Psychopathologie: Orthopedagogische aspecten
College aantekeningen - Pedagogische wetenschappen – Universiteit Leiden
Inhoudsopgave
College 1: Inleiding – Algemene Kaders ................................................................................ 3
College 2: Risicofactoren voor de ontwikkeling .....................................................................12
College 3: ASS .....................................................................................................................30
College 4: Gedragsstoornissen en Antisociaal gedrag..........................................................44
College 5: Aandachtstekortstoornissen ................................................................................54
1. Kenmerken ...................................................................................................................54
2. Etiologie ........................................................................................................................58
3. Diagnostiek en Behandeling .........................................................................................61
College 6: Stemmingsstoornissen ontstaan in de basisschoolleeftijd – Angst .......................65
Deel 1: Angst ....................................................................................................................65
Deel 2: Etiologie................................................................................................................67
Deel 3: Kenmerken en criteria ...........................................................................................68
Deel 4: Obsessief compulsieve stoornis............................................................................71
College 7: Stemmingsstoornissen die ontstaan in de basisschoolleeftijd – Depressie ..........73
Deel 1: Kenmerken ...........................................................................................................73
Deel 2: Etiologie en Diagnostiek & Behandeling ...............................................................76
Deel 3: Bipolaire stoornis en suïcide .................................................................................78
College 8: Eetstoornissen .....................................................................................................82
Anorexia Nervoa ...............................................................................................................82
Boulimia Nervosa ..............................................................................................................86
Orthorexia Nervosa ...........................................................................................................88
College 9: Regulatie stoornissen die ontstaan in de adolescentie – Schizofrenie .................90
College 10: Stoornissen in de vroege volwassenheid – Persoonlijkheidsstoornissen ...........99
1
,Het vak psychopathologie:
Voortbouwend op de ontwikkelingspsychologie, persoonlijkheidstheorieën en
neuropsychologie wordt in het vak Psychopathologie de nadruk gelegd op de integratie van
de kennis die de normale ontwikkeling en de afwijkende ontwikkeling betreft. Er wordt
ingegaan op welke factoren een rol spelen bij het ontstaan van stagnaties, belemmeringen of
interferenties van de ontwikkeling van kinderen en jeugdigen. Wat zijn de risico‐ en
protectieve factoren, vooral ook vanuit de omgeving en de opvoeding? Er worden
verschillende modellen gepresenteerd die het ontstaan van psychopathologie beschrijven.
De belangrijkste stoornissen die in de kinderleeftijd en adolescentie ontstaan komen aan de
orde.
Cursusdoelen
- Kennis van de normale en afwijkende ontwikkeling
- Stoornissen en ontwikkelingsinterferenties herkennen
- Kennis van theorieën over verklarende factoren (onderliggende mechanismen) van
stoornissen en ontwikkelingsproblemen
- Betrokkenheid van omgeving/opvoeding bij stoornissen en ontwikkelingsproblemen
Overzicht Stoornissen uit het vak
Stoornissen oorsprong babytijd/voorschoolse periode
- Hechtingsstoornissen
- Autismespectrum stoornissen
Stoornissen die ontstaan in de voorschoolse periode/basisschoolleeftijf
- ADHD
- Externaliserende gedragststoornissen
- Internaliserende gedragsproblematiek: angst en depressie
Stoornissen in de adolescentie/vroege volwassenheid
- Eetstoornissen
- Schizofrenie
- Persoonlijkheidsstoornissen
2
,College 1: Inleiding – Algemene Kaders
Psychopathologie
- Vakinhoud
- Wat is psychopathologie?
- Psychopathologie en context?
Normaal versus Abnormaal
- Normaal = geen noodzaak om iets te doen
- Normaal = de afwezigheid van stoornissen
- Normaal = een statistisch gegeven
- Normaal = een ideale of gewenste toestand
- Normaal = een succesvolle adaptatie
Abnormaal = tegenovergestelde
Rosenhan’s experiment (1973)
- Opname van 8 gezonde pseudopatiënten in psychiatrische klinieken door het faken
van auditieve hallucinaties (stemmen die zeiden: leeg, hol, dreun)
- Allen opgenomen en gedwongen tot slikken van antipsychoticum als voorwaarde
voor ontslag & 7/8 geclassificeerd met ‘schizofrenie in remissie’ bij ontslag
- Gemiddelde duur opname: 19 dagen
- Rond 200 nieuwe ‘patiënten’ laten screenen; personeel van het psychiatrisch
ziekenhuis ‘ontdekte’ 41 pseudopatiënten
- Science: ‘on being sane in insane places’
Ontwikkelingspsychopathologie
- Pathologie = ziekteleer, bestudeert het ontstaan en verloop van ziektes
- Psychopathologie = leer van de psychische ziekte
- Ontwikkelingspsychopathologie = integratieve benadering om te onderzoeken hoe
psychopathologie zich door het leven heen ontwikkelt
Ontwikkelingspsychopathologie
- Psychologie: gedragswetenschap (ziektes van de ziel), waarom gedraagt iemand
zich zo
- Psychiatrie: medicatie
- Orthopedagogiek: atypische ontwikkeling, gevolgen opvoeding
Beperkingen in het dagelijks leven zijn afhankelijk van de kwaliteit van het vervullen van
ontwikkelingstaken: dit wordt bestudeerd op 3 gebieden: taal, motoriek of sociaal gebied
Psychopathologie
- Verstoorde ontwikkeling: de normale ontwikkeling is verstoord
- Gedrag is niet (meer) passend bij het niveau van ontwikkeling van een kind dus!
- Afwijkend gedrag is afhankelijk van het moment dat het kind het gedrag laat zien
Afwijkend gedrag is afhankelijk van het moment dat het kind het gedrag laat zien. Is dit
gedrag niet (meer) passend bij het niveau van de ontwikkeling, dan is de normale
ontwikkeling verstoord
3
, Normale ontwikkeling versus afwijkingen
Het is nodig om kennis te hebben van normale ontwikkeling om abnormale ontwikkeling te
herkennen. Hoe ontwikkelt een kind zich normaal gesproken?
- Hoe ontstaat gedrag?
- Hoe wordt een kind volwassen?
- Hoe leren kinderen?
- Hoe ontwikkelen de cognitieve vaardigheden zich?
- Wat is van invloed op de ontwikkeling van een kind?
- Hoe ontwikkelt de persoonlijkheid zich?
Taak van pedagoog:
- Eerst gedrag goed typeren en beschrijven
- Vervolgens gedrag verklaren om het beter te begrijpen
Psychopathologie en Basisprincipes van Pedagogiek
Basisprincipes van pedagogiek: kind heeft opvoeding nodig om zich te kunnen
vormen/ontwikkelen. Taak van opvoeder: onderwijzen, corrigeren, goede voorbeeld geven,
motiveren. Bij psychopathologie hebben opvoeders nog meer opvoedvaardigheden nodig.
Psychopathologie – stoornis – beperking – handicap
- Stoornis: lichamelijke afwijking (hersenafwijking)
- Beperking: door stoornis iets niet kunnen
- Handicap: de maatschappelijke rol kan niet vervuld worden (school, werk, relaties)
Hoe ontstaat psychopathologie: Psychopathologie ontstaat door een interactie van
variabelen op een bepaald moment en door de tijd heen.
4
College aantekeningen - Pedagogische wetenschappen – Universiteit Leiden
Inhoudsopgave
College 1: Inleiding – Algemene Kaders ................................................................................ 3
College 2: Risicofactoren voor de ontwikkeling .....................................................................12
College 3: ASS .....................................................................................................................30
College 4: Gedragsstoornissen en Antisociaal gedrag..........................................................44
College 5: Aandachtstekortstoornissen ................................................................................54
1. Kenmerken ...................................................................................................................54
2. Etiologie ........................................................................................................................58
3. Diagnostiek en Behandeling .........................................................................................61
College 6: Stemmingsstoornissen ontstaan in de basisschoolleeftijd – Angst .......................65
Deel 1: Angst ....................................................................................................................65
Deel 2: Etiologie................................................................................................................67
Deel 3: Kenmerken en criteria ...........................................................................................68
Deel 4: Obsessief compulsieve stoornis............................................................................71
College 7: Stemmingsstoornissen die ontstaan in de basisschoolleeftijd – Depressie ..........73
Deel 1: Kenmerken ...........................................................................................................73
Deel 2: Etiologie en Diagnostiek & Behandeling ...............................................................76
Deel 3: Bipolaire stoornis en suïcide .................................................................................78
College 8: Eetstoornissen .....................................................................................................82
Anorexia Nervoa ...............................................................................................................82
Boulimia Nervosa ..............................................................................................................86
Orthorexia Nervosa ...........................................................................................................88
College 9: Regulatie stoornissen die ontstaan in de adolescentie – Schizofrenie .................90
College 10: Stoornissen in de vroege volwassenheid – Persoonlijkheidsstoornissen ...........99
1
,Het vak psychopathologie:
Voortbouwend op de ontwikkelingspsychologie, persoonlijkheidstheorieën en
neuropsychologie wordt in het vak Psychopathologie de nadruk gelegd op de integratie van
de kennis die de normale ontwikkeling en de afwijkende ontwikkeling betreft. Er wordt
ingegaan op welke factoren een rol spelen bij het ontstaan van stagnaties, belemmeringen of
interferenties van de ontwikkeling van kinderen en jeugdigen. Wat zijn de risico‐ en
protectieve factoren, vooral ook vanuit de omgeving en de opvoeding? Er worden
verschillende modellen gepresenteerd die het ontstaan van psychopathologie beschrijven.
De belangrijkste stoornissen die in de kinderleeftijd en adolescentie ontstaan komen aan de
orde.
Cursusdoelen
- Kennis van de normale en afwijkende ontwikkeling
- Stoornissen en ontwikkelingsinterferenties herkennen
- Kennis van theorieën over verklarende factoren (onderliggende mechanismen) van
stoornissen en ontwikkelingsproblemen
- Betrokkenheid van omgeving/opvoeding bij stoornissen en ontwikkelingsproblemen
Overzicht Stoornissen uit het vak
Stoornissen oorsprong babytijd/voorschoolse periode
- Hechtingsstoornissen
- Autismespectrum stoornissen
Stoornissen die ontstaan in de voorschoolse periode/basisschoolleeftijf
- ADHD
- Externaliserende gedragststoornissen
- Internaliserende gedragsproblematiek: angst en depressie
Stoornissen in de adolescentie/vroege volwassenheid
- Eetstoornissen
- Schizofrenie
- Persoonlijkheidsstoornissen
2
,College 1: Inleiding – Algemene Kaders
Psychopathologie
- Vakinhoud
- Wat is psychopathologie?
- Psychopathologie en context?
Normaal versus Abnormaal
- Normaal = geen noodzaak om iets te doen
- Normaal = de afwezigheid van stoornissen
- Normaal = een statistisch gegeven
- Normaal = een ideale of gewenste toestand
- Normaal = een succesvolle adaptatie
Abnormaal = tegenovergestelde
Rosenhan’s experiment (1973)
- Opname van 8 gezonde pseudopatiënten in psychiatrische klinieken door het faken
van auditieve hallucinaties (stemmen die zeiden: leeg, hol, dreun)
- Allen opgenomen en gedwongen tot slikken van antipsychoticum als voorwaarde
voor ontslag & 7/8 geclassificeerd met ‘schizofrenie in remissie’ bij ontslag
- Gemiddelde duur opname: 19 dagen
- Rond 200 nieuwe ‘patiënten’ laten screenen; personeel van het psychiatrisch
ziekenhuis ‘ontdekte’ 41 pseudopatiënten
- Science: ‘on being sane in insane places’
Ontwikkelingspsychopathologie
- Pathologie = ziekteleer, bestudeert het ontstaan en verloop van ziektes
- Psychopathologie = leer van de psychische ziekte
- Ontwikkelingspsychopathologie = integratieve benadering om te onderzoeken hoe
psychopathologie zich door het leven heen ontwikkelt
Ontwikkelingspsychopathologie
- Psychologie: gedragswetenschap (ziektes van de ziel), waarom gedraagt iemand
zich zo
- Psychiatrie: medicatie
- Orthopedagogiek: atypische ontwikkeling, gevolgen opvoeding
Beperkingen in het dagelijks leven zijn afhankelijk van de kwaliteit van het vervullen van
ontwikkelingstaken: dit wordt bestudeerd op 3 gebieden: taal, motoriek of sociaal gebied
Psychopathologie
- Verstoorde ontwikkeling: de normale ontwikkeling is verstoord
- Gedrag is niet (meer) passend bij het niveau van ontwikkeling van een kind dus!
- Afwijkend gedrag is afhankelijk van het moment dat het kind het gedrag laat zien
Afwijkend gedrag is afhankelijk van het moment dat het kind het gedrag laat zien. Is dit
gedrag niet (meer) passend bij het niveau van de ontwikkeling, dan is de normale
ontwikkeling verstoord
3
, Normale ontwikkeling versus afwijkingen
Het is nodig om kennis te hebben van normale ontwikkeling om abnormale ontwikkeling te
herkennen. Hoe ontwikkelt een kind zich normaal gesproken?
- Hoe ontstaat gedrag?
- Hoe wordt een kind volwassen?
- Hoe leren kinderen?
- Hoe ontwikkelen de cognitieve vaardigheden zich?
- Wat is van invloed op de ontwikkeling van een kind?
- Hoe ontwikkelt de persoonlijkheid zich?
Taak van pedagoog:
- Eerst gedrag goed typeren en beschrijven
- Vervolgens gedrag verklaren om het beter te begrijpen
Psychopathologie en Basisprincipes van Pedagogiek
Basisprincipes van pedagogiek: kind heeft opvoeding nodig om zich te kunnen
vormen/ontwikkelen. Taak van opvoeder: onderwijzen, corrigeren, goede voorbeeld geven,
motiveren. Bij psychopathologie hebben opvoeders nog meer opvoedvaardigheden nodig.
Psychopathologie – stoornis – beperking – handicap
- Stoornis: lichamelijke afwijking (hersenafwijking)
- Beperking: door stoornis iets niet kunnen
- Handicap: de maatschappelijke rol kan niet vervuld worden (school, werk, relaties)
Hoe ontstaat psychopathologie: Psychopathologie ontstaat door een interactie van
variabelen op een bepaald moment en door de tijd heen.
4
