Social Work Hanze - begrippenlijst Ethiek 2020/2021

Beroepscode De beroepscode beschrijft waarden en normen die binnen de beroepsgroep als belangrijk
worden gezien en op basis waarvan professionals hun gedrag verantwoorden. Op
hoofdlijnen geeft de beroepscode aan wat in bepaalde morele situaties of bij bepaalde
morele dilemma’s prioriteit krijgt. De meest bekende – maar niet per se de belangrijkste –
norm is die van de geheimhoudingsplicht. De belangrijkste is in veler ogen de ‘centrale
waarde’: het bevorderen dat mensen in hun sociaal-culturele context tot hun recht komen.
Cliënt Het begrip ‘cliënt’ – of cliënten – is voor ons synoniem aan alle in de sociale sector
gebruikte begrippen om de persoon, burger, bewoner of (bewoners)groepen te duiden die
al dan niet op eigen verzoek gebruik maken van diensten van een sociaal werker.
Dialoogethiek We introduceren in dit boek het begrip ‘dialoogethiek’, afgeleid van het Duitse begrip
‘Diskursethik’. Diskursethik is een vorm van plichtetiek, waarbij de geldigheid van een
plicht of regel wordt bepaald door dialoog en overeenstemming. Met andere woorden: een
wet of regel die ontstaat door een dialoog of een debat waarin morele overwegingen zijn
meegewogen, kent een grotere democratische legitimatie dan bijv. een wet of regel die is
vastgesteld omdat het nu eenmaal zo hoort of omdat het nu eenmaal zo ooit is
opgeschreven. De dialoog is een kernwaarde in het sociaal werk. Daarom gebruiken wij
niet de letterlijke vertaling ‘discoursethiek’, maar vinden wij ‘dialoogethiek’ een begrip dat
beter bij de sociaal werker past en meer toegankelijk is.
Ethiek Ethiek betreft het systematisch nadenken over en reflecteren op het moreel handelen:
waarom worden bepaalde keuzes gemaakt en op basis van welke waarden?
Ethisch Een ethisch dilemma berust op een conflict van waarden. Wanneer een sociaal werker
dilemma bijv. kindermishandeling signaleert, kan de (beroeps)waarde vertrouwelijk om te gaan met
privacy conflicteren met de (beroeps)waarde niet lijdzaam toe te zien als iemand schade
wordt toegebracht. Kenmerk van een ethisch dilemma is dat je een keuze moet maken je
kunt niet kiezen en elk van de beschikbare opties kent nadelen.
Moraal Moraal is het geheel van opvattingen, beslissingen en handelingen waarmee mensen
uitdrukken wat zij behoorlijk vinden. Anders gezegd: moraal is de optelsom van waarden.
Moreel beraad Moreel beraad (ook wel morele oordeelsvorming of moreel forum genoemd) is een geleide
discussie over een ethische kwestie. Het gaat om de vraag met welke geldende
(beroeps)waarden en normen we ons beroepsmatig handelen kunnen verantwoorden.
Moresprudentie Moresprudentie is het systematisch verzamelen van morele afwegingen, beslissingen en
keuzes die in de beroepspraktijk gemaakt worden. De term is afgeleid van het begrip
‘jurisprudentie’.
Moresprudentie komt tot stand middels een moreel beraad en biedt houvast in nieuwe
vergelijkbare gevallen; veel afwegingsfactoren zijn veelal herkenbaar.
Norm Een norm is de vertaling van een waarde in gedragsregels voor het juiste handelen.
Normen zijn concrete richtlijnen voor het handelen, gebaseerd op waarden. Uit de waarde
gehoorzaamheid volgt bijv. de norm: je moet je ouders of leraar gehoorzamen. Dit is een
positieve norm (gebod). Normen kunnen ook negatief geformuleerd zijn. Het gaat dan om
verboden, zoals: je mag niet stelen of je mag niet discrimineren. De normen (artikelen) in
de beroepscode zijn positieve normen (geboden).
Professionele Professionele autonomie is de handelingsruimte – ook wel de discretionaire ruimte
autonomie genoemd -, die de professional nodig heeft om zelfstandig en zorgvuldig te handelen.
Professionele autonomie impliceert een eigen verantwoordelijkheid van de professional
om zijn functie en taken te toetsen aan de voorwaarden voor een goede en verantwoorde
beroepsuitoefening, zoals geformuleerd in beroepsstandaarden als beroepscode en
beroeps- of competentieprofiel.
Sociaal werker Sociaal werker (m/v) is een verzamelnaam voor alle uitvoerende beroepen en functies met
een opleiding sociaal werk.
Waarde Waarden zijn opvattingen over wat we over het algemeen wenselijk vinden. Bijv.
opvattingen over hoe een samenleving zou moeten functioneren. Rechtvaardigheid is een
voorbeeld van een waarde; in onze samenleving vinden we dat mensen rechtvaardig
(eerlijk en gelijk) moeten worden behandeld.

, Hoorcollege 1
Moraal Geheel van normen en waarden waaraan wij ons gebonden achten.
Waarde Wat wij belangrijk achten.
Norm Regel om de waarde te realiseren.
Ethiek Studie van situaties aan de moraal waaraan we ons gebonden achten.
Welke waarden zijn voor  Veiligheid
het beroep sociaal werk  Zelfbeschikking
belangrijk?  Vertrouwen
 Privacy
 Transparantie
 Waardigheid van de mens
Normatieve Herkennen, wegen en verantwoorden van morele keuzes en dialoog.
professionaliteit
Belang normatieve Verbetering door:
professionaliteit (Lisa van  Aandacht moraal in supervisie/intervisie.
Doorn)  ‘Moresprudentie’.
 Maatschappelijke betrokkenheid van hulpverleningsinstellingen en
beroepsgroep.
Belang normatieve  Hulpverleners moeten stilstaan bij eigen ideeën over het goede leven.
professionaliteit (Victor
van Bersselaar)
Het driewereldenmodel Middel om zorgvuldig een standpunt in te nemen bij een gebeurtenis, door:
 Te voorkomen dat je te snel en eenzijdig over een gebeurtenis oordeelt.
 Inzicht te geven over wat voor soort kwesties het gaat (en wat voor soort
argumentatie vereist is).
- Cognitieve wereld
- Normatieve wereld
- Subjectieve wereld
Cognitieve wereld  Feiten  je beschrijft de werkelijkheid. Voor iedereen toegankelijk.
 Waarheid  je doet beroep op waarheid.
 Feitelijke bewering  mensen kunnen dit bijstellen, bijv. reconstructie in
een strafzaak.
Normatieve wereld  Normen en waarden  niet voor iedereen toegankelijk, waarden kunnen
tussen mensen verschillen.
 Juistheid  we beschrijven niet alleen de werkelijkheid, maar we
schrijven voor. We oordelen. We betrekken waarden op de werkelijkheid
i.p.v. kind wordt geslagen; een kind slaan is niet goed.
 Normatieve bewering.
Subjectieve wereld  Gevoelens  alleen voor onszelf toegankelijk. Hoe ervaren wij de
situatie. We zijn boos, verdrietig of verbaasd.
 Waarachtigheid.
 Expressieve bewering.
Basale primaire signalen Je krijgt een signaal dat er iets moreels aan de hand is en je weet dat je
daarover moet beslissen. Er klopt iets niet, maar je weet nog niet aan welke
kant je staat.
Specifieke primaire Gevoel wat wijst op een beslissing/besluit. Je bent bijvoorbeeld boos of
signalen bezorgd.
Secundaire signalen Gevoel wat je krijgt nadat je een besluit hebt genomen.
Cognitieve flexibiliteit Dat je bereid bent om je inzichten bij te stellen op grond van nieuwe feiten.
Tegenovergestelde hiervan is cognitieve verstarring of tunnelvisie.
Reductie Dit houdt in dat alles wordt teruggebracht tot één wereld (dit moet je
voorkomen). Verzakelijken, moraliseren en therapeutiseren zijn vormen van
reducties.
Verzakelijken Wanneer je eenzijdig bezig bent met feiten, met wat het geval is. Je