Kritisch Denken & Ethiek – Kennisclip deugdethiek
Aristoteles, vader van de deugdethiek
Deugdethiek werd voor het eerst geïntroduceerd door Aristoteles. Volgens Aristoteles is het einddoel in een
menselijk leven geluk (eudaimonia). Dit individuele geluk is sterk verbonden met het geluk van een
samenleving, aldus Aristoteles. Aristoteles zet zijn deugdethiek uiteen in de Ethica Nicomachea.
Deugd is de benaming voor het optimale functioneren van de mens als mens.
Volgens de Ethica Nicomachea mogen we van de ethiek niet te veel exactheid verwachten. Niet iedereen
komt in dezelfde situatie tot dezelfde handelswijze. In de ethiek heb je altijd te maken met waarschijnlijke
conclusies. In methodisch opzicht is ethiek dus aangewezen op retorische bewijsvoering. Waar men in de
wiskunde wel volgens vaste formules en theorieën kan werken, staan deze ‘feiten’ in de ethiek nooit vast.
Daarom kan de ethische juistheid alleen bepaald worden aan de ethos (betrouwbaarheid) van de spreker en
de pathos (het gevoel) van de luisteraar.
Volgens Aristoteles kan een mens het hoogste doel (geluk en een voorspoedig leven) alleen realiseren
binnen een samenleving, omdat de samenleving het beste klimaat is voor de ontwikkeling van de praktische
wijsheid die nodig is om een goed leven te bewerkstelligen.
Het begrip ‘geluk’
Aristoteles onderzoekt het begrip ‘geluk’ door naar meningen over geluk te kijken:
1. Geluk is plezier. Men jaagt steeds datgene na wat een plezierige sensatie belooft.
2. Geluk is eer. Men voert activiteiten uit waarbij eer een rol speelt.
3. Geluk is inzicht. Men wijdt haar leven aan de beschouwing van de meest wezenlijke dingen.
Deze identificaties van geluk zijn problematisch, stelt Aristoteles. In plaats daarvan is (individueel) geluk een
optimale verwerkelijking van de taak van de mens. Deze taak moet duurzaam zijn. Hij moet een
mensenleven duren, zegt Aristoteles, om tot geluk te leiden.
Deugd, het midden tussen twee extremen
Een deugd is een houding die met keuze te maken heeft. Een deugd komt voort uit gemaakte keuzes en
bereidt voor op het maken van de juiste keuzes. Een deugd is het midden tussen twee extremen. Een
deugdzaam persoon is degene die de gulden middenweg kiest: deze houdt vaak het midden tussen
extremen van te veel of te weinig, te vroeg of te laat, te lang of te kort, etc. Dit midden wordt niet objectief
bepaald, maar is afhankelijk van onszelf. Het juiste midden wordt bepaald door de praktische wijsheid
(logos) van de persoon in kwestie.
De uiteindelijke definitie van Aristoteles is als volgt: ‘Een deugd is een dispositie die ons kiezen
richt op het midden, dat steeds een midden met betrekking tot onze eigen situatie is, en dat door
de logos wordt bepaald, of dat bepaald moet worden zoals de verstandige dat zou doen.’
De vier kardinale deugden
De vier kardinale deugden zijn gematigdheid, verstandigheid, moed en rechtvaardigheid. De naam ‘kardinale
deugden’ is afkomstig van het Latijnse woord cardo, dat ook wel spil of scharnier betekent. Deze deugden
zijn de deugden ‘waar het om draait’.
Een van de belangrijkste kenmerken van de deugd is dat het iets verdienstelijks is.
- Gematigdheid is een karakterdeugd, die iets zegt over gedrevenheid of optimale vorm van emotie.
- Verstandigheid is een intellectuele deugd, die geen betrekking heeft op emotie of gedrevenheid.
- Moed is tevens een karakterdeugd, omdat deze betrekking heeft op zowel gedrevenheid als emotie.
- Rechtvaardigheid is een sociale deugd die te maken heeft met gelijkheid.
Aristoteles, vader van de deugdethiek
Deugdethiek werd voor het eerst geïntroduceerd door Aristoteles. Volgens Aristoteles is het einddoel in een
menselijk leven geluk (eudaimonia). Dit individuele geluk is sterk verbonden met het geluk van een
samenleving, aldus Aristoteles. Aristoteles zet zijn deugdethiek uiteen in de Ethica Nicomachea.
Deugd is de benaming voor het optimale functioneren van de mens als mens.
Volgens de Ethica Nicomachea mogen we van de ethiek niet te veel exactheid verwachten. Niet iedereen
komt in dezelfde situatie tot dezelfde handelswijze. In de ethiek heb je altijd te maken met waarschijnlijke
conclusies. In methodisch opzicht is ethiek dus aangewezen op retorische bewijsvoering. Waar men in de
wiskunde wel volgens vaste formules en theorieën kan werken, staan deze ‘feiten’ in de ethiek nooit vast.
Daarom kan de ethische juistheid alleen bepaald worden aan de ethos (betrouwbaarheid) van de spreker en
de pathos (het gevoel) van de luisteraar.
Volgens Aristoteles kan een mens het hoogste doel (geluk en een voorspoedig leven) alleen realiseren
binnen een samenleving, omdat de samenleving het beste klimaat is voor de ontwikkeling van de praktische
wijsheid die nodig is om een goed leven te bewerkstelligen.
Het begrip ‘geluk’
Aristoteles onderzoekt het begrip ‘geluk’ door naar meningen over geluk te kijken:
1. Geluk is plezier. Men jaagt steeds datgene na wat een plezierige sensatie belooft.
2. Geluk is eer. Men voert activiteiten uit waarbij eer een rol speelt.
3. Geluk is inzicht. Men wijdt haar leven aan de beschouwing van de meest wezenlijke dingen.
Deze identificaties van geluk zijn problematisch, stelt Aristoteles. In plaats daarvan is (individueel) geluk een
optimale verwerkelijking van de taak van de mens. Deze taak moet duurzaam zijn. Hij moet een
mensenleven duren, zegt Aristoteles, om tot geluk te leiden.
Deugd, het midden tussen twee extremen
Een deugd is een houding die met keuze te maken heeft. Een deugd komt voort uit gemaakte keuzes en
bereidt voor op het maken van de juiste keuzes. Een deugd is het midden tussen twee extremen. Een
deugdzaam persoon is degene die de gulden middenweg kiest: deze houdt vaak het midden tussen
extremen van te veel of te weinig, te vroeg of te laat, te lang of te kort, etc. Dit midden wordt niet objectief
bepaald, maar is afhankelijk van onszelf. Het juiste midden wordt bepaald door de praktische wijsheid
(logos) van de persoon in kwestie.
De uiteindelijke definitie van Aristoteles is als volgt: ‘Een deugd is een dispositie die ons kiezen
richt op het midden, dat steeds een midden met betrekking tot onze eigen situatie is, en dat door
de logos wordt bepaald, of dat bepaald moet worden zoals de verstandige dat zou doen.’
De vier kardinale deugden
De vier kardinale deugden zijn gematigdheid, verstandigheid, moed en rechtvaardigheid. De naam ‘kardinale
deugden’ is afkomstig van het Latijnse woord cardo, dat ook wel spil of scharnier betekent. Deze deugden
zijn de deugden ‘waar het om draait’.
Een van de belangrijkste kenmerken van de deugd is dat het iets verdienstelijks is.
- Gematigdheid is een karakterdeugd, die iets zegt over gedrevenheid of optimale vorm van emotie.
- Verstandigheid is een intellectuele deugd, die geen betrekking heeft op emotie of gedrevenheid.
- Moed is tevens een karakterdeugd, omdat deze betrekking heeft op zowel gedrevenheid als emotie.
- Rechtvaardigheid is een sociale deugd die te maken heeft met gelijkheid.
