisbruik en willekeur van de overheid. Voordelen: Er heerst relatief veel sociale
vrede en sociale cohesie (=samenhang) in de maatschappij door vertrouwen en
wederkerigheid: Jij houdt je aan de regels, dus ik ook. Tussen de staat en de burgers heet
dat rechtszekerheid.
Sociale rechtsstaat: Allerlei wetten en voorzieningen om de welvaart en het welzijn van de
burgers te bevorderen.
Ontstaan van de rechtsstaat: In 18e eeuw werden mensen uitgebuit. In de 2e helft van de 18e
eeuw kwam hiertegen meer verzet. Nieuwe kennis werd vanaf 15e eeuw sneller verspreid
door de drukpers.
Rede: Menselijk denkvermogen. Voor een gelukkige samenleving was eerst vrijheid de
voorwaarde.
Filosofen zoals Thomas Hobbes en John Locke zeiden dat iedereen in gelijkheid wordt
geboren. Van de natuurlijke vrijheid en gelijkheid blijft in de praktijk weinig over. Een
krachtig overlevingsinstinct en strijd om schaarse bestaansmiddelen. Een
Sociaal contract: Afspraken tussen mensen om tot natuurlijke vrijheid en gelijkheid te
kunnen leven.
Volgens contractfilosofen: Om dit te kunnen handhaven had de samenleving een
scheidsrechter nodig, dit werd de eerste taak van de staat (Veiligheid van burgers en hun
bezittingen te beschermen). Dit leidde tot de vraag of de staat geen geweldsmonopolie zou
uitoefenen. Ze zouden zich moeten houden aan de wetten die burgers zelf opstellen.
Volgens Montesquieu (1689-1755) moest de staatsmacht worden getemd door de
Trias Politica: De staatsmacht wordt opgesplitst in:
De wetgevende macht:
Hoogste macht in Nederland is het parlement = Tweede en Eerste kamer} Staten-
Generaal.
- Tweede kamer: kan wetten goedkeuren, afkeuren of amenderen
(wijzigingen aanbrengen).
Eerste kamer: bekijkt of de wetten kunnen met de grondwet en de
rechtsbeginselen
- Omdat de (ongekozen) regering ook het zelfstandig recht heeft om
wetsvoorstellen in te dienen en alle wetsvoorstellen moet ondertekenen
vormen het parlement en de regering samen de wetgevende macht.
- Provincies, gemeenten en waterschappen
Uitvoerende macht:
De uitvoerende macht ligt bij de ministers = zorgen dat wetten worden uitgevoerd. Ze
mogen ter wille van die uitvoering ze zelf beleid ontwikkelen en nadere regels stellen.
, Vb: de taak en bevoegdheid om wegen te laten bouwen, milieubeleid ontwikkelen,
milieunormen vastleggen, veiligheidsvoorschriften voor de horeca, normen voor
landelijke schoolexamens bepalen etc.
Rechtsprekende macht: ligt bij onafhankelijke rechters, zij worden voor het leven
benoemd en kunnen niet worden afgezet, tenzij misdrijf. Hij moet belangen van beide
partijen onafhankelijk afwegen. Als de rechter zich laat leiden door vooroordelen over
ras of sociale afkomst rassen- klassenjustitie.
De rechterlijke macht voert zijn controlerende tegenmacht uit door rechtsbescherming te
bieden aan burgers die in conflict komen met elkaar of met de
overheid.
Interne controle binnen de rechterlijke macht: hoger beroep
controleert uitspraak lage rechter. Hierover is ook weer
beroep mogelijk, bij de Hoge raad. Deze hoogste
beroepsrechter heeft het laatste woord
Omdat er alsnog machtsmisbruik kan plaatsvinden
introduceerde Montesquieu een tweede mechanisme: Een
systeem van checks en balances: ze controleren elkaar en
werken samen. Omdat ze samenwerken en elkaar aanvullen
zoals in het lichaam Staatsmachten – Staatsorganen
De controle:
Wetgevende macht -controleert- Uitvoerende macht EN Rechterlijke macht
vb. uitvoerend: Het parlement vraagt een minister om vragen te beantwoorden over
zijn beleid
vb. rechterlijk: Wetwijziging op gevolg van uitspraak van een rechter (kan lopende
zaken niet beïnvloeden)
Rechterlijke macht -controleert- Wetgevende macht EN Uitvoerende macht
Vb wetgevend: Het toetsen van wetten aan internationale verdragen en de
grondrechten daarin
Vb uitvoerend: Waren de ambtenaren wel bevoegd?
De grondbeginselen van de rechtsstaat waren:
Grondrechten: alle mensen zijn geboren en moeten leven in vrijheid en gelijkheid.
Soevereiniteit- en democratiebeginsel: een gezamenlijk vredesakkoord, het sociaal
contract.
Legaliteitsbeginsel: het afdwingen van sociaal contract tussen mensen door de staat,
maar die wetten zijn strikt gebonden aan de wetten die de partijen zelf hebben
opgesteld.
Trias politica: De macht van de staat wordt voor de zekerheid verder begrensd door
interne scheiding van de staatsmacht
De eerste Rechtsstaten:
De Amerikaanse constitutie: In de Verenigde Staten 1776, De
Onafhankelijkheidsverklaring, de grondwet en de Bill of Rights.
De Verklaring van de Rechten van de Mens en Burger: In Frankrijk 1789, onder de
strijdkreet: ’Vrijheid, gelijkheid, broederschap en de dood’. Dit werkte niet totdat in 1799
Napoleon een staatsgreep pleegt en hiermee de verlichte dictatuur: de machthebber houdt
in zekere mate rekening met de bevolking.
Rechtsstaat 1:
Totalitaire staat: De staat doordringt tot in het persoonlijke leven (wat mensen lezen, zien,
wonen, reizen en werken). Vaak ook een corrupte staat en een
Politiestaat: Dat burgers permanent in angst leven dat ze worden afgeluisterd of worden
bespioneerd.
Rechtsstaat: Een staat waarin burgers met grondrechten worden beschermd tegen
machtsmisbruik en willekeur van de overheid. Voordelen: Er heerst relatief veel sociale
vrede en sociale cohesie (=samenhang) in de maatschappij door vertrouwen en
wederkerigheid: Jij houdt je aan de regels, dus ik ook. Tussen de staat en de burgers heet
dat rechtszekerheid.
Sociale rechtsstaat: Allerlei wetten en voorzieningen om de welvaart en het welzijn van de
burgers te bevorderen.
Ontstaan van de rechtsstaat: In 18e eeuw werden mensen uitgebuit. In de 2e helft van de 18e
eeuw kwam hiertegen meer verzet. Nieuwe kennis werd vanaf 15e eeuw sneller verspreid
door de drukpers.
Rede: Menselijk denkvermogen. Voor een gelukkige samenleving was eerst vrijheid de
voorwaarde.
Filosofen zoals Thomas Hobbes en John Locke zeiden dat iedereen in gelijkheid wordt
geboren. Van de natuurlijke vrijheid en gelijkheid blijft in de praktijk weinig over. Een
krachtig overlevingsinstinct en strijd om schaarse bestaansmiddelen. Een
Sociaal contract: Afspraken tussen mensen om tot natuurlijke vrijheid en gelijkheid te
kunnen leven.
Volgens contractfilosofen: Om dit te kunnen handhaven had de samenleving een
scheidsrechter nodig, dit werd de eerste taak van de staat (Veiligheid van burgers en hun
bezittingen te beschermen). Dit leidde tot de vraag of de staat geen geweldsmonopolie zou
uitoefenen. Ze zouden zich moeten houden aan de wetten die burgers zelf opstellen.
Volgens Montesquieu (1689-1755) moest de staatsmacht worden getemd door de
Trias Politica: De staatsmacht wordt opgesplitst in:
De wetgevende macht:
Hoogste macht in Nederland is het parlement = Tweede en Eerste kamer} Staten-
Generaal.
- Tweede kamer: kan wetten goedkeuren, afkeuren of amenderen
(wijzigingen aanbrengen).
Eerste kamer: bekijkt of de wetten kunnen met de grondwet en de
rechtsbeginselen
- Omdat de (ongekozen) regering ook het zelfstandig recht heeft om
wetsvoorstellen in te dienen en alle wetsvoorstellen moet ondertekenen
vormen het parlement en de regering samen de wetgevende macht.
- Provincies, gemeenten en waterschappen
Uitvoerende macht:
De uitvoerende macht ligt bij de ministers = zorgen dat wetten worden uitgevoerd. Ze
mogen ter wille van die uitvoering ze zelf beleid ontwikkelen en nadere regels stellen.
, Vb: de taak en bevoegdheid om wegen te laten bouwen, milieubeleid ontwikkelen,
milieunormen vastleggen, veiligheidsvoorschriften voor de horeca, normen voor
landelijke schoolexamens bepalen etc.
Rechtsprekende macht: ligt bij onafhankelijke rechters, zij worden voor het leven
benoemd en kunnen niet worden afgezet, tenzij misdrijf. Hij moet belangen van beide
partijen onafhankelijk afwegen. Als de rechter zich laat leiden door vooroordelen over
ras of sociale afkomst rassen- klassenjustitie.
De rechterlijke macht voert zijn controlerende tegenmacht uit door rechtsbescherming te
bieden aan burgers die in conflict komen met elkaar of met de
overheid.
Interne controle binnen de rechterlijke macht: hoger beroep
controleert uitspraak lage rechter. Hierover is ook weer
beroep mogelijk, bij de Hoge raad. Deze hoogste
beroepsrechter heeft het laatste woord
Omdat er alsnog machtsmisbruik kan plaatsvinden
introduceerde Montesquieu een tweede mechanisme: Een
systeem van checks en balances: ze controleren elkaar en
werken samen. Omdat ze samenwerken en elkaar aanvullen
zoals in het lichaam Staatsmachten – Staatsorganen
De controle:
Wetgevende macht -controleert- Uitvoerende macht EN Rechterlijke macht
vb. uitvoerend: Het parlement vraagt een minister om vragen te beantwoorden over
zijn beleid
vb. rechterlijk: Wetwijziging op gevolg van uitspraak van een rechter (kan lopende
zaken niet beïnvloeden)
Rechterlijke macht -controleert- Wetgevende macht EN Uitvoerende macht
Vb wetgevend: Het toetsen van wetten aan internationale verdragen en de
grondrechten daarin
Vb uitvoerend: Waren de ambtenaren wel bevoegd?
De grondbeginselen van de rechtsstaat waren:
Grondrechten: alle mensen zijn geboren en moeten leven in vrijheid en gelijkheid.
Soevereiniteit- en democratiebeginsel: een gezamenlijk vredesakkoord, het sociaal
contract.
Legaliteitsbeginsel: het afdwingen van sociaal contract tussen mensen door de staat,
maar die wetten zijn strikt gebonden aan de wetten die de partijen zelf hebben
opgesteld.
Trias politica: De macht van de staat wordt voor de zekerheid verder begrensd door
interne scheiding van de staatsmacht
De eerste Rechtsstaten:
De Amerikaanse constitutie: In de Verenigde Staten 1776, De
Onafhankelijkheidsverklaring, de grondwet en de Bill of Rights.
De Verklaring van de Rechten van de Mens en Burger: In Frankrijk 1789, onder de
strijdkreet: ’Vrijheid, gelijkheid, broederschap en de dood’. Dit werkte niet totdat in 1799
Napoleon een staatsgreep pleegt en hiermee de verlichte dictatuur: de machthebber houdt
in zekere mate rekening met de bevolking.
