Hoofdstuk 7 Licht en uitzicht
§1 Wat wordt verstaan onder licht en uitzicht?
Kunstlicht
Kunstlicht is licht dat kunstmatig wordt opgewekt, dus in principe met lampen. Tot ongeveer
honderd jaar geleden bestond elektrisch licht nog niet; gebouwen uit die tijd zijn zo
ontworpen dat het daglicht optimaal wordt gebruikt.
Daarna kwam een tijd waarin soms werd aangenomen dat alle verlichting kunstmatig tot
stand moest kunnen komen. Inmiddels wordt er steeds meer een balans gezocht tussen
daglicht en kunstlicht. Denk bijvoorbeeld aan de daglichtafhankelijke regeling of dynamische
verlichting. De ontwikkelingen in de kunstverlichting zijn de laatste jaren in een
stroomversnelling geraakt, mede door de behoefte aan energiebesparende lampen en
biodynamische verlichting.
Daglicht
Het inzicht in het belang van daglicht op de werkplek is de laatste jaren toegenomen. Zo kan
door speciale aandacht te besteden aan daglichttoetreding het energiegebruik door
kunstverlichting sterk worden beperkt. Ook de invloed van daglicht op de gezondheid en het
welbevinden van mensen komt steeds meer onder de aandacht. Daglicht verandert
voortdurend van helderheid en scherpte. De helderheid van het daglicht wordt bepaald door
het seizoen, de oriëntatie van het gebouw ten opzichte van de zon, het tijdstip van de dag
en de mate van bewolking. De scherpte hangt in eerste instantie af van de mate van
bewolking. De afwisseling in helderheid en scherpte heeft enerzijds een positieve werking op
de gezondheid van medewerkers. Anderzijds kan dit op het visuele comfort juist nadelig
werken, zeker wanneer er met beeldschermen wordt gewerkt. Een goede balans tussen het
toelaten van daglicht en het afschermen van hinderlijk daglicht is daarom belangrijk.
Uitzicht
De meeste mensen vinden een goed uitzicht belangrijk. In de praktijk is gebleken dat slecht
daglicht en slechte uitzichtsituaties aanleiding kunnen geven tot onvrede en negatief door
werknemers worden beleefd.
De eisen die aan daglicht, kunstlicht en uitzicht moeten worden gesteld, zijn met de opkomst
van het beeldschermwerk flink veranderd. Waar vroeger bij papierwerk hogere
verlichtingssterkten prettig waren, kunnen deze bij beeldschermwerk tot problemen leiden.
De opvatting dat grotere ramen vanzelf een beter gebouw opleveren, is dan ook niet meer
actueel. Met grotere ramen kan het uitzicht weliswaar worden verbeterd, maar voor
beeldschermwerk kan dit tot problemen leiden wanneer bijvoorbeeld geen goede
helderheidswering aanwezig is.
§2 Welke parameters spelen een rol bij licht en uitzicht?
In het kader van goede arbeidsomstandigheden is het gewenst dat het oog de
werkzaamheden zo goed mogelijk kan waarnemen en daarbij zo weinig mogelijk wordt
vermoeid, gehinderd of afgeleid. Een visueel comfortabele werkplek heeft dan ook een
aantal eigenschappen:
- De taak is goed zichtbaar.
- De werkruimte is niet eentonig verlicht.
- Er treedt daglicht binnen in de ruimte.
- Er zijn geen hinderlijke contrasten (spiegeling of verblinding).
, - De gezondheid van de medewerkers wordt voldoende gestimuleerd.
- Kunstlicht, daglicht en uitzicht zijn in balans.
Om goed te kunnen werken, is het niet alleen nodig dat er voldoende licht op de betreffende
taak valt. Ook de kwaliteit van het licht, de manier waarop het invalt, verblinding, spiegeling
en kleur spelen een rol. Bij visueel comfort zijn diverse begrippen van belang.
Verlichtingssterkte
De verlichtingssterkte is een maat voor de hoeveelheid licht die op een vlak valt. Het heeft
betrekking op de hoeveelheid licht die door een punt wordt ontvangen. De verlichtingssterkte
wordt uitgedrukt in lux. Er wordt onderscheid gemaakt tussen de horizontale en de verticale
verlichtingssterkte, afhankelijk van de oriëntatie van het werkvlak.
De gewenste verlichtingssterkte kan per werkzaamheid sterk verschillen. Voor de meeste
activiteiten op kantoor, zoals lezen, tekstverwerken of vergaderen, is een verlichtingsniveau
tussen 300 en 750 lux optimaal. Niveaus hoger dan 500 lux zijn bij kantoortaken niet altijd
nodig en kunnen zelfs hinderlijk zijn. Voor oudere werknemers kan een hoger
verlichtingsniveau van de taak (tot 750 lux via plaatselijke verlichting) wel gewenst zijn
vanwege een verminderde gevoeligheid van het netvlies.
Kleurtemperatuur
De kleurtemperatuur is een maat voor de kleur van een lichtbron. De lichtkleur van een lamp
heeft veel invloed op de beleving van een ruimte. Lampen met een lage kleurtemperatuur (<
3300 K) worden vaak omschreven als warm, lampen met een hoge kleurtemperatuur (>
5300 K) worden omschreven als koel. Een kleurtemperatuur tussen 3300 en 5300 K wordt
als neutraal ervaren.
Kleurweergave-index
De kleurweergave-index (Ra) geeft aan in hoeverre een lamp de kleuren tot hun recht laat
komen. De hoogste waarde voor de kleurweergave-index is 100. Een kleurweergave-index
lager dan 80 vergroot de kans op klachten over onnatuurlijke kleurweergave.
Een goed voorbeeld van een lage kleurweergave-index zijn de gasontladingslampen in de
oudere straatlantaarns. Halogeenlampen hebben een zeer hoge kleurweergave-index;
daarom worden deze bijvoorbeeld in musea gebruikt om schilderijen te verlichten.
Overigens wordt de kleurweergave-index ook gebruikt voor (getinte) beglazing. Daarmee
wordt aangegeven in welke mate het licht dat door het glas valt de kleuren binnen
natuurgetrouw weergeeft.
UGR-waarde
De Unified Glare Rating (UGR) is een getal dat aangeeft in welke mate de kunstverlichting
tot verblinding leidt. Het geeft in een getal weer hoe hinderlijk alle helderheden in een ruimte
zijn. Standaardwaarden voor de UGR variëren van 16 (‘niet verblindend’) tot 28
(‘verblindend’). Over het algemeen geldt: hoe hoger de UGR-waarde, hoe groter de kans op
verblinding.
Afschermhoek
De afschermhoek van een verlichtingstoestel is de hoek (in graden) waaronder je de kale
bron niet kan zien. Wanneer oudere verlichtingsinstallaties moeten worden beoordeeld, zijn
er vaak geen UGR-waarden van armaturen beschikbaar. Dan is beoordeling op basis van
afschermhoeken een praktische oplossing (zie figuur hieronder).In die bestaande situaties
kan de kans op hinder worden ingeschat door de afschermhoek van de armaturen te
§1 Wat wordt verstaan onder licht en uitzicht?
Kunstlicht
Kunstlicht is licht dat kunstmatig wordt opgewekt, dus in principe met lampen. Tot ongeveer
honderd jaar geleden bestond elektrisch licht nog niet; gebouwen uit die tijd zijn zo
ontworpen dat het daglicht optimaal wordt gebruikt.
Daarna kwam een tijd waarin soms werd aangenomen dat alle verlichting kunstmatig tot
stand moest kunnen komen. Inmiddels wordt er steeds meer een balans gezocht tussen
daglicht en kunstlicht. Denk bijvoorbeeld aan de daglichtafhankelijke regeling of dynamische
verlichting. De ontwikkelingen in de kunstverlichting zijn de laatste jaren in een
stroomversnelling geraakt, mede door de behoefte aan energiebesparende lampen en
biodynamische verlichting.
Daglicht
Het inzicht in het belang van daglicht op de werkplek is de laatste jaren toegenomen. Zo kan
door speciale aandacht te besteden aan daglichttoetreding het energiegebruik door
kunstverlichting sterk worden beperkt. Ook de invloed van daglicht op de gezondheid en het
welbevinden van mensen komt steeds meer onder de aandacht. Daglicht verandert
voortdurend van helderheid en scherpte. De helderheid van het daglicht wordt bepaald door
het seizoen, de oriëntatie van het gebouw ten opzichte van de zon, het tijdstip van de dag
en de mate van bewolking. De scherpte hangt in eerste instantie af van de mate van
bewolking. De afwisseling in helderheid en scherpte heeft enerzijds een positieve werking op
de gezondheid van medewerkers. Anderzijds kan dit op het visuele comfort juist nadelig
werken, zeker wanneer er met beeldschermen wordt gewerkt. Een goede balans tussen het
toelaten van daglicht en het afschermen van hinderlijk daglicht is daarom belangrijk.
Uitzicht
De meeste mensen vinden een goed uitzicht belangrijk. In de praktijk is gebleken dat slecht
daglicht en slechte uitzichtsituaties aanleiding kunnen geven tot onvrede en negatief door
werknemers worden beleefd.
De eisen die aan daglicht, kunstlicht en uitzicht moeten worden gesteld, zijn met de opkomst
van het beeldschermwerk flink veranderd. Waar vroeger bij papierwerk hogere
verlichtingssterkten prettig waren, kunnen deze bij beeldschermwerk tot problemen leiden.
De opvatting dat grotere ramen vanzelf een beter gebouw opleveren, is dan ook niet meer
actueel. Met grotere ramen kan het uitzicht weliswaar worden verbeterd, maar voor
beeldschermwerk kan dit tot problemen leiden wanneer bijvoorbeeld geen goede
helderheidswering aanwezig is.
§2 Welke parameters spelen een rol bij licht en uitzicht?
In het kader van goede arbeidsomstandigheden is het gewenst dat het oog de
werkzaamheden zo goed mogelijk kan waarnemen en daarbij zo weinig mogelijk wordt
vermoeid, gehinderd of afgeleid. Een visueel comfortabele werkplek heeft dan ook een
aantal eigenschappen:
- De taak is goed zichtbaar.
- De werkruimte is niet eentonig verlicht.
- Er treedt daglicht binnen in de ruimte.
- Er zijn geen hinderlijke contrasten (spiegeling of verblinding).
, - De gezondheid van de medewerkers wordt voldoende gestimuleerd.
- Kunstlicht, daglicht en uitzicht zijn in balans.
Om goed te kunnen werken, is het niet alleen nodig dat er voldoende licht op de betreffende
taak valt. Ook de kwaliteit van het licht, de manier waarop het invalt, verblinding, spiegeling
en kleur spelen een rol. Bij visueel comfort zijn diverse begrippen van belang.
Verlichtingssterkte
De verlichtingssterkte is een maat voor de hoeveelheid licht die op een vlak valt. Het heeft
betrekking op de hoeveelheid licht die door een punt wordt ontvangen. De verlichtingssterkte
wordt uitgedrukt in lux. Er wordt onderscheid gemaakt tussen de horizontale en de verticale
verlichtingssterkte, afhankelijk van de oriëntatie van het werkvlak.
De gewenste verlichtingssterkte kan per werkzaamheid sterk verschillen. Voor de meeste
activiteiten op kantoor, zoals lezen, tekstverwerken of vergaderen, is een verlichtingsniveau
tussen 300 en 750 lux optimaal. Niveaus hoger dan 500 lux zijn bij kantoortaken niet altijd
nodig en kunnen zelfs hinderlijk zijn. Voor oudere werknemers kan een hoger
verlichtingsniveau van de taak (tot 750 lux via plaatselijke verlichting) wel gewenst zijn
vanwege een verminderde gevoeligheid van het netvlies.
Kleurtemperatuur
De kleurtemperatuur is een maat voor de kleur van een lichtbron. De lichtkleur van een lamp
heeft veel invloed op de beleving van een ruimte. Lampen met een lage kleurtemperatuur (<
3300 K) worden vaak omschreven als warm, lampen met een hoge kleurtemperatuur (>
5300 K) worden omschreven als koel. Een kleurtemperatuur tussen 3300 en 5300 K wordt
als neutraal ervaren.
Kleurweergave-index
De kleurweergave-index (Ra) geeft aan in hoeverre een lamp de kleuren tot hun recht laat
komen. De hoogste waarde voor de kleurweergave-index is 100. Een kleurweergave-index
lager dan 80 vergroot de kans op klachten over onnatuurlijke kleurweergave.
Een goed voorbeeld van een lage kleurweergave-index zijn de gasontladingslampen in de
oudere straatlantaarns. Halogeenlampen hebben een zeer hoge kleurweergave-index;
daarom worden deze bijvoorbeeld in musea gebruikt om schilderijen te verlichten.
Overigens wordt de kleurweergave-index ook gebruikt voor (getinte) beglazing. Daarmee
wordt aangegeven in welke mate het licht dat door het glas valt de kleuren binnen
natuurgetrouw weergeeft.
UGR-waarde
De Unified Glare Rating (UGR) is een getal dat aangeeft in welke mate de kunstverlichting
tot verblinding leidt. Het geeft in een getal weer hoe hinderlijk alle helderheden in een ruimte
zijn. Standaardwaarden voor de UGR variëren van 16 (‘niet verblindend’) tot 28
(‘verblindend’). Over het algemeen geldt: hoe hoger de UGR-waarde, hoe groter de kans op
verblinding.
Afschermhoek
De afschermhoek van een verlichtingstoestel is de hoek (in graden) waaronder je de kale
bron niet kan zien. Wanneer oudere verlichtingsinstallaties moeten worden beoordeeld, zijn
er vaak geen UGR-waarden van armaturen beschikbaar. Dan is beoordeling op basis van
afschermhoeken een praktische oplossing (zie figuur hieronder).In die bestaande situaties
kan de kans op hinder worden ingeschat door de afschermhoek van de armaturen te
