Historische context
De Republiek
Waardoor brak er een opstand uit in de Nederlanden
1515 – 1572?
Luther en de Reformatie
Begin 16e eeuw had Maarten Luther kritiek op de katholieke kerk:
- De kerk had roem, rijkdom, macht, een eigen staat en leger
- Ze zorgden voor bijgeloof rond het katholieke geloof
- Handel in aflaten
- Geestelijken waren onwetend over het geloof
- Volgens de kerk waren geestelijken de contactpersonen tussen de ‘gewone
man’ en God
Luther vond dat alleen het naleven van de bijbel nodig was om in de hemel te
komen. De bijbel was alleen in het Latijns, dus moest die volgens hem ook in de
volkstaal verschijnen.
De protestantse boodschap werd dankzij de (net uitgevonden) boekdrukkunst
verspreid in boeken en pamfletten.
Er kwam een groeiende aanhang van Luther in het Duitse rijk.
Het Duitse rijk (de Nederlanden, Spanje etc.) werd op dat moment bestuurd door
Karel V. Hij was zelf Katholiek en was dus niet blij met Luther.
Veel Duitse vorsten gingen Luther steunen omdat vorsten volgens Luther het geloof
van hun onderdanen mogen bepalen. Hierdoor kreeg Karel V minder macht.
Gevolg:
- 1521: Rijksdag van Worms. Hier moet Luther zijn ideeën terugnemen.
Luther weigert. Dus verklaart Karel V Luther vogelvrij (buiten bescherming van
de wet).
- Er vindt een definitieve scheuring plaats in de christelijke kerk. Katholieken en
protestanten.
- Luther krijgt steun van sommige Duitse vorsten, er ontstaan dus
godsdienstoorlogen in het Duitse rijk.
- 1555: vrede van Augsburg. ‘Wiens gebied, diens gebed.’ De Duitse vorst
mocht voortaan het geloof in zijn gebied bepalen, Karel V was daar niet blij
mee, omdat dat zijn macht beperkte.
De centralisatiepolitiek van Karel V
Het bestuur in de Nederlanden in de Middeleeuwen was niet centraal, de gewesten
hadden een grote zelfstandigheid.
In de 15e en 16e eeuw wordt in de Nederlanden de positie van de stedelijke burgerij
sterker door de toename van handel en nijverheid.
- Steden moesten belasting betalen aan de hoge adel, in ruil daarvoor kregen
ze privileges, zoals stadsrechten.
- Karel V vond het niet fijn dat steden steeds meer zelfstandigheid kregen.
, - Karel V wilde centralisatie, en dat vormt een bedreiging voor de privileges van
steden
Karel V stelt in 1531 de drie collaterale raden in, om die centralisatiepolitiek door te
zetten. Het bestaat uit:
1. Raad van State
a. Belangrijkste Nederlandse Edelen
b. Geven advies voer het beleid in de 17 gewesten
2. Geheime Raad
a. Rechtsgeleerden
b. Opstellen van wetten en toezicht houden op bestuur van gewesten en
steden
3. Raad van Financiën
a. Hoge edelen en rechtsgeleerden
b. Uitvoering en toezicht houden op het financiële beleid
1555: Karel V wordt opgevolgd door Filips II
- Filips vertrekt uit de Nederlanden waardoor het dagelijks bestuur in handen
komt van Margareta van Parma.
Kettervervolgingen in de Nederlanden
In de Nederlanden kreeg Calvijn meer aanhangers dan Luther. Volgens Calvijn mag
een gelovige zijn eigen geloof bepalen, zonder toestemming van de overheid, en in
opstand komen als een vorst jou onderdrukt.
Karel V was hier niet blij mee, dus stelde hij in 1550 bloedplakkaten in.
Bloedplakkaten hield in dat je de doodstraf of een inbeslagname van goederen kon
krijgen als gevolg van:
1. Drukken, schrijven, verspreiden en bezitten van ketterse boeken en
afbeeldingen
2. Bijwonen van protestantse bijeenkomsten
3. Huisvesten van protestanten
Filips II zet het beleid van Karel V voort. Veel Nederlanders twijfelden aan de zin van
strenge vervolgingen en waren bezorgd over de aantasting van hun privileges.
- 1566: indienen smeekschrift door de lage Nederlandse adel, een verzoek tot
matiging van de kettervervolgingen.
- Margareta’s belofte (terwijl ze wacht op antwoord van Filips II) is tijdelijk
minder kettervervolgingen.
- Dat leidt tot de beeldenstorm van de Calvinisten
o Margareta is hier niet blij mee en eist trouw Nederlandse edelen
o Hoogste edelman Willem van Oranje weigert en vertrekt naar Duitsland
o Filips II is woedend en houdt Nederlandse edelen verantwoordelijk
o Hertog van Alva wordt naar Nederland gestuurd (samen met 10.000
soldaten) om orde op zaken te stellen als de nieuwe landvoogd.
o Alva stelt de Raad van Beroerten in om de beeldenstormers te straffen
Katholieke edelen worden onthoofd = hard optreden
Dit harde optreden zorgt voor weerstand (ook onder katholieken). Veel Calvinisten
vluchten naar het buitenland.
De Republiek
Waardoor brak er een opstand uit in de Nederlanden
1515 – 1572?
Luther en de Reformatie
Begin 16e eeuw had Maarten Luther kritiek op de katholieke kerk:
- De kerk had roem, rijkdom, macht, een eigen staat en leger
- Ze zorgden voor bijgeloof rond het katholieke geloof
- Handel in aflaten
- Geestelijken waren onwetend over het geloof
- Volgens de kerk waren geestelijken de contactpersonen tussen de ‘gewone
man’ en God
Luther vond dat alleen het naleven van de bijbel nodig was om in de hemel te
komen. De bijbel was alleen in het Latijns, dus moest die volgens hem ook in de
volkstaal verschijnen.
De protestantse boodschap werd dankzij de (net uitgevonden) boekdrukkunst
verspreid in boeken en pamfletten.
Er kwam een groeiende aanhang van Luther in het Duitse rijk.
Het Duitse rijk (de Nederlanden, Spanje etc.) werd op dat moment bestuurd door
Karel V. Hij was zelf Katholiek en was dus niet blij met Luther.
Veel Duitse vorsten gingen Luther steunen omdat vorsten volgens Luther het geloof
van hun onderdanen mogen bepalen. Hierdoor kreeg Karel V minder macht.
Gevolg:
- 1521: Rijksdag van Worms. Hier moet Luther zijn ideeën terugnemen.
Luther weigert. Dus verklaart Karel V Luther vogelvrij (buiten bescherming van
de wet).
- Er vindt een definitieve scheuring plaats in de christelijke kerk. Katholieken en
protestanten.
- Luther krijgt steun van sommige Duitse vorsten, er ontstaan dus
godsdienstoorlogen in het Duitse rijk.
- 1555: vrede van Augsburg. ‘Wiens gebied, diens gebed.’ De Duitse vorst
mocht voortaan het geloof in zijn gebied bepalen, Karel V was daar niet blij
mee, omdat dat zijn macht beperkte.
De centralisatiepolitiek van Karel V
Het bestuur in de Nederlanden in de Middeleeuwen was niet centraal, de gewesten
hadden een grote zelfstandigheid.
In de 15e en 16e eeuw wordt in de Nederlanden de positie van de stedelijke burgerij
sterker door de toename van handel en nijverheid.
- Steden moesten belasting betalen aan de hoge adel, in ruil daarvoor kregen
ze privileges, zoals stadsrechten.
- Karel V vond het niet fijn dat steden steeds meer zelfstandigheid kregen.
, - Karel V wilde centralisatie, en dat vormt een bedreiging voor de privileges van
steden
Karel V stelt in 1531 de drie collaterale raden in, om die centralisatiepolitiek door te
zetten. Het bestaat uit:
1. Raad van State
a. Belangrijkste Nederlandse Edelen
b. Geven advies voer het beleid in de 17 gewesten
2. Geheime Raad
a. Rechtsgeleerden
b. Opstellen van wetten en toezicht houden op bestuur van gewesten en
steden
3. Raad van Financiën
a. Hoge edelen en rechtsgeleerden
b. Uitvoering en toezicht houden op het financiële beleid
1555: Karel V wordt opgevolgd door Filips II
- Filips vertrekt uit de Nederlanden waardoor het dagelijks bestuur in handen
komt van Margareta van Parma.
Kettervervolgingen in de Nederlanden
In de Nederlanden kreeg Calvijn meer aanhangers dan Luther. Volgens Calvijn mag
een gelovige zijn eigen geloof bepalen, zonder toestemming van de overheid, en in
opstand komen als een vorst jou onderdrukt.
Karel V was hier niet blij mee, dus stelde hij in 1550 bloedplakkaten in.
Bloedplakkaten hield in dat je de doodstraf of een inbeslagname van goederen kon
krijgen als gevolg van:
1. Drukken, schrijven, verspreiden en bezitten van ketterse boeken en
afbeeldingen
2. Bijwonen van protestantse bijeenkomsten
3. Huisvesten van protestanten
Filips II zet het beleid van Karel V voort. Veel Nederlanders twijfelden aan de zin van
strenge vervolgingen en waren bezorgd over de aantasting van hun privileges.
- 1566: indienen smeekschrift door de lage Nederlandse adel, een verzoek tot
matiging van de kettervervolgingen.
- Margareta’s belofte (terwijl ze wacht op antwoord van Filips II) is tijdelijk
minder kettervervolgingen.
- Dat leidt tot de beeldenstorm van de Calvinisten
o Margareta is hier niet blij mee en eist trouw Nederlandse edelen
o Hoogste edelman Willem van Oranje weigert en vertrekt naar Duitsland
o Filips II is woedend en houdt Nederlandse edelen verantwoordelijk
o Hertog van Alva wordt naar Nederland gestuurd (samen met 10.000
soldaten) om orde op zaken te stellen als de nieuwe landvoogd.
o Alva stelt de Raad van Beroerten in om de beeldenstormers te straffen
Katholieke edelen worden onthoofd = hard optreden
Dit harde optreden zorgt voor weerstand (ook onder katholieken). Veel Calvinisten
vluchten naar het buitenland.
