Samenvatting Als opvoeden niet vanzelf gaat (2e druk)

Samenvatting Als opvoeden niet vanzelf gaat

Hoofdstuk 1 – Wat is orthopedagogiek?
Pedagogiek
Wat als ‘opvoeden’ beschouwd wordt, hangt nauw samen met factoren als de tijdsgeest,
cultuur of wetenschappelijke opvattingen.
- Er zijn twee centrale opvoedingswaarden:
I. Autonomie wat voornamelijk bij de westerse samenleving op de voorgrond
staat.
II. Conformiteit wat in de niet-westerse samenlevingen belangrijk is.
Professor Kok (1987) geeft een tweeledige definitie aan opvoeden:
1. Intentionele/doelgerichte karakter. Dit houdt in dat de opvoeder het kind iets
meegeeft.
2. Functionele karakter. Dit is het creëren van kansen tot ontwikkeling.
- Het kind ontwikkelt zich via interactie en in relatie met de opvoeder, in een proces dat
primair functioneel is, maar dat daarbinnen ook intentionele momenten kent.
 Kok spreekt van een groeiend kind-perspectief bij afnemend opvoeders-
perspectief.

Er zijn drie niveaus van omgaan met problemen in de opvoeding:
- Niveau 1: Ouders, leerkrachten en andere opvoeders denken na over opvoeding en
gedrag en proberen ideeën uit in alledaagse situaties.
- Niveau 2: Als de alledaagse aanpak niet werkt, is er behoefte aan een deskundige.
- Niveau 3: Er wordt onderzoek gedaan dat bijdraagt aan de ontwikkeling en toetsing
van wetenschappelijke kennis, interventiemodellen en methodiek.
Als de ontwikkeling van een kind stagneert, kan dit leiden tot spanningen binnen en buiten
het gezin. Hieruit kan een opvoedingsimpasse (blokkering) ontstaan.
Volgens Sleutel verloopt het proces van een opvoedingsimpasse als volgt:
1. De opvoeder constateert dat de ontwikkeling van het kind niet in de door hem/haar
gewenste richting verloopt.
2. De opvoeder heeft tot op dat moment zo goed mogelijk geprobeerd om de
ontwikkeling van het kind in de gewenste richting te beïnvloeden.
3. De opvoeder heeft door dat hij/zij er niet in slaagt om de ontwikkeling te beïnvloeden.
4. De opvoeder ziet geen bevredigende middelen meer om de ontwikkeling van het kind
in de goede richting te beïnvloeden.
5. De opvoeder mist de verwachting dat hij/zij zelfstandig, of in overleg met
medeopvoeders, binnen een acceptabele termijn bevredigende middelen zal vinden.
6. Deze gevoelens gaan gepaard met pijnlijke emoties bij de opvoeder.

Orthopedagogiek
Orthopedagogiek is de wetenschap die zich in onderzoek en theorievorming richt op de
beschrijving van de aard en achtergronden van het ontstaan van opvoedings-, ontwikkelings-
en schoolproblemen bij kinderen, met het oog op onderkenning, behandeling en prevalentie.
- Het object van de orthopedagogiek is een stagnerende opvoeding of problematische
opvoedingssituatie die een antwoord vereist.
 De dynamische relatie tussen de opvoeder en het kind is hierbij belangrijk.
- Een overeenkomst met de pedagogiek is dat ze zich beide primair richten op de
opvoeding en de invloed daarvan op de ontwikkeling van het kind.
- Een verschil met de pedagogiek is dat orthopedagogiek zich richt op de opvoeding die
speciaal moet worden aangepast aan de behoeften van het kind. De pedagogiek richt
zich op de gewone opvoeding.

, - Een verschil met de psychiatrie is dat de psychiatrie zich richt op het herkennen,
verklaren en behandelen van psychopathologie binnen een (opvoedings)context,
orthopedagogiek niet.

Vier paradigma’s (Bleidick) op de problemen die de orthopedagogiek bestudeerd:
1. Individueel theoretisch paradigma. Een handicap wordt gezien als een beperking in de
medische categorie (vb. stoornis, defect of biologische tekorten).
2. Interactioneel-theoretische paradigma. Een handicap wordt opgevat als een etiket; de
gehandicapte kan niet voldoen aan de eisen van de omgeving.
3. Systeemtheoretisch paradigma. Een handicap wordt gezien als een consequentie van
de eisen van een pedagogisch systeem (vb. speciaal onderwijs).
4. Maatschappelijktheoretische paradigma. Een handicap is het product van de
samenleving; iemand heeft een handicap doordat hij niet kan voldoen aan de
economische eisen.

Of orthopedagogische zorg nodig is, hangt af van drie dingen (Vliegenthart):
1. De aard en de ernst van een stoornis. Het gaat om stoornissen die langere tijd van
invloed zijn op de ontwikkeling en de opvoeding.
2. Zijn er speciale hulpmiddelen en technieken nodig om de negatieve gevolgen van een
stoornis boven te komen?
3. Heeft het kind hulp nodig om met de stoornis te kunnen leven?

Er hebben verschuivingen plaatsgevonden binnen de orthopedagogiek:
1. Verschuivingen in het grensgebied tussen pedagogiek en orthopedagogiek.
2. Verschuivingen in het grensgebied tussen de kinder- en jeugdpsychiatrie en de
orthopedagogiek.
Voor deze verschuivingen zijn een aantal mogelijke verklaringen:
1. Bij opvoedingsproblemen wordt er te snel contact gezocht met de hulpverlening in
plaats van de problemen zelf aan te pakken (Hermanns).
 Het zorgsysteem raakt overbelast en er ontstaan grote wachtlijsten.
2. Multiproblematiek. Een grote groep gezinnen heeft te maken met veel problemen,
deze worden soms van generatie op generatie doorgegeven.
3. Medicalisering. Uit onderzoek blijkt dat het aantal kinderen met ernstige gedrags- en
emotionele problemen niet stijgt, terwijl alledaagse opvoedingsproblemen groeien.
4. Verbetering in de signalering, maar onvoldoende eerstelijnszorg.
 Dit leidt tot een toename van de vraag naar zwaardere vormen van hulp.
5. Perverse prikkels. De kosten voor de zwaardere jeugdzorg worden door anderen
gedragen dan door degenen die verantwoordelijk is voor preventie.
 Investeren in preventie wordt niet direct (financieel) gestimuleerd.
6. De maatschappij is complexer. Het onderwijs doet bijvoorbeeld een groter beroep op
zelfstandigheid, samenwerken en plannen.
 Een tegenhanger hiervan is empowerment waarbij juist de krachten worden
benadrukt en de regie over de opvoeding bij de opvoeder wordt gelaten.

Hoofdstuk 2 – De geschiedenis van de orthopedagogiek
In de achttiende eeuw ontstond voor het eerst belangstelling voor de opvoedbaarheid van
‘ontspoorden’ of ‘gehandicapten’.
- Dit hing samen met een groeiend optimisme over de mens en zijn mogelijkheden.
- Het idee was dat de mens in zijn ontwikkeling maakbaar was (tabula rasa).
 Kinderfouten zouden door de juiste opvoedingsmiddelen verholpen kunnen
worden.