Begrippenlijst Tentamenbundel SJD
Deel 1: De Nederlandse samenleving
1.1 Het beroep SJD
Sociale kwestie: het feit dat er een groot onderscheid tussen rijk en arm was ontstaan en dat dat een
maatschappelijk vraagstuk is.
Belangenbehartiger: komt op voor de direct belang van de client, los van de vraag of er andere
belangen zijn.
Wetsuitvoerder: probeert de client zo goed mogelijk te helpen binnen de kaders die door de
organisatie of de overheid worden opgelegd.
Wetsuitvoerder in een gedwongen kader: de dienstverlening is aan de client opgelegd, als de client
zich niet aan de afspraken houdt, dan kan er een sanctie volgen.
Toetser: controleert of het werk van de uitvoerder goed is uitgevoerd.
Handhaver: degene die de client een straf of maatregel oplegt als de client onterecht gebruik maakt
van een voorziening of een wet overtreedt.
Bemiddelaar: bemiddelt als neutrale derde tussen twee partijen.
Outreachend werker: SJD’er schat in dat het verlenen van een dienst wel noodzakelijk is, hoewel de
client nog in staat is om een eigen hulpvraag te formuleren.
Discretionaire ruimte: is de ruimte die professionals hebben om, binnen de wettelijke kaders, hun
eigen inzicht te volgen en zelfstandig te beslissen over het toepassen van bevoegdheden.
1.2 Samenleving: algemene begrippen
Samenleving: verwijst naar een groepering van mensen die samen leven.
Maatschappij: als de samenleving ook samen werken, handelen en instituten vormen dan word hier
over gesproken.
Cultuurkenmerken: is een samenleving met verschillende kenmerken binnen de cultuur.
Socialisatieproces: het geheel aan waarden, normen, attitudes en algemeen aanvaard gedrag
(binnen een cultuur) dat iedereen als lid van de samenleving doorgeeft als middel van een
leerproces.
Primaire socialisatie: leert iemand hoe het werkt in de wereld om zich heen.
Secundaire socialisatie: dan leer je war er wel en niet hoort binnen een formele groepering (
werk/beroep).
Waarden: zijn fundamentele ideeën over wat belangrijk is. (respect, eerlijkheid, trouw, moed en
rechtvaardigheid).
Normen: concrete gedragsregels die volgens een groepering bij een van de vastgestelde waarden
hoort.
Attitude: is een houding ten opzichte van iets of iemand.
Algemeen aanvaard gedrag: is het gedrag wat vastgesteld is in routine, gewoonten, tradities en
rituelen.
Cultuur relativistische visie: gaat ervan uit dat elke groepering zijn eigen normen, waarden en
gebruiken heeft en mag hebben.
Universalisme: gaat ervan uit dat er sommige waarden en normen voor iedereen gelden.
Pluralisme: gaat ervan uit dat mensen onderdeel zijn van verschillende groeperingen en
waardensystemen.
Socioloog Geert Hofstede. De zes cultuurdimensies:
Grote of kleine machtsafstand: dit gaat over de mate waarin in een cultuur ongelijkheid of hiërarchie
geaccepteerd wordt.
Individualisme of collectivisme: hierbij gaat het om het belang van de eigen verantwoordelijkheid en
de zelfontplooiing van de mens (individualisme) of het belang van de groepering en de wens er bij te
willen horen (collectivisme).
, Masculien of feminien: in masculiene culturen is prestatiedrang belangrijk en kennen mannen en
vrouwen een duidelijk eigen rol. Bij feminiene culturen staat samenwerken centraal en is er geen
rolverwachting enkel op basis van sekse.
Hoge of lage onzekerheidsvermijding: dit gaat over in hoeverre mensen hun toekomstig ongeluk
proberen te bezweren of te verhelpen.
Lange of korte termijn oriëntatie: culturen verschillen in hun oriëntatie op de toekomst, in hoeverre
wordt er rekening gehouden met later (lange termijn) of juist niet (korte termijn).
Hedonisme of soberheid: in hoeverre je mag genieten en plezier mag maken zonder dat er iets
tegenover staat (hedonisme) of juist moeten voldoen aan strenge normen (soberheid).
Edward T. Hall. Dimensies van Hall:
Hoge of lage context: in hoeverre je bij communicatie veel informatie geeft en nodig hebt om iets te
begrijpen (hoge context), of dat er juist direct en meteen gecommuniceerd wordt (lage context).
Monochroon of polychroon: in hoeverre tijd beleefd wordt als iets wat gepland kan worden en op
kan gaan (monochroon) of juist als onbegrensd, vrij te besteden aan verschillende doelen
(polychroon).
Relatie tot fysieke ruimte: in hoeverre het gebruikelijk is om dicht bij anderen te gaan staan en
elkaar aan te raken.
Verzuiling: mensen die vooral omgaan met mensen uit hun eigen levensbeschouwelijke groepering.
Superdiversiteit: om aan te geven dat samenlevingen niet meer uit een of enkele culturen bestaan,
maar juist uit veel verschillende op elkaar inspelende culturen.
Structuurkenmerken: een samenleving verwijzen naar de verschillende posities die mensen of
groeperingen in een maatschappij hebben en hoe deze posities zich tot elkaar verhouden.
Groepering: een verzameling mensen die samen iets heeft.
Groepen: kennen de leden van de groep elkaar en hebben vaak verschillende overeenkomstige
belangen (school, gezinnen of collega’s).
Collectiviteit: hoeven de leden elkaar niet te kennen, maar hebben ze wel een duidelijk gezamenlijk
belang of doel (leden van een vakbond, religieuze gemeenschap of milieuvereniging).
Sociale categorie: hebben mensen enkel eenzelfde kenmerk (hebben van rood haar, vrouw-zijn of
dezelfde nationaliteit).
Positie: een plek of plaats die iemand of een groeperingen inneemt in een maatschappij.
Sociale structuur: het geheel aan posities van individuen en groeperingen die met elkaar in
verhouding staan.
Interdependentie: mensen als individu of als onderdeel van een groepering zijn altijd afhankelijk van
elkaar, en die afhankelijkheid noem je zo.
Bindingen: manieren waarop mensen van elkaar afhankelijk zijn.
Economische bindingen: mensen zijn afhankelijk door verdeling van schaarse goederen.
Politieke bindingen: mensen verschillen in de mogelijkheid om fysieke dwang te gebruiken.
Affectieve bindingen: mensen hebben elkaar nodig voor genegenheid, liefde en steun.
Cognitieve bindingen: mensen leren van elkaar en kunnen daardoor verder ontwikkelen.
Rollen: bij elke positie horen verwachtingen die anderen hebben van de persoon die de positie heeft.
Intern conflict: wanneer iemand verschillende verwachtingen ervaart binnen dezelfde positie.
Extern conflict: ontstaat wanneer de verwachtingen bijhorende bij verschillende posities met elkaar
in conflict kunnen komen.
Macht: is het vermogen van personen of groeperingen om samenleving vorm te geven en het gedrag
van anderen te beïnvloeden.
Machtsbronnen: manieren om macht uit te kunnen oefenen.
Machtsongelijkheid: niet iedereen heeft evenveel macht.
Sociale ongelijkheid: wanneer in een samenleving verschil in macht is tussen sociale posities van
groeperingen.
Deel 1: De Nederlandse samenleving
1.1 Het beroep SJD
Sociale kwestie: het feit dat er een groot onderscheid tussen rijk en arm was ontstaan en dat dat een
maatschappelijk vraagstuk is.
Belangenbehartiger: komt op voor de direct belang van de client, los van de vraag of er andere
belangen zijn.
Wetsuitvoerder: probeert de client zo goed mogelijk te helpen binnen de kaders die door de
organisatie of de overheid worden opgelegd.
Wetsuitvoerder in een gedwongen kader: de dienstverlening is aan de client opgelegd, als de client
zich niet aan de afspraken houdt, dan kan er een sanctie volgen.
Toetser: controleert of het werk van de uitvoerder goed is uitgevoerd.
Handhaver: degene die de client een straf of maatregel oplegt als de client onterecht gebruik maakt
van een voorziening of een wet overtreedt.
Bemiddelaar: bemiddelt als neutrale derde tussen twee partijen.
Outreachend werker: SJD’er schat in dat het verlenen van een dienst wel noodzakelijk is, hoewel de
client nog in staat is om een eigen hulpvraag te formuleren.
Discretionaire ruimte: is de ruimte die professionals hebben om, binnen de wettelijke kaders, hun
eigen inzicht te volgen en zelfstandig te beslissen over het toepassen van bevoegdheden.
1.2 Samenleving: algemene begrippen
Samenleving: verwijst naar een groepering van mensen die samen leven.
Maatschappij: als de samenleving ook samen werken, handelen en instituten vormen dan word hier
over gesproken.
Cultuurkenmerken: is een samenleving met verschillende kenmerken binnen de cultuur.
Socialisatieproces: het geheel aan waarden, normen, attitudes en algemeen aanvaard gedrag
(binnen een cultuur) dat iedereen als lid van de samenleving doorgeeft als middel van een
leerproces.
Primaire socialisatie: leert iemand hoe het werkt in de wereld om zich heen.
Secundaire socialisatie: dan leer je war er wel en niet hoort binnen een formele groepering (
werk/beroep).
Waarden: zijn fundamentele ideeën over wat belangrijk is. (respect, eerlijkheid, trouw, moed en
rechtvaardigheid).
Normen: concrete gedragsregels die volgens een groepering bij een van de vastgestelde waarden
hoort.
Attitude: is een houding ten opzichte van iets of iemand.
Algemeen aanvaard gedrag: is het gedrag wat vastgesteld is in routine, gewoonten, tradities en
rituelen.
Cultuur relativistische visie: gaat ervan uit dat elke groepering zijn eigen normen, waarden en
gebruiken heeft en mag hebben.
Universalisme: gaat ervan uit dat er sommige waarden en normen voor iedereen gelden.
Pluralisme: gaat ervan uit dat mensen onderdeel zijn van verschillende groeperingen en
waardensystemen.
Socioloog Geert Hofstede. De zes cultuurdimensies:
Grote of kleine machtsafstand: dit gaat over de mate waarin in een cultuur ongelijkheid of hiërarchie
geaccepteerd wordt.
Individualisme of collectivisme: hierbij gaat het om het belang van de eigen verantwoordelijkheid en
de zelfontplooiing van de mens (individualisme) of het belang van de groepering en de wens er bij te
willen horen (collectivisme).
, Masculien of feminien: in masculiene culturen is prestatiedrang belangrijk en kennen mannen en
vrouwen een duidelijk eigen rol. Bij feminiene culturen staat samenwerken centraal en is er geen
rolverwachting enkel op basis van sekse.
Hoge of lage onzekerheidsvermijding: dit gaat over in hoeverre mensen hun toekomstig ongeluk
proberen te bezweren of te verhelpen.
Lange of korte termijn oriëntatie: culturen verschillen in hun oriëntatie op de toekomst, in hoeverre
wordt er rekening gehouden met later (lange termijn) of juist niet (korte termijn).
Hedonisme of soberheid: in hoeverre je mag genieten en plezier mag maken zonder dat er iets
tegenover staat (hedonisme) of juist moeten voldoen aan strenge normen (soberheid).
Edward T. Hall. Dimensies van Hall:
Hoge of lage context: in hoeverre je bij communicatie veel informatie geeft en nodig hebt om iets te
begrijpen (hoge context), of dat er juist direct en meteen gecommuniceerd wordt (lage context).
Monochroon of polychroon: in hoeverre tijd beleefd wordt als iets wat gepland kan worden en op
kan gaan (monochroon) of juist als onbegrensd, vrij te besteden aan verschillende doelen
(polychroon).
Relatie tot fysieke ruimte: in hoeverre het gebruikelijk is om dicht bij anderen te gaan staan en
elkaar aan te raken.
Verzuiling: mensen die vooral omgaan met mensen uit hun eigen levensbeschouwelijke groepering.
Superdiversiteit: om aan te geven dat samenlevingen niet meer uit een of enkele culturen bestaan,
maar juist uit veel verschillende op elkaar inspelende culturen.
Structuurkenmerken: een samenleving verwijzen naar de verschillende posities die mensen of
groeperingen in een maatschappij hebben en hoe deze posities zich tot elkaar verhouden.
Groepering: een verzameling mensen die samen iets heeft.
Groepen: kennen de leden van de groep elkaar en hebben vaak verschillende overeenkomstige
belangen (school, gezinnen of collega’s).
Collectiviteit: hoeven de leden elkaar niet te kennen, maar hebben ze wel een duidelijk gezamenlijk
belang of doel (leden van een vakbond, religieuze gemeenschap of milieuvereniging).
Sociale categorie: hebben mensen enkel eenzelfde kenmerk (hebben van rood haar, vrouw-zijn of
dezelfde nationaliteit).
Positie: een plek of plaats die iemand of een groeperingen inneemt in een maatschappij.
Sociale structuur: het geheel aan posities van individuen en groeperingen die met elkaar in
verhouding staan.
Interdependentie: mensen als individu of als onderdeel van een groepering zijn altijd afhankelijk van
elkaar, en die afhankelijkheid noem je zo.
Bindingen: manieren waarop mensen van elkaar afhankelijk zijn.
Economische bindingen: mensen zijn afhankelijk door verdeling van schaarse goederen.
Politieke bindingen: mensen verschillen in de mogelijkheid om fysieke dwang te gebruiken.
Affectieve bindingen: mensen hebben elkaar nodig voor genegenheid, liefde en steun.
Cognitieve bindingen: mensen leren van elkaar en kunnen daardoor verder ontwikkelen.
Rollen: bij elke positie horen verwachtingen die anderen hebben van de persoon die de positie heeft.
Intern conflict: wanneer iemand verschillende verwachtingen ervaart binnen dezelfde positie.
Extern conflict: ontstaat wanneer de verwachtingen bijhorende bij verschillende posities met elkaar
in conflict kunnen komen.
Macht: is het vermogen van personen of groeperingen om samenleving vorm te geven en het gedrag
van anderen te beïnvloeden.
Machtsbronnen: manieren om macht uit te kunnen oefenen.
Machtsongelijkheid: niet iedereen heeft evenveel macht.
Sociale ongelijkheid: wanneer in een samenleving verschil in macht is tussen sociale posities van
groeperingen.
