Visuele cultuur: kunst in historische context
0 Inleiding: Van zwart vierkant tot caleidoscoop
0.1 Een zwart vierkant
• Malevitsj, 1915: zwart vierkant op een witte canvas
→ absoluut hoogtepunt van Europese kunst, einde van een tijdperk, begin van
iets nieuws
→ stelt schilder- en materiaaltechnisch weinig voor
→ wel vele miljoenen waard
→ Russische avant-garde, begin suprematisme (pikt in op
kubisme/futurisme): alle beeldende kunsten tot het absolute
minimum
• na ontdekking fotografie kwam mimesiskunst onder druk
→ schokgolf in bk, aanblik en aspiraties veranderen voor eeuwig
• eerste non-figuratieve kunstwerk Europese geschiedenis
→ basisregels mimetische kunst aangetast, opening naar nieuw denkpatroon
voor kunstenaars
→ is technische vaardigheid een vereiste voor kunst?
→ is kunst mogelijk zonder illusionisme, figuratie of onderwerp?
• in oudheid en 15de/16de eeuw intellectuele component evenwaardig aan metier
→ Polykleitos: wiskundige verhoudingen en evenwichten
→ Michelangelo: idee is de kern van het kunstwerk (disegno, uitwerking van
prima idea)
• Robert Rauschenberg, 1953: disegno van Willem de Kooning
uitgegomd
→ vraag naar het wezen van kunst
• Rubens en Giotto, perfecte cirkel
→ Giotto, beschreven door Vasari
→ Rubens, in album van Filips van Valckenisse: ‘God is het middelpunt van het
veld’
➔ ook intellectuele stelling
• Vierkant als gevolg van mogelijkheden door technologische ontwikkelingen
geschapen
1
,• Jeff Koons: ‘art is a gazing ball, a philosophers
stone’
→ chemie tss kunstenaars en hun tijdloze publiek
→ presenteert zich als een kwestie, open vraag
• Johannes à Porta, 16de eeuw
→ D’net der Beeltstormers, 1951
→ metafoor om kunst te duiden: portretje van iemand die vertrekt naar de
oorlog
➔ betekenis versmelt met het object, onvervangbaar
→ kunst is een kwestie van geloof hechten aan zijn geschiedenis, betekenis,
alle betekenislagen die ermee versmolten zijn
• betekenislagen verankerd in Zwart Vierkant
→ meestal heeft beeldende kunst geen materiaal- of esthetische waarde,
zonder context ook geen betekenis
→ echte waarde in magisch moment dat verhalen en emoties versmelten met
een object
0.2 Caleidoscoop
• kunstgesch niet langer historisch of formalistisch, maar Bildwissenschaft
→ kunst bestudeerd uit nieuwe perspectieven, nadruk niet op esthetische
waarde, maar manier waarop beeld functioneert binnen cultuur en context
→ in 20ste en 21ste eeuw versterkt door visualisering van de communicatie,
mediaovervloed
• kunstwerk als katalysator, object dat betekenissen en geschiedenis absorbeert
en chemie van denkstoffen gaande houdt
• veelheid aan betekenislagen uitgewerkt in 5 invalshoeken
→ economische aspecten (H1)
→ stijl en betekenis (H5)
→ impact kunsttheorie (H2) allemaal in (west)Europese kunst
→ kunsten en wetenschap (H3)
→ politiek en religie (H4)
➔ ook opzet van dit vak, kunst kan niet functioneren zonder context
2
,Het product kunst
• Kunstkamer van Cornelis van der geest (1628) VS De laatste futuristische
tentoonstelling, 1915)
→ mensen horen het niet graag maar: kunst is
een product, het moet geld binnenhalen
→ kunst hangt samen met verkoop, kunst en
economie versmelten
• schilderij Da Vinci
→ eerst niet toegeschreven aan hem, veel minder waard
→ restauratie: ongeveer de helft werd vroeger herschilderd, dat werd
allemaal weggehaald
→ schilderij krijgt door de betekenis dat het van Da Vinci is een héél
hoge geldwaarde
• Rafael
→ medewerker van hem zorgde voor de verspreiding van zijn kunst, hierdoor
heel bekend figuur geworden
→ boekdrukkunst, snijkunst, gravures,…
➔ beelden werden in veelvoud geproduceerd
➔ duizenden exemplaren verkocht van ontwerpen en ideeën
→ samenwerking met Marcantonio Raimondi, gravure: reputatie
schiet in de lucht
• Ardiaen Van der Werff, De Heilige Familie, 1702
→ was in zijn tijd een heel belangrijke schilder, nu niet meer zoveel succes
→ archiefstukken bewaard!
➔ rekende uit hoelang hij werkte aan eens schilderij,
berekende de arbeidskost per uur
➔ extra kosten omdat hij vond dat het meer waard was,
kan deze extra prijs vragen omdat er vraag was naar
zijn reputatie
• in de 20ste eeuw betalen mensen gigantische sommen, zonder dat de kunst
zelfs de hand van de kunstenaar heeft gekend
→ bv Art by telephone
Het idee kunst
• geeft een andere betekenis aan het Zwart Vierkant
3
, → manifest van het suprematisme
➔ theoretische onderbouwing van kunst voor betekenis: ‘Van Kubisme en
futurisme naar suprematisme’, Malevitsj, 1916
➔ context creëren
→ nadenken over kunst gaat terug tot lang geleden
➔ Doryphoros, Polykleitos: geschrift bij beeld geproduceerd over ideale
verhoudingen enzo
→ kunst is gevat in een complex conceptueel kader
• 1708, Roger de Piles
→ denkt na over het analyseren van kunst
→ maakt schema waarin je kwaliteiten kan toekennen aan verschillende
kenmerken, een soort van score geven aan kunst
• 8ste-9de eeuw, Byzantium
→ spanningen tussen verschillende culturen binnen Romeinse rijk
→ beelden worden veroordeeld (beeldenstorm)
→ een intense denkoefening over kunst
➔ werken vanuit de klassieke kunsten en filosofen
→ aspecten van beeld proberen te begrijpen blijft zeker tot de 16de eeuw
• Salons en academische normen
→ Salon de Refusée zorgt voor grote controverse
→ verdediging van Manet in geschriften, zorgt voor toegankelijkheid van de
nieuwe tendensen
Kunst(en) en Wetenschap
• tekening Leonardo da Vinci vs Suprematisme, Malevitsj
→ Malevitsj is veel bezig met kunstgeschiedenis, wist veel over wetenschap
→ kunst is verweven met wetenschap en literatuur
→ zoals Doryphoros: kunst met conceptuele opbouw
op wetenschappelijke inzichten
➔ vertaalt zich in ideale figuren
➔ Vitruvius man heeft dit ook
• wetenschappelijke onderbouw van kunst
4
0 Inleiding: Van zwart vierkant tot caleidoscoop
0.1 Een zwart vierkant
• Malevitsj, 1915: zwart vierkant op een witte canvas
→ absoluut hoogtepunt van Europese kunst, einde van een tijdperk, begin van
iets nieuws
→ stelt schilder- en materiaaltechnisch weinig voor
→ wel vele miljoenen waard
→ Russische avant-garde, begin suprematisme (pikt in op
kubisme/futurisme): alle beeldende kunsten tot het absolute
minimum
• na ontdekking fotografie kwam mimesiskunst onder druk
→ schokgolf in bk, aanblik en aspiraties veranderen voor eeuwig
• eerste non-figuratieve kunstwerk Europese geschiedenis
→ basisregels mimetische kunst aangetast, opening naar nieuw denkpatroon
voor kunstenaars
→ is technische vaardigheid een vereiste voor kunst?
→ is kunst mogelijk zonder illusionisme, figuratie of onderwerp?
• in oudheid en 15de/16de eeuw intellectuele component evenwaardig aan metier
→ Polykleitos: wiskundige verhoudingen en evenwichten
→ Michelangelo: idee is de kern van het kunstwerk (disegno, uitwerking van
prima idea)
• Robert Rauschenberg, 1953: disegno van Willem de Kooning
uitgegomd
→ vraag naar het wezen van kunst
• Rubens en Giotto, perfecte cirkel
→ Giotto, beschreven door Vasari
→ Rubens, in album van Filips van Valckenisse: ‘God is het middelpunt van het
veld’
➔ ook intellectuele stelling
• Vierkant als gevolg van mogelijkheden door technologische ontwikkelingen
geschapen
1
,• Jeff Koons: ‘art is a gazing ball, a philosophers
stone’
→ chemie tss kunstenaars en hun tijdloze publiek
→ presenteert zich als een kwestie, open vraag
• Johannes à Porta, 16de eeuw
→ D’net der Beeltstormers, 1951
→ metafoor om kunst te duiden: portretje van iemand die vertrekt naar de
oorlog
➔ betekenis versmelt met het object, onvervangbaar
→ kunst is een kwestie van geloof hechten aan zijn geschiedenis, betekenis,
alle betekenislagen die ermee versmolten zijn
• betekenislagen verankerd in Zwart Vierkant
→ meestal heeft beeldende kunst geen materiaal- of esthetische waarde,
zonder context ook geen betekenis
→ echte waarde in magisch moment dat verhalen en emoties versmelten met
een object
0.2 Caleidoscoop
• kunstgesch niet langer historisch of formalistisch, maar Bildwissenschaft
→ kunst bestudeerd uit nieuwe perspectieven, nadruk niet op esthetische
waarde, maar manier waarop beeld functioneert binnen cultuur en context
→ in 20ste en 21ste eeuw versterkt door visualisering van de communicatie,
mediaovervloed
• kunstwerk als katalysator, object dat betekenissen en geschiedenis absorbeert
en chemie van denkstoffen gaande houdt
• veelheid aan betekenislagen uitgewerkt in 5 invalshoeken
→ economische aspecten (H1)
→ stijl en betekenis (H5)
→ impact kunsttheorie (H2) allemaal in (west)Europese kunst
→ kunsten en wetenschap (H3)
→ politiek en religie (H4)
➔ ook opzet van dit vak, kunst kan niet functioneren zonder context
2
,Het product kunst
• Kunstkamer van Cornelis van der geest (1628) VS De laatste futuristische
tentoonstelling, 1915)
→ mensen horen het niet graag maar: kunst is
een product, het moet geld binnenhalen
→ kunst hangt samen met verkoop, kunst en
economie versmelten
• schilderij Da Vinci
→ eerst niet toegeschreven aan hem, veel minder waard
→ restauratie: ongeveer de helft werd vroeger herschilderd, dat werd
allemaal weggehaald
→ schilderij krijgt door de betekenis dat het van Da Vinci is een héél
hoge geldwaarde
• Rafael
→ medewerker van hem zorgde voor de verspreiding van zijn kunst, hierdoor
heel bekend figuur geworden
→ boekdrukkunst, snijkunst, gravures,…
➔ beelden werden in veelvoud geproduceerd
➔ duizenden exemplaren verkocht van ontwerpen en ideeën
→ samenwerking met Marcantonio Raimondi, gravure: reputatie
schiet in de lucht
• Ardiaen Van der Werff, De Heilige Familie, 1702
→ was in zijn tijd een heel belangrijke schilder, nu niet meer zoveel succes
→ archiefstukken bewaard!
➔ rekende uit hoelang hij werkte aan eens schilderij,
berekende de arbeidskost per uur
➔ extra kosten omdat hij vond dat het meer waard was,
kan deze extra prijs vragen omdat er vraag was naar
zijn reputatie
• in de 20ste eeuw betalen mensen gigantische sommen, zonder dat de kunst
zelfs de hand van de kunstenaar heeft gekend
→ bv Art by telephone
Het idee kunst
• geeft een andere betekenis aan het Zwart Vierkant
3
, → manifest van het suprematisme
➔ theoretische onderbouwing van kunst voor betekenis: ‘Van Kubisme en
futurisme naar suprematisme’, Malevitsj, 1916
➔ context creëren
→ nadenken over kunst gaat terug tot lang geleden
➔ Doryphoros, Polykleitos: geschrift bij beeld geproduceerd over ideale
verhoudingen enzo
→ kunst is gevat in een complex conceptueel kader
• 1708, Roger de Piles
→ denkt na over het analyseren van kunst
→ maakt schema waarin je kwaliteiten kan toekennen aan verschillende
kenmerken, een soort van score geven aan kunst
• 8ste-9de eeuw, Byzantium
→ spanningen tussen verschillende culturen binnen Romeinse rijk
→ beelden worden veroordeeld (beeldenstorm)
→ een intense denkoefening over kunst
➔ werken vanuit de klassieke kunsten en filosofen
→ aspecten van beeld proberen te begrijpen blijft zeker tot de 16de eeuw
• Salons en academische normen
→ Salon de Refusée zorgt voor grote controverse
→ verdediging van Manet in geschriften, zorgt voor toegankelijkheid van de
nieuwe tendensen
Kunst(en) en Wetenschap
• tekening Leonardo da Vinci vs Suprematisme, Malevitsj
→ Malevitsj is veel bezig met kunstgeschiedenis, wist veel over wetenschap
→ kunst is verweven met wetenschap en literatuur
→ zoals Doryphoros: kunst met conceptuele opbouw
op wetenschappelijke inzichten
➔ vertaalt zich in ideale figuren
➔ Vitruvius man heeft dit ook
• wetenschappelijke onderbouw van kunst
4
