H21 – Afweer
21.1 – Geen indringers
Barrières aan de buitenkant
Je lichaam is zowel aan de buitenkant als de binnenkant erg kwetsbaar. Dekweefsels vormen een
fysieke barrière een mechanische afweer tegen ziekteverwekkers en gevaarlijke stoffen. Deze
dekweefsels bestaan uit een laag aaneengesloten cellen, waar ziekteverwekkers niet doorheen
kunnen. Op die manier wordt het inwendig milieu beschermd van het uitwendig milieu.
De opperhuid is een voorbeeld van een dekweefsel, de buitenste laag hiervan is de hoornlaag. Deze
laag bestaat uit dode, verdroogde cellen die je bijv. met afdrogen eraf ‘scrubt’. Bij dit ‘scrubben’
verdwijnen ook veel bacteriën die op je huid leven. Deze bacteriën leven geen direct gevaar op maar
bij een huidwondje kunnen ze wel voor ontstekingen zorgen.
De basale cellenlaag is dun en bestaat uit stamcellen, hiervandaan groeit de afslijtende opperhuid
weer aan. Hierbij duwen nieuwe dochtercellen de oude dochtercellen naar het oppervlak, waarna de
oudere cellen doodgaan en de hoornlaag vormen.
Onder de
opperhuid zit
de lederhuid,
die bestaat
uit
elastische
vezels. Deze
zorgen ervoor dat de
huid soepel is en bevatten daarbij veel zintuigjes. Daaronder bevindt zich het onderhuids vetweefsel,
dat werkt als warmte-isolatie.
Bescherming tegen zonlicht
De zon die in je gezicht schijnt voelt vaak fijn, maar dit kan op lange termijn ook gevaarlijk zijn. Het
uv-licht kan namelijk het DNA in de cel(kern)en beschadigen. In principe wordt dit DNA beschermt
door je pigment (melanine), wat gemaakt wordt door melanocyten (pigmentvormende cellen in de
basale cellenaag). Als dit niet gebeurt kan het DNA beschadigen en daardoor loop je meer kans op
huidkanker.
Vochtbarrières
Organen als je longen en darmen zijn aan de binnenzijde bedekt met slijmvlies, een speciale
cellenlaag waar slijmbekercellen slijm af scheiden dat bacteriedodende stoffen bevat. In de longen
blijven de bacteriën en stof in het slijm plakken. Andere dekweefselcellen van de luchtwegen hebben
trilharen, die door gecoördineerde bewegingen het vervuilde slijm richting de keelholte afvoeren. De
meeste bacteriën overleven de biochemische barrière (met een pH van 1 tot 3) van de maag niet.
, Investeren in bescherming
Planten, zoals bramenplanten, beschermen zichzelf ook met een mechanische afweer tegen
herbivoren. Zij hebben namelijk stekels op de planten, waardoor de vruchten minder gegeten
worden door grote herbivoren. Kleine herbivoren kunnen nog wel van de vruchten genieten, maar
het is voordeliger voor de plant zelf om zich alleen te beschermen tegen grote schade en die richten
kleine herbivoren niet aan.
Chemische bescherming
Andere planten maken stoffen waarmee ze zich beschermen tegen herbivoren, dit is chemische
afweer. Dit kennen wij bijvoorbeeld van de berenklauw, als je de stengels/bladeren hiervan aanraakt
komt er een stof bij die i.c.m. zonlicht zorgt voor brandwonden.
Afweermaatregelen
Het weren van schimmels en bacteriën is veel moeilijker voor de plant. Plantencellen herkennen
schadelijke schimmels/bacteriën via receptoren op de celmembranen. Dit zorgt tot verschillende
maatregelen, bijv. het sluiten van de huidmondjes, dit verhindert het binnenkomen van meer
bacteriën. Sommige planten maken H2O2, wat de cellen dik en beter beschermd maakt.
Als een cel toch beschadigd is komt er NO vrij, dit is dodelijk voor zowel ziekteverwekker als
plantencel. De aangetaste plantencellen sterven af, maar de plant zelf blijft leven.
Signaalstoffen en lokstoffen
Als er toch vraat plaats vindt scheiden planten vaak stoffen af. Deze stoffen kunnen dienen als
waarschuwingssignalen zodat andere planten weten dat er gevaar dreigt maar ook kleine carnivoren
kunnen deze onderscheiden, zij weten daardoor waar prooien voor hun te vinden zijn. Andere
planten gaan nog verder, zij gebruiken lokstoffen, om de vijand van hun vijand (kleine carnivoren) te
laten weten dat ze belaagd worden door bacteriën/schimmels.
Begrippen Betekenis
Basale cellenlaag Laag cellen waaruit de opperhuid aangroeit, bestaat vrijwel
alleen uit stamcellen die voortdurend delen
Chemische afweer Een vorm van afweer waarmee planten zich beschermen tegen
herbivoren, via voor deze dieren schadelijke stoffen
Dekweefsel Laag weefsel van nauw aaneengesloten cellen, die het inwendige
milieu beschermt
Hoornlaag Buitenste laag van de opperhuid
Lederhuid Laag bindweefsel onder de opperhuid; bevat veel zintuigjes en
elastische vezels
Mechanische afweer Een fysieke barrière tegen ziekteverwekkers en gevaarlijke stoffen
(mens+dier)
Mechanische afweer (plant) Een vorm van afweer tegen herbivoren, zoals stekels/doornen
Melanine Pigment in de huid, gemaakt door melanocyten, dat het DNA in
de huidcellen beschermt tegen de uv-stralen in het zonlicht
Melanocyt Pigmentvormende cel met lange uitlopers in de basale cellenlaag
in de huid
Onderhuids vetweefsel Onderste laag bindweefsel van de huid, werkt als warmte-isolatie
Opperhuid Dekweefsel van de huid
Slijmvlies Dekweefsel met slijmbekercellen aan de binnenzijde van organen
zoals longen en darmen.
21.2 – Niet-specifieke afweer
21.1 – Geen indringers
Barrières aan de buitenkant
Je lichaam is zowel aan de buitenkant als de binnenkant erg kwetsbaar. Dekweefsels vormen een
fysieke barrière een mechanische afweer tegen ziekteverwekkers en gevaarlijke stoffen. Deze
dekweefsels bestaan uit een laag aaneengesloten cellen, waar ziekteverwekkers niet doorheen
kunnen. Op die manier wordt het inwendig milieu beschermd van het uitwendig milieu.
De opperhuid is een voorbeeld van een dekweefsel, de buitenste laag hiervan is de hoornlaag. Deze
laag bestaat uit dode, verdroogde cellen die je bijv. met afdrogen eraf ‘scrubt’. Bij dit ‘scrubben’
verdwijnen ook veel bacteriën die op je huid leven. Deze bacteriën leven geen direct gevaar op maar
bij een huidwondje kunnen ze wel voor ontstekingen zorgen.
De basale cellenlaag is dun en bestaat uit stamcellen, hiervandaan groeit de afslijtende opperhuid
weer aan. Hierbij duwen nieuwe dochtercellen de oude dochtercellen naar het oppervlak, waarna de
oudere cellen doodgaan en de hoornlaag vormen.
Onder de
opperhuid zit
de lederhuid,
die bestaat
uit
elastische
vezels. Deze
zorgen ervoor dat de
huid soepel is en bevatten daarbij veel zintuigjes. Daaronder bevindt zich het onderhuids vetweefsel,
dat werkt als warmte-isolatie.
Bescherming tegen zonlicht
De zon die in je gezicht schijnt voelt vaak fijn, maar dit kan op lange termijn ook gevaarlijk zijn. Het
uv-licht kan namelijk het DNA in de cel(kern)en beschadigen. In principe wordt dit DNA beschermt
door je pigment (melanine), wat gemaakt wordt door melanocyten (pigmentvormende cellen in de
basale cellenaag). Als dit niet gebeurt kan het DNA beschadigen en daardoor loop je meer kans op
huidkanker.
Vochtbarrières
Organen als je longen en darmen zijn aan de binnenzijde bedekt met slijmvlies, een speciale
cellenlaag waar slijmbekercellen slijm af scheiden dat bacteriedodende stoffen bevat. In de longen
blijven de bacteriën en stof in het slijm plakken. Andere dekweefselcellen van de luchtwegen hebben
trilharen, die door gecoördineerde bewegingen het vervuilde slijm richting de keelholte afvoeren. De
meeste bacteriën overleven de biochemische barrière (met een pH van 1 tot 3) van de maag niet.
, Investeren in bescherming
Planten, zoals bramenplanten, beschermen zichzelf ook met een mechanische afweer tegen
herbivoren. Zij hebben namelijk stekels op de planten, waardoor de vruchten minder gegeten
worden door grote herbivoren. Kleine herbivoren kunnen nog wel van de vruchten genieten, maar
het is voordeliger voor de plant zelf om zich alleen te beschermen tegen grote schade en die richten
kleine herbivoren niet aan.
Chemische bescherming
Andere planten maken stoffen waarmee ze zich beschermen tegen herbivoren, dit is chemische
afweer. Dit kennen wij bijvoorbeeld van de berenklauw, als je de stengels/bladeren hiervan aanraakt
komt er een stof bij die i.c.m. zonlicht zorgt voor brandwonden.
Afweermaatregelen
Het weren van schimmels en bacteriën is veel moeilijker voor de plant. Plantencellen herkennen
schadelijke schimmels/bacteriën via receptoren op de celmembranen. Dit zorgt tot verschillende
maatregelen, bijv. het sluiten van de huidmondjes, dit verhindert het binnenkomen van meer
bacteriën. Sommige planten maken H2O2, wat de cellen dik en beter beschermd maakt.
Als een cel toch beschadigd is komt er NO vrij, dit is dodelijk voor zowel ziekteverwekker als
plantencel. De aangetaste plantencellen sterven af, maar de plant zelf blijft leven.
Signaalstoffen en lokstoffen
Als er toch vraat plaats vindt scheiden planten vaak stoffen af. Deze stoffen kunnen dienen als
waarschuwingssignalen zodat andere planten weten dat er gevaar dreigt maar ook kleine carnivoren
kunnen deze onderscheiden, zij weten daardoor waar prooien voor hun te vinden zijn. Andere
planten gaan nog verder, zij gebruiken lokstoffen, om de vijand van hun vijand (kleine carnivoren) te
laten weten dat ze belaagd worden door bacteriën/schimmels.
Begrippen Betekenis
Basale cellenlaag Laag cellen waaruit de opperhuid aangroeit, bestaat vrijwel
alleen uit stamcellen die voortdurend delen
Chemische afweer Een vorm van afweer waarmee planten zich beschermen tegen
herbivoren, via voor deze dieren schadelijke stoffen
Dekweefsel Laag weefsel van nauw aaneengesloten cellen, die het inwendige
milieu beschermt
Hoornlaag Buitenste laag van de opperhuid
Lederhuid Laag bindweefsel onder de opperhuid; bevat veel zintuigjes en
elastische vezels
Mechanische afweer Een fysieke barrière tegen ziekteverwekkers en gevaarlijke stoffen
(mens+dier)
Mechanische afweer (plant) Een vorm van afweer tegen herbivoren, zoals stekels/doornen
Melanine Pigment in de huid, gemaakt door melanocyten, dat het DNA in
de huidcellen beschermt tegen de uv-stralen in het zonlicht
Melanocyt Pigmentvormende cel met lange uitlopers in de basale cellenlaag
in de huid
Onderhuids vetweefsel Onderste laag bindweefsel van de huid, werkt als warmte-isolatie
Opperhuid Dekweefsel van de huid
Slijmvlies Dekweefsel met slijmbekercellen aan de binnenzijde van organen
zoals longen en darmen.
21.2 – Niet-specifieke afweer
