Hoofdstuk 6.1!
Mensen in de 18e eeuw geloofde wel dat kerkelijke rituelen effect hadden. Voltaire noemde het
geloof dogmatisch: iets werd zonder bewijs voor waarheid aangenomen en er mocht geen kritiek op
worden geleverd. Hij weigerde argumenten te gebruiken die waren gebaseerd op traditie, het geloof
of de ideeën van de klassieken. Andere geleerde noemde deze nieuwe, kritische manier van denken
‘verlichting’. Sinds wetenschappelijke revolutie vertrouwen eigen verstand (ratio) enorm gegroeid.
Geleerden begrepen wereld immers beter door logisch nadenken (rationalisme) en door
waarnemingen (empirisme). Maatschappelijke verschijnsel de Verlichting.
Verlichte denkers hielden zich bezig met relatie van god tot de natuur, ook over de rol van de kerk in
de samenleving. Een goed bestuur moest het welzijn van het volk op rationele wijze verbeteren.
Scholing van de beste manier om samenleving te verbeteren en te verlossen van misvattingen.
Scholing zou ook zorgen voor meer kennis. In de 18 e eeuw waren veel denkers optimistisch over wat
de mensheid zou kunnen bereiken.
Sommige denkers kregen ook oog voor de duistere kanten van de menselijke geest. Mens niet alleen
rationeel denkend wezen, ook vat vol emoties en gevaarlijke lusten. Jean-Jacques Rousseau zag
ontwikkelingen van westerse beschaving als afwijking van wat oorspronkelijk goed was, dan
vooruitgang naar betere wereld. Verlichte denkers denken over van alles kritisch, veel werd
onderzocht en vaak verschilden de meningen.
De bijbel sprak niet altijd de waarheid, wonderen kwamen door wetenschappelijke verklaringen.
Bijbel was ook door verschillende mensen geschreven. Alles in wereld logische verklaring, geen plek
voor bovennatuurlijke verschijnselen. Balthasar Bekker publiceerde een boek, wat veel ophef
veroorzaakte. Ook had zijn boek grote invloed op het afschaffen van heksenprocessen in Europa
(twijfels aan god). Verlichte denkers vonden dat afwijkende religieuze opvattingen verboden
moesten worden en niet moest vervolgen. Rationalistisch en empirisch natuuronderzoek hoefden
volgens verlichte denkers niet in strijd te zijn met het geloof, maar wel verschillende opvattingen
over de rol van god. Volgens Voltaire was er te veel kwaad en rampspoed in de wereld om zo’n
optimistisch gods- en wereldbeeld te hebben. Voltaire mechanistisch wereldbeeld: God had de
wereld, de mens en de natuurwetten geschapen, maar bemoeide zich na de schepping niet meer
actief met de wereld. ‘Ongodisten’: god geen persoon, maar zag goddelijke in natuurlijke processen.
Machthebbers vonden dit bedreigend.
Verlichte denkers schreven ook over politiek en staat (drie belangrijke ideeën). John Locke vond dat
mensen natuurlijke rechten hebben (recht op leen, bezit en vrijheid). Mensen niet in hun eentje
beschermen, daarom vormen zij een politieke gemeenschap (sociaal contract). Burgers mochten zich
tegen regering verzetten als regering faalt. Rousseau radicaler, regering niets anders dan uitvoerder
gezamenlijke wil, burgers macht terugnemen (volkssoevereiniteit) hierdoor burgers vrij.
Montesquieu machtsmisbruik voorkomen, scheiding van machten (trias politica, wetgevende/
uitvoerende/ rechtelijke macht ieder een groep). Over deze drie ideeën zou tijdens democratische
revolutie eind van 18e eeuw veel worden teruggegrepen.
Verlichte denkers pasten hun rationele manier van denken ook toe op het strafrecht. Betekenis van
marteling 18e eeuwverboden (onbetrouwbaar), ook veel kritiek op wreedheid van lijfstraffen, vonden
zij irrationeel.
Kijk op loop geschiedenis, veranderde tijdens Verlichting. Geleerden zagen geschiedenis als lang
proces van vooruitgang. Europese beschaving verst gevorderd. Volken buiten Europa vroege fase
ontwikkeling. Dit legde basis voor een Europees (westers) superioriteitsgevoel.
, Hoofdstuk 6.2!
Zodra Frederik Koning van Pruisen werd, voerde hij verschillende hervormingen door (religieuze
vrijheid, kunst en wetenschap (+), lijfstraffen (-), scholing alle kinderen). Zo Pruisen moderne staat.
Ook moderne bureaucratie: ambtenaren in dienst koning zagen toe op uitvoering alle nieuwe regels.
Hij voerde hervorming door. Dit deden veel Europese vorsten om land efficiënter te leiden.
Onderscheid Frederik en deze vorsten. Frederiks koningschap twee redenen van verlicht absolutisme.
1. Voerden zijn hervormingen door met bedoeling samenleving te verbeteren volgens ideeën
verlichte denkers. Frederik geen moeite om oude gewoonten en privileges af te schaffen.
2. Frederik baseerde zijn macht niet op religie, maar rationele redenering. Koning best in staat om
Pruisen machtig land te maken. Hij was van nu voor de samenleving.
Frederik stede naar een moderne, welvarende en rechtvaardige samenleving. Een geweldige
misstand op het Pruisische platteland liet hij bestaan: de lijfeigenschap. De adel genoot privileges en
bezat grote landgoederen, land bewerkt door lijfeigenen (was niet vrij, werd uitgebuit, leefde in
armoede en mishandeld) schafte het niet af, hij moest adel te vriend houden. Eigen domen gaf hij
lijfeigenen wel meer vrijheid. Jozef II (verlichte vorst) schafte lijfeigenen wel af. Leidde tot grote
opstanden van adelen, kerk en boeren tegen Jozef II. Verlichte absolutisme legde verlichtingsideeën
van bovenaf op, bracht vooruitgang: mogelijkheid scholing en rechtspraak eerlijker, ook onzekerheid.
Landmoderne staat: oude voorrechten van gebieden en groepen afgeschaft, moderne bureaucratie
voerde wetten uiten kerk behandeld als andere organisaties. Kerk belasting betalen, hervormingen
van verlichte vost bleef beperkt: fundamenten eigen koningschap kon hij niet ondermijnen.
Verspreiding verlichte ideeën onder andere mogelijk door opkomst tijdschriften (laatste nieuwtjes).
Makers tijdschriften wetenschappelijke kennis en verlichte ideeën toegankelijk maken voor groot
publiek. In GB en de republiek spectators (tijdschriften) op lezers op te voeden tot rationele en
beschaafde burgers. Burgers geïnteresseerd in nieuwe ontdekkingen en ideeën, richtte verenigingen
op. Verschillende genootschappen: natuurkundige, maatschappelijke problemen. In Frankrijk nieuwe
ideeën verspreid via salons, woonkamers van rijke dames; daar bediscussieerde men. In 18 e eeuw
ontstond doordat burgers nieuwe ideeën niet zomaar voor waar namen en een oordeel vormde, een
publieke opinie: verzameling meningen als gevolg van discussies onder burgers.
In Frankrijk was vrijheid om ideeën uit te wisselen beperkter dan elders. Koningen in Frankrijk geen
enkel interesse in verlichte denkbeelden, zij vonden het vanzelfsprekend dat hun macht absoluut was
werden gesteund door de kerk en adel, voor steun genoten zij van allerlei privileges (ancien régime;
oude bestuurssysteem). Verlichte denkers veel kritiek, Franse koningen verboden zulke kritiek, bang
dat hun macht werd ondermijnd. Boeken alleen gepubliceerd met toestemming koning, speciale
politie spoorde illegaal drukwerk op. Filosofen Voltaire en Rousseau uit Frankrijk verbannen. Franse
staat kon uiteindelijk weinig doen tegen verspreiding verlichte ideeën (altijd wel iemand die risico
durfde te nemen). Nieuwe ideeën ook via brieven. Boeken vaak gedrukt in Nl Republiek
(hoofdkwartier Europese boekproductie) of GB (grotere drukpers vrijheid), en naar Frankrijk
gesmokkeld. Hollandse uitgevers vertaalden in Frans of Latijn zo een belangrijke schakel in
uitwisseling ideeën.
Mensen in de 18e eeuw geloofde wel dat kerkelijke rituelen effect hadden. Voltaire noemde het
geloof dogmatisch: iets werd zonder bewijs voor waarheid aangenomen en er mocht geen kritiek op
worden geleverd. Hij weigerde argumenten te gebruiken die waren gebaseerd op traditie, het geloof
of de ideeën van de klassieken. Andere geleerde noemde deze nieuwe, kritische manier van denken
‘verlichting’. Sinds wetenschappelijke revolutie vertrouwen eigen verstand (ratio) enorm gegroeid.
Geleerden begrepen wereld immers beter door logisch nadenken (rationalisme) en door
waarnemingen (empirisme). Maatschappelijke verschijnsel de Verlichting.
Verlichte denkers hielden zich bezig met relatie van god tot de natuur, ook over de rol van de kerk in
de samenleving. Een goed bestuur moest het welzijn van het volk op rationele wijze verbeteren.
Scholing van de beste manier om samenleving te verbeteren en te verlossen van misvattingen.
Scholing zou ook zorgen voor meer kennis. In de 18 e eeuw waren veel denkers optimistisch over wat
de mensheid zou kunnen bereiken.
Sommige denkers kregen ook oog voor de duistere kanten van de menselijke geest. Mens niet alleen
rationeel denkend wezen, ook vat vol emoties en gevaarlijke lusten. Jean-Jacques Rousseau zag
ontwikkelingen van westerse beschaving als afwijking van wat oorspronkelijk goed was, dan
vooruitgang naar betere wereld. Verlichte denkers denken over van alles kritisch, veel werd
onderzocht en vaak verschilden de meningen.
De bijbel sprak niet altijd de waarheid, wonderen kwamen door wetenschappelijke verklaringen.
Bijbel was ook door verschillende mensen geschreven. Alles in wereld logische verklaring, geen plek
voor bovennatuurlijke verschijnselen. Balthasar Bekker publiceerde een boek, wat veel ophef
veroorzaakte. Ook had zijn boek grote invloed op het afschaffen van heksenprocessen in Europa
(twijfels aan god). Verlichte denkers vonden dat afwijkende religieuze opvattingen verboden
moesten worden en niet moest vervolgen. Rationalistisch en empirisch natuuronderzoek hoefden
volgens verlichte denkers niet in strijd te zijn met het geloof, maar wel verschillende opvattingen
over de rol van god. Volgens Voltaire was er te veel kwaad en rampspoed in de wereld om zo’n
optimistisch gods- en wereldbeeld te hebben. Voltaire mechanistisch wereldbeeld: God had de
wereld, de mens en de natuurwetten geschapen, maar bemoeide zich na de schepping niet meer
actief met de wereld. ‘Ongodisten’: god geen persoon, maar zag goddelijke in natuurlijke processen.
Machthebbers vonden dit bedreigend.
Verlichte denkers schreven ook over politiek en staat (drie belangrijke ideeën). John Locke vond dat
mensen natuurlijke rechten hebben (recht op leen, bezit en vrijheid). Mensen niet in hun eentje
beschermen, daarom vormen zij een politieke gemeenschap (sociaal contract). Burgers mochten zich
tegen regering verzetten als regering faalt. Rousseau radicaler, regering niets anders dan uitvoerder
gezamenlijke wil, burgers macht terugnemen (volkssoevereiniteit) hierdoor burgers vrij.
Montesquieu machtsmisbruik voorkomen, scheiding van machten (trias politica, wetgevende/
uitvoerende/ rechtelijke macht ieder een groep). Over deze drie ideeën zou tijdens democratische
revolutie eind van 18e eeuw veel worden teruggegrepen.
Verlichte denkers pasten hun rationele manier van denken ook toe op het strafrecht. Betekenis van
marteling 18e eeuwverboden (onbetrouwbaar), ook veel kritiek op wreedheid van lijfstraffen, vonden
zij irrationeel.
Kijk op loop geschiedenis, veranderde tijdens Verlichting. Geleerden zagen geschiedenis als lang
proces van vooruitgang. Europese beschaving verst gevorderd. Volken buiten Europa vroege fase
ontwikkeling. Dit legde basis voor een Europees (westers) superioriteitsgevoel.
, Hoofdstuk 6.2!
Zodra Frederik Koning van Pruisen werd, voerde hij verschillende hervormingen door (religieuze
vrijheid, kunst en wetenschap (+), lijfstraffen (-), scholing alle kinderen). Zo Pruisen moderne staat.
Ook moderne bureaucratie: ambtenaren in dienst koning zagen toe op uitvoering alle nieuwe regels.
Hij voerde hervorming door. Dit deden veel Europese vorsten om land efficiënter te leiden.
Onderscheid Frederik en deze vorsten. Frederiks koningschap twee redenen van verlicht absolutisme.
1. Voerden zijn hervormingen door met bedoeling samenleving te verbeteren volgens ideeën
verlichte denkers. Frederik geen moeite om oude gewoonten en privileges af te schaffen.
2. Frederik baseerde zijn macht niet op religie, maar rationele redenering. Koning best in staat om
Pruisen machtig land te maken. Hij was van nu voor de samenleving.
Frederik stede naar een moderne, welvarende en rechtvaardige samenleving. Een geweldige
misstand op het Pruisische platteland liet hij bestaan: de lijfeigenschap. De adel genoot privileges en
bezat grote landgoederen, land bewerkt door lijfeigenen (was niet vrij, werd uitgebuit, leefde in
armoede en mishandeld) schafte het niet af, hij moest adel te vriend houden. Eigen domen gaf hij
lijfeigenen wel meer vrijheid. Jozef II (verlichte vorst) schafte lijfeigenen wel af. Leidde tot grote
opstanden van adelen, kerk en boeren tegen Jozef II. Verlichte absolutisme legde verlichtingsideeën
van bovenaf op, bracht vooruitgang: mogelijkheid scholing en rechtspraak eerlijker, ook onzekerheid.
Landmoderne staat: oude voorrechten van gebieden en groepen afgeschaft, moderne bureaucratie
voerde wetten uiten kerk behandeld als andere organisaties. Kerk belasting betalen, hervormingen
van verlichte vost bleef beperkt: fundamenten eigen koningschap kon hij niet ondermijnen.
Verspreiding verlichte ideeën onder andere mogelijk door opkomst tijdschriften (laatste nieuwtjes).
Makers tijdschriften wetenschappelijke kennis en verlichte ideeën toegankelijk maken voor groot
publiek. In GB en de republiek spectators (tijdschriften) op lezers op te voeden tot rationele en
beschaafde burgers. Burgers geïnteresseerd in nieuwe ontdekkingen en ideeën, richtte verenigingen
op. Verschillende genootschappen: natuurkundige, maatschappelijke problemen. In Frankrijk nieuwe
ideeën verspreid via salons, woonkamers van rijke dames; daar bediscussieerde men. In 18 e eeuw
ontstond doordat burgers nieuwe ideeën niet zomaar voor waar namen en een oordeel vormde, een
publieke opinie: verzameling meningen als gevolg van discussies onder burgers.
In Frankrijk was vrijheid om ideeën uit te wisselen beperkter dan elders. Koningen in Frankrijk geen
enkel interesse in verlichte denkbeelden, zij vonden het vanzelfsprekend dat hun macht absoluut was
werden gesteund door de kerk en adel, voor steun genoten zij van allerlei privileges (ancien régime;
oude bestuurssysteem). Verlichte denkers veel kritiek, Franse koningen verboden zulke kritiek, bang
dat hun macht werd ondermijnd. Boeken alleen gepubliceerd met toestemming koning, speciale
politie spoorde illegaal drukwerk op. Filosofen Voltaire en Rousseau uit Frankrijk verbannen. Franse
staat kon uiteindelijk weinig doen tegen verspreiding verlichte ideeën (altijd wel iemand die risico
durfde te nemen). Nieuwe ideeën ook via brieven. Boeken vaak gedrukt in Nl Republiek
(hoofdkwartier Europese boekproductie) of GB (grotere drukpers vrijheid), en naar Frankrijk
gesmokkeld. Hollandse uitgevers vertaalden in Frans of Latijn zo een belangrijke schakel in
uitwisseling ideeën.
