Berk Bilgin
Ethiek (ethos = gewoonte)
Het kwaad fascineert meestal nog veel meer dan het goede.
Hannah Arendt (1906 - 1975)
Het ontbreken van verantwoordelijkheidsgevoel is de ‘banaliteit van het kwaad’.
Stanley Milgram
Mensen worden opgedragen via een microfoon vragen te stellen aan iemand in een afgesloten hokje,
en deze steeds zwaardere stroomschokken toe te dienen als hij verkeerde antwoord geeft.
Driekwart van de mensen gaat door tot het maximale voltage bereikt is, wat de dood van de
ondervraagde persoon zou betekenen.
Maakt dat driekwart van de mensen tot slechte mensen?
Veel mensen denken dat zij zelf beter zouden handelen, maar uit het experiment van
Milgram blijkt wat anders.
Moraal: geheel van waarden en normen binnen een bepaalde cultuur.
Morele regels achten we belangrijk, ze hebben voorrang boven andere regels.
Morele oordelen hebben een sterke waardering en doen een beroep op je gevoel.
Waarden geven aan wat mensen belangrijk vinden en nastreven, ze vormen de kern van de moraal.
Morele waarden zijn bijvoorbeeld rechtvaardigheid, eerlijkheid en respect.
Ze hebben betrekking op het samenleven met anderen.
Niet-morele waarden hebben geen betrekking op het samenleven met anderen.
Normen worden afgeleid uit waarden (handelingsvoorschrift).
waarde: ‘eerlijkheid’
norm: ‘Je mag niet liegen.’
Waarden worden meestal positief geformuleerd (als ideaal), normen negatief (je mag niet...).
Intrinsieke waarde: de hoogste waarde, iets wat op zichzelf waardevol is en niet om iets anders
nagestreefd hoeft te worden.
Instrumentele waarde: middel om een hogere waarde te bereiken.
Rijkdom (instrumenteel) kan een middel zijn om geluk (intrinsiek) te bereiken.
Feiten: een beschrijving van een stand van zaken en je kan het opzoeken of het klopt of niet.
Hume
Descriptief: hoe iets is (beschrijvend, feiten).
Prescriptief: hoe iets zou moeten zijn (voorschrijvend, waarderingen, normstellend).
Is/ought fallacy: de drogreden van zijn en behoren. Dat zo iets is, zou niet zo mogen zijn.
Naturalistische drogreden: hoe het in de natuur is, wordt afgeleid hoe het (in de cultuur)
zou moeten zijn.
1
, Berk Bilgin
Plato (427 - 347 v.C.)
‘het Goede’ is een onveranderlijk Idee uit de Ideeënwereld. Het aardse en lichamelijke houden de
mens af van het streven naar dit goede, dat alleen door de rede bereikt kan worden.
De belangrijkste deugden zijn wijsheid, moed en matigheid, die samen resulteren in
rechtvaardigheid.
Als je weet wat goed is zul je er ook naar handelen.
Epicurus (342 - 271 v.C.)
Hedonisme: hetgeen dat plezier oplevert is goed en dat wat pijn veroorzaakt is slecht (individu).
Het streven naar een leven vol genot en met veel uitspattingen is niet niet wat Epicurus bedoelde.
Je moet juist innerlijke rust vinden en niet overmatig consumeren.
Ataraxia: het goede leven zonder onrust. Naast het vermijden van lichamelijke pijn, moet ook
geestelijke onrust en verwarring vermeden worden.
‘Als ik er ben, is de dood er niet en als de dood er is, ben ik er niet.’
Door zo te denken, kun je veel lijden vermijden. De angst voor de dood kan namelijk het
plezier in het leven ernstig vergallen.
Utilitarisme: een handeling is moreel goed, wanneer deze leidt tot zoveel mogelijk geluk.
Gevolgethiek: handelingen worden beoordeeld op de gevolgen ervan en niet op de intentie of op het
navolgen van een bepaalde regel.
Een handeling is simpelweg goed als deze gelukt oplevert en slecht als die ellende veroorzaakt.
Jeremy Bentham (1748 - 1832)
Hedonistische calculus: een handeling is goed als deze zoveel mogelijk geluk voor zoveel mogelijk
mensen oplevert.
Ieder individu is even veel waard.
Het individu of de minderheid moet zich opofferen voor het geluk van de meerderheid.
Kritiek op de hedonistische calculus
Het geval Sam: Sam zijn leven wordt opgeofferd voor het redden van de drie topvoetballers. Dat levert
duidelijk het meeste geluk op voor de meeste mensen. Niemand zal Sam missen, terwijl het hele land
in rouw zou zijn om de dood van de drie topvoetballers.
Hoe stel je de hoeveel geluk vast die een handeling oplevert?
Is het ene soort geluk wel te vergelijken met een ander soort geluk?
John Stuart Mill (1806 - 1873)
Een handeling is inderdaad goed wanneer dit zoveel mogelijk geluk voor zoveel mogelijk mensen
oplevert. Alleen vreesde Mill wel een gevaar voor de cultuur wanneer de hedonistische calculus als
leidraad voor het beoordelen van een handeling werd gebruikt.
‘Hogere’ cultuuruitingen zullen niet overblijven, wanneer men alleen maar zou kiezen voor de
maximalisering van geluk en genot en als vastgehouden democratisch principe. De
meerderheid zou namelijk kiezen voor ‘lager vermaak’.
2
Ethiek (ethos = gewoonte)
Het kwaad fascineert meestal nog veel meer dan het goede.
Hannah Arendt (1906 - 1975)
Het ontbreken van verantwoordelijkheidsgevoel is de ‘banaliteit van het kwaad’.
Stanley Milgram
Mensen worden opgedragen via een microfoon vragen te stellen aan iemand in een afgesloten hokje,
en deze steeds zwaardere stroomschokken toe te dienen als hij verkeerde antwoord geeft.
Driekwart van de mensen gaat door tot het maximale voltage bereikt is, wat de dood van de
ondervraagde persoon zou betekenen.
Maakt dat driekwart van de mensen tot slechte mensen?
Veel mensen denken dat zij zelf beter zouden handelen, maar uit het experiment van
Milgram blijkt wat anders.
Moraal: geheel van waarden en normen binnen een bepaalde cultuur.
Morele regels achten we belangrijk, ze hebben voorrang boven andere regels.
Morele oordelen hebben een sterke waardering en doen een beroep op je gevoel.
Waarden geven aan wat mensen belangrijk vinden en nastreven, ze vormen de kern van de moraal.
Morele waarden zijn bijvoorbeeld rechtvaardigheid, eerlijkheid en respect.
Ze hebben betrekking op het samenleven met anderen.
Niet-morele waarden hebben geen betrekking op het samenleven met anderen.
Normen worden afgeleid uit waarden (handelingsvoorschrift).
waarde: ‘eerlijkheid’
norm: ‘Je mag niet liegen.’
Waarden worden meestal positief geformuleerd (als ideaal), normen negatief (je mag niet...).
Intrinsieke waarde: de hoogste waarde, iets wat op zichzelf waardevol is en niet om iets anders
nagestreefd hoeft te worden.
Instrumentele waarde: middel om een hogere waarde te bereiken.
Rijkdom (instrumenteel) kan een middel zijn om geluk (intrinsiek) te bereiken.
Feiten: een beschrijving van een stand van zaken en je kan het opzoeken of het klopt of niet.
Hume
Descriptief: hoe iets is (beschrijvend, feiten).
Prescriptief: hoe iets zou moeten zijn (voorschrijvend, waarderingen, normstellend).
Is/ought fallacy: de drogreden van zijn en behoren. Dat zo iets is, zou niet zo mogen zijn.
Naturalistische drogreden: hoe het in de natuur is, wordt afgeleid hoe het (in de cultuur)
zou moeten zijn.
1
, Berk Bilgin
Plato (427 - 347 v.C.)
‘het Goede’ is een onveranderlijk Idee uit de Ideeënwereld. Het aardse en lichamelijke houden de
mens af van het streven naar dit goede, dat alleen door de rede bereikt kan worden.
De belangrijkste deugden zijn wijsheid, moed en matigheid, die samen resulteren in
rechtvaardigheid.
Als je weet wat goed is zul je er ook naar handelen.
Epicurus (342 - 271 v.C.)
Hedonisme: hetgeen dat plezier oplevert is goed en dat wat pijn veroorzaakt is slecht (individu).
Het streven naar een leven vol genot en met veel uitspattingen is niet niet wat Epicurus bedoelde.
Je moet juist innerlijke rust vinden en niet overmatig consumeren.
Ataraxia: het goede leven zonder onrust. Naast het vermijden van lichamelijke pijn, moet ook
geestelijke onrust en verwarring vermeden worden.
‘Als ik er ben, is de dood er niet en als de dood er is, ben ik er niet.’
Door zo te denken, kun je veel lijden vermijden. De angst voor de dood kan namelijk het
plezier in het leven ernstig vergallen.
Utilitarisme: een handeling is moreel goed, wanneer deze leidt tot zoveel mogelijk geluk.
Gevolgethiek: handelingen worden beoordeeld op de gevolgen ervan en niet op de intentie of op het
navolgen van een bepaalde regel.
Een handeling is simpelweg goed als deze gelukt oplevert en slecht als die ellende veroorzaakt.
Jeremy Bentham (1748 - 1832)
Hedonistische calculus: een handeling is goed als deze zoveel mogelijk geluk voor zoveel mogelijk
mensen oplevert.
Ieder individu is even veel waard.
Het individu of de minderheid moet zich opofferen voor het geluk van de meerderheid.
Kritiek op de hedonistische calculus
Het geval Sam: Sam zijn leven wordt opgeofferd voor het redden van de drie topvoetballers. Dat levert
duidelijk het meeste geluk op voor de meeste mensen. Niemand zal Sam missen, terwijl het hele land
in rouw zou zijn om de dood van de drie topvoetballers.
Hoe stel je de hoeveel geluk vast die een handeling oplevert?
Is het ene soort geluk wel te vergelijken met een ander soort geluk?
John Stuart Mill (1806 - 1873)
Een handeling is inderdaad goed wanneer dit zoveel mogelijk geluk voor zoveel mogelijk mensen
oplevert. Alleen vreesde Mill wel een gevaar voor de cultuur wanneer de hedonistische calculus als
leidraad voor het beoordelen van een handeling werd gebruikt.
‘Hogere’ cultuuruitingen zullen niet overblijven, wanneer men alleen maar zou kiezen voor de
maximalisering van geluk en genot en als vastgehouden democratisch principe. De
meerderheid zou namelijk kiezen voor ‘lager vermaak’.
2
