Rechtspsychologie en Ethiek
samenvatting
Week 1
Reader
H1 Het nut van rechtspsychologie
§1.1 Een analyse van deze zaak
Zie de reader
§1.2 Rechterlijke dwalingen
Van een rechterlijke dwaling is sprake als iemand is veroordeeld voor een misdrijf dat hij niet
heeft begaan of voor een misdrijf dat niet heeft plaatsgevonden.
Er is geen sprake van een rechterlijke dwaling als de rechter een misdrijf verkeerd
kwalificeert of een te zware, een te lichte of ten onrechte geen straf aan de verdachte
oplegt.
Er kan niet worden vastgesteld hoeveel dwalingen er exact zijn. Het is wel zo dat de
dwalingen die bekend zijn geworden, bijna allemaal betrekking hadden op moord, doodslag
of verkrachting.
Dwalingen kunnen het gevolg zijn van fouten die door de politie zijn gemaakt, fouten van het
OM, fouten van getuigen, misleidend indirect bewijs, slechte advocaat, geen aandacht voor
het alibi, etc.
§1.3 Rechtspsychologie in strafrechtelijke uitspraken
Af en toe duikt de rechtspsychologie ook zichtbaar op in de rechtszaal. Soms worden
rechtspsychologen als getuige-deskundige opgeroepen en incidenteel zien we
rechtspsychologische inzichten in een rechterlijk oordeel opduiken.
Er wordt in de reader een voorbeeld gegeven in de zaak over de vallende klimmer.
§1.4 Leeswijzer
Week 2
Reader
H3 Het opsporingsonderzoek
Op basis van het opsporingsonderzoek beoordeelt de OvJ of hij een zaak heeft. Als de OvJ de
zaak niet seponeert, dan zal de rechtbank zich moeten buigen over de zaak of de verdachte
schuldig is. De rechter gaat hierbij grotendeels uit van het dossier.
§3.1 Het begrip tunnelvisie
Er zijn verschillende definities van het begrip tunnelvisie:
, De eenzijdige blik tijdens het opsporingsonderzoek waarbij mogelijke alternatieven
over het hoofd worden gezien of worden weggeredeneerd om zo de eigen
veronderstellingen in stand te houden.
Het verlies van een objectieve blik waardoor alternatieve scenario’s niet onder ogen
worden gezien.
Een te sterke focus op slechts 1 verdachte, waarbij onvoldoende oog is voor andere
mogelijke verdachten of scenario’s.
Het consistent toewerken naar de veroordeling van verdachten, dat pas negatief
uitpakt als een andere plausibele verdachte geen aandacht krijgt of als er wel naar
bevestigend bewijs wordt gezocht, maar niet naar ontlastend bewijs, of als al dan
niet bewust ontlastend bewijs wordt weggelaten.
Een (cognitieve) strategie om te kunnen omgaan met een grote hoeveelheid
informatie in complexe situaties.
Bij elk opsporingsonderzoek moet je eigenlijk wel uitgaan van een gerichte visie om te
kunnen omgaan met complexe situaties met veel informatie. Maar een gerichte visie kan
omslaan in een tunnelvisie. Daar is sprake van als tijdens het opsporingsonderzoek de
objectieve blik wordt verloren waardoor te veel aandacht uitgaat naar 1 verdachte of 1
oplossingsrichting terwijl ontlastend bewijs of andere plausibele scenario’s over het hoofd
worden gezien of worden genegeerd. Dit kan leiden tot vervolging en veroordeling van
onschuldige verdachten.
§3.2 De opsporingspraktijk
Als een zaak bij de politie wordt aangebracht, dan wordt op basis van de beschikbare
informatie gekeken welke alternatieve scenario’s mogelijk zijn. Er wordt gekeken op basis
van het beschikbare bewijsmateriaal welke scenario’s het meest waarschijnlijk zijn.
Het bewijsmateriaal kan bestaan uit sporen en directe getuigen, informatie van camera’s of
zendmasten, onderzoek naar het slachtoffer of het object van het misdrijf, gebruikte wapens
of voertuigen etc.
Op basis van alle gegevens wordt een reconstructie van de gebeurtenissen rond het misdrijf
gemaakt. Er worden hypothesen en scenario’s geformuleerd. Hypothesen zijn de (nog niet
bewezen) centrale vooronderstellingen over de zaak. Scenario’s vertellen ons verhalen over
wat er mogelijk is gebeurd. Deze verhalen geven aan wat er mogelijk zou zijn gebeurd. In de
loop van het proces valt een aantal scenario’s af. Specifieke onderdelen van overgebleven
scenario’s worden dan nader onderzocht. Uiteindelijk blijft 1 scenario over. Als alle
scenario’s omvallen, loopt een zaak dood.
§3.3 Tunnelvisie in het opsporingsonderzoek op individueel niveau
Een complex opsporingsonderzoek is vaak een race tegen de klok. Veel sporen moeten aan
het begin van het onderzoek worden veiliggesteld maar er is niet genoeg mankracht om alle
binnenkomende informatie te verwerken. Er zullen keuzes gemaakt moeten worden. Bij het
maken van een keuze maakt men onbewust gebruik van mentale strategieën. Meestal
werken deze intuïtieve strategieën, maar soms gaat het fout. Een aantal van deze
strategieën kan leiden tot foute denkpatronen. Tunnelvisie ligt dan op de loer. In dit verband
kunnen we 3 fouten onderscheiden:
samenvatting
Week 1
Reader
H1 Het nut van rechtspsychologie
§1.1 Een analyse van deze zaak
Zie de reader
§1.2 Rechterlijke dwalingen
Van een rechterlijke dwaling is sprake als iemand is veroordeeld voor een misdrijf dat hij niet
heeft begaan of voor een misdrijf dat niet heeft plaatsgevonden.
Er is geen sprake van een rechterlijke dwaling als de rechter een misdrijf verkeerd
kwalificeert of een te zware, een te lichte of ten onrechte geen straf aan de verdachte
oplegt.
Er kan niet worden vastgesteld hoeveel dwalingen er exact zijn. Het is wel zo dat de
dwalingen die bekend zijn geworden, bijna allemaal betrekking hadden op moord, doodslag
of verkrachting.
Dwalingen kunnen het gevolg zijn van fouten die door de politie zijn gemaakt, fouten van het
OM, fouten van getuigen, misleidend indirect bewijs, slechte advocaat, geen aandacht voor
het alibi, etc.
§1.3 Rechtspsychologie in strafrechtelijke uitspraken
Af en toe duikt de rechtspsychologie ook zichtbaar op in de rechtszaal. Soms worden
rechtspsychologen als getuige-deskundige opgeroepen en incidenteel zien we
rechtspsychologische inzichten in een rechterlijk oordeel opduiken.
Er wordt in de reader een voorbeeld gegeven in de zaak over de vallende klimmer.
§1.4 Leeswijzer
Week 2
Reader
H3 Het opsporingsonderzoek
Op basis van het opsporingsonderzoek beoordeelt de OvJ of hij een zaak heeft. Als de OvJ de
zaak niet seponeert, dan zal de rechtbank zich moeten buigen over de zaak of de verdachte
schuldig is. De rechter gaat hierbij grotendeels uit van het dossier.
§3.1 Het begrip tunnelvisie
Er zijn verschillende definities van het begrip tunnelvisie:
, De eenzijdige blik tijdens het opsporingsonderzoek waarbij mogelijke alternatieven
over het hoofd worden gezien of worden weggeredeneerd om zo de eigen
veronderstellingen in stand te houden.
Het verlies van een objectieve blik waardoor alternatieve scenario’s niet onder ogen
worden gezien.
Een te sterke focus op slechts 1 verdachte, waarbij onvoldoende oog is voor andere
mogelijke verdachten of scenario’s.
Het consistent toewerken naar de veroordeling van verdachten, dat pas negatief
uitpakt als een andere plausibele verdachte geen aandacht krijgt of als er wel naar
bevestigend bewijs wordt gezocht, maar niet naar ontlastend bewijs, of als al dan
niet bewust ontlastend bewijs wordt weggelaten.
Een (cognitieve) strategie om te kunnen omgaan met een grote hoeveelheid
informatie in complexe situaties.
Bij elk opsporingsonderzoek moet je eigenlijk wel uitgaan van een gerichte visie om te
kunnen omgaan met complexe situaties met veel informatie. Maar een gerichte visie kan
omslaan in een tunnelvisie. Daar is sprake van als tijdens het opsporingsonderzoek de
objectieve blik wordt verloren waardoor te veel aandacht uitgaat naar 1 verdachte of 1
oplossingsrichting terwijl ontlastend bewijs of andere plausibele scenario’s over het hoofd
worden gezien of worden genegeerd. Dit kan leiden tot vervolging en veroordeling van
onschuldige verdachten.
§3.2 De opsporingspraktijk
Als een zaak bij de politie wordt aangebracht, dan wordt op basis van de beschikbare
informatie gekeken welke alternatieve scenario’s mogelijk zijn. Er wordt gekeken op basis
van het beschikbare bewijsmateriaal welke scenario’s het meest waarschijnlijk zijn.
Het bewijsmateriaal kan bestaan uit sporen en directe getuigen, informatie van camera’s of
zendmasten, onderzoek naar het slachtoffer of het object van het misdrijf, gebruikte wapens
of voertuigen etc.
Op basis van alle gegevens wordt een reconstructie van de gebeurtenissen rond het misdrijf
gemaakt. Er worden hypothesen en scenario’s geformuleerd. Hypothesen zijn de (nog niet
bewezen) centrale vooronderstellingen over de zaak. Scenario’s vertellen ons verhalen over
wat er mogelijk is gebeurd. Deze verhalen geven aan wat er mogelijk zou zijn gebeurd. In de
loop van het proces valt een aantal scenario’s af. Specifieke onderdelen van overgebleven
scenario’s worden dan nader onderzocht. Uiteindelijk blijft 1 scenario over. Als alle
scenario’s omvallen, loopt een zaak dood.
§3.3 Tunnelvisie in het opsporingsonderzoek op individueel niveau
Een complex opsporingsonderzoek is vaak een race tegen de klok. Veel sporen moeten aan
het begin van het onderzoek worden veiliggesteld maar er is niet genoeg mankracht om alle
binnenkomende informatie te verwerken. Er zullen keuzes gemaakt moeten worden. Bij het
maken van een keuze maakt men onbewust gebruik van mentale strategieën. Meestal
werken deze intuïtieve strategieën, maar soms gaat het fout. Een aantal van deze
strategieën kan leiden tot foute denkpatronen. Tunnelvisie ligt dan op de loer. In dit verband
kunnen we 3 fouten onderscheiden:
