Hoofdstuk 4 §1.1. 1.Orale cultuur: gesproken taal
De orale cultuur
De orale cultuur heeft een groot maatschappelijk belang aangezien taal noodzakelijk
geacht wordt voor de ontwikkeling van het denken en het bewustzijn, wat volgens
psychologen te verklaren valt door de natuurlijke aanleg van mensen voor taal en
taalgebruik
Mondelinge communicatie
Het gebruik van een taal stelt ons in staat ons als mensen te onderscheiden van
dieren
Dieren communiceren namelijk ook met elkaar, maar hanteren daartoe geen
symbolen of woorden of toch minstens geen signalen die een even grote impact
betekenis of functie hebben voor andere soorten, zoals taal voor de mens
Lange tijd dacht men dat gesproken taal beperk was tot het louter geven van namen
en dat taal vooral een sociale functie had in de zin van het creëren van een groep
Een andere hypothese situeert het gebruik van gesproken taal voornamelijk in de
context van rituelen en magie waarbij bijv. mantra’s werden voorgedragen
,Schets over de orale cultuur (Walter Ong)
1. Tijdsbesef van orale cultuur
Dat is beperkt tot een besef van het heden
Omdat er geen mogelijkheid is tot het opslaan van kennis en informatie kunnen
herinneringen niet vastgelegd worden
Alles is gebaseerd op mondelinge overlevering waardoor het verleden slechts
aanwezig is in het heden en eer weinig tot geen kennisaccumulatie (opstapeling) is
Kennis moet dan ook constant herhaald worden of de kennis is voorgoed weg
2. Geheugensysteem
Dit geheugensysteem annex overleveringssysteem niet zozeer gericht is op het
herhalen van exact dezelfde woorden, maar veel meer thematisch en formulair
georganiseerd is
Je kunt dat vergelijken met het navertellen van een film of boek aan je vrienden
Je zult je niet meer alle mogelijke details en informatie herinneren maar wel de grote
verhaallijnen en belangrijkste personages of thema’s
Mondelinge communicatie leidt met andere woorden niet tot stabiele
kennisproductie
3. Afwezigheid
De communicator neemt in een orale cultuur een sleutelpositie in
Verhalen of informatie kunnen door hun specifieke vorm van overlevering immers
niet toegewezen worden aan een specifieke auteur of bedenker
Elke performance of voorstelling van een ‘tekst’ is bovendien anders en is afhankelijk
van vele variabelen, waaronder de performer of verteller die een grote impact kan
hebben op het overleveringsproces
Dat leidde tot de unieke eigenschap van de orale cultuur waarbij het vormelijke (het
narratieve, poëtische of ritmische) belangrijker is dan het inhoudelijke aspect van
communicatie
Deze creatieve variëteit (verschil tussen dingen die verder gelijk zijn) of dichterlijke
vrijheid bestaat uiteraard ook in een geschreven cultuur
Bijv. teksten van anderen mensen pakken en dan je eigen naam eronder zetten
(copyright)
Ondanks de afwezigheid van een concrete auteur zijn kennis en macht wel
geconcentreerd in de handen van een relatief kleine groep mensen die de kennis van
de verhalen bezitten, controleren en verder verspreiden
Dit kenmerk bezorgt de orale culturen in grote mate een homogeen
(hetzelfde)karakter met weinig diversiteit of variatie, zowel op het vlak van kennis als
van sociale normen
Orale culturen zijn rigide (streng volgens de regels) en zeer hiërarchisch (manier om
personen, objecten of gegevens te ordenen), wat samenhangt met de
machtsconcentratie bij een kleine groep
Men staat erg afkerig ten opzichte van sociale verandering en er is nauwelijks sociale
segregatie (scheiding)
Orale culturen hebben in zeer grote mate een publiek en openbaar karkater
De communicator en de ontvanger dienen in dezelfde fysieke ruimte te zijn, op
hetzelfde moment
Alles gebeurt in een groep via face-to-face-interactie
, §1.1. 2.Schriftelijke cultuur
Schriftelijke cultuur
Danesi spreekt van het gebruik van pictografie in orale culturen als de overgang naar
de schriftelijke cultuur
Het is ‘the most ancient writing system known’ en omvat alle vormen van tekeningen
op een oppervlakte zoals een wand, een steen of boomschors (de hardware)
waarmee een object uit de directe omgeving werd afgebeeld zoals de zon, de maan
of de dieren waar men jacht op maakte (de software)
De eerste geschreven taal was in wezen een beeld- of tekentaal
De Sumeriërs gebruikten kleitabletten en een reeds complexere vorm van taal die het
ook mogelijk maakte om abstracte zaken uit te drukken
Verdere ontwikkelingen waren de hiërogliefen bij de Egyptenaren die wat betreft
inhoud en (maatschappelijk) gebruik opnieuw een vooruitgang betekenden en door
een steeds groter deel van de bevolking gehanteerd werden
In de 15e eeuw v. Chr. nam het oude China pictografisch schrijven aan
Er was een evolutie op het vlak van de gebruikte materialen of hardware
Rotsen en stenen klei was beenderen dierenhuiden papyrus
perkament papier
De hardware werd steeds lichter, maar ook steeds vergankelijker (niet blijvend of
duurzaam)
Een taal als het Nederlands is eenvoudiger om aan te leren, wat opnieuw een
illustratie is van de maatschappelijke implicaties op het vlak van communicatie en
media
Van zeer groot belang is de ontwikkeling van beeldtaal naar een fonetisch alfabet,
waarbij geluiden of klanken gerepresenteerd werden door pictografische woorden en
tekens, wat meer efficiënte en snelle communicatie mogelijk maakte
De eerste vormen van het fonetisch alfabet met slechts een tiental tekens werden
ontwikkeld in het Midden-Oosten door de Semieten en later verbeterd door de
Feniciërs
Feniciërs zijn door de bloeiende handel geleidelijk overgegaan van hiërogliefen naar
een fonetisch schrift
De Grieken namen dit schrift over die meteen ook het schrijven van links naar rechts
introduceerden en het eerste volledige alfabet ontwikkelden
Ten tijde van Socrates stond de klassieke Griekse maatschappij behoorlijk
weigerachtig tegen het aanvaarden van schrift als expressiemiddel doordat tot dan
toe mondelinge overlevering de ruggengraat vormde van hun communicatiesysteem
Beroemde filosofen leiden zich bijzonder minachtend uit over deze ‘geschreven taal’
omdat die volgens hen de eigenaardigheid zou aantasten en dialoog onmogelijk
maakte
Reflexen van verzet en doemdenken zijn een veelvoorkomende reactie telkens
wanneer zich een nieuwe ontwikkeling op het vlak van communicatie aandient
McLuhan vat het maatschappelijk belang van het alfabetische schrift samen als ‘the
first true cognitive revolution in human history’
De orale cultuur
De orale cultuur heeft een groot maatschappelijk belang aangezien taal noodzakelijk
geacht wordt voor de ontwikkeling van het denken en het bewustzijn, wat volgens
psychologen te verklaren valt door de natuurlijke aanleg van mensen voor taal en
taalgebruik
Mondelinge communicatie
Het gebruik van een taal stelt ons in staat ons als mensen te onderscheiden van
dieren
Dieren communiceren namelijk ook met elkaar, maar hanteren daartoe geen
symbolen of woorden of toch minstens geen signalen die een even grote impact
betekenis of functie hebben voor andere soorten, zoals taal voor de mens
Lange tijd dacht men dat gesproken taal beperk was tot het louter geven van namen
en dat taal vooral een sociale functie had in de zin van het creëren van een groep
Een andere hypothese situeert het gebruik van gesproken taal voornamelijk in de
context van rituelen en magie waarbij bijv. mantra’s werden voorgedragen
,Schets over de orale cultuur (Walter Ong)
1. Tijdsbesef van orale cultuur
Dat is beperkt tot een besef van het heden
Omdat er geen mogelijkheid is tot het opslaan van kennis en informatie kunnen
herinneringen niet vastgelegd worden
Alles is gebaseerd op mondelinge overlevering waardoor het verleden slechts
aanwezig is in het heden en eer weinig tot geen kennisaccumulatie (opstapeling) is
Kennis moet dan ook constant herhaald worden of de kennis is voorgoed weg
2. Geheugensysteem
Dit geheugensysteem annex overleveringssysteem niet zozeer gericht is op het
herhalen van exact dezelfde woorden, maar veel meer thematisch en formulair
georganiseerd is
Je kunt dat vergelijken met het navertellen van een film of boek aan je vrienden
Je zult je niet meer alle mogelijke details en informatie herinneren maar wel de grote
verhaallijnen en belangrijkste personages of thema’s
Mondelinge communicatie leidt met andere woorden niet tot stabiele
kennisproductie
3. Afwezigheid
De communicator neemt in een orale cultuur een sleutelpositie in
Verhalen of informatie kunnen door hun specifieke vorm van overlevering immers
niet toegewezen worden aan een specifieke auteur of bedenker
Elke performance of voorstelling van een ‘tekst’ is bovendien anders en is afhankelijk
van vele variabelen, waaronder de performer of verteller die een grote impact kan
hebben op het overleveringsproces
Dat leidde tot de unieke eigenschap van de orale cultuur waarbij het vormelijke (het
narratieve, poëtische of ritmische) belangrijker is dan het inhoudelijke aspect van
communicatie
Deze creatieve variëteit (verschil tussen dingen die verder gelijk zijn) of dichterlijke
vrijheid bestaat uiteraard ook in een geschreven cultuur
Bijv. teksten van anderen mensen pakken en dan je eigen naam eronder zetten
(copyright)
Ondanks de afwezigheid van een concrete auteur zijn kennis en macht wel
geconcentreerd in de handen van een relatief kleine groep mensen die de kennis van
de verhalen bezitten, controleren en verder verspreiden
Dit kenmerk bezorgt de orale culturen in grote mate een homogeen
(hetzelfde)karakter met weinig diversiteit of variatie, zowel op het vlak van kennis als
van sociale normen
Orale culturen zijn rigide (streng volgens de regels) en zeer hiërarchisch (manier om
personen, objecten of gegevens te ordenen), wat samenhangt met de
machtsconcentratie bij een kleine groep
Men staat erg afkerig ten opzichte van sociale verandering en er is nauwelijks sociale
segregatie (scheiding)
Orale culturen hebben in zeer grote mate een publiek en openbaar karkater
De communicator en de ontvanger dienen in dezelfde fysieke ruimte te zijn, op
hetzelfde moment
Alles gebeurt in een groep via face-to-face-interactie
, §1.1. 2.Schriftelijke cultuur
Schriftelijke cultuur
Danesi spreekt van het gebruik van pictografie in orale culturen als de overgang naar
de schriftelijke cultuur
Het is ‘the most ancient writing system known’ en omvat alle vormen van tekeningen
op een oppervlakte zoals een wand, een steen of boomschors (de hardware)
waarmee een object uit de directe omgeving werd afgebeeld zoals de zon, de maan
of de dieren waar men jacht op maakte (de software)
De eerste geschreven taal was in wezen een beeld- of tekentaal
De Sumeriërs gebruikten kleitabletten en een reeds complexere vorm van taal die het
ook mogelijk maakte om abstracte zaken uit te drukken
Verdere ontwikkelingen waren de hiërogliefen bij de Egyptenaren die wat betreft
inhoud en (maatschappelijk) gebruik opnieuw een vooruitgang betekenden en door
een steeds groter deel van de bevolking gehanteerd werden
In de 15e eeuw v. Chr. nam het oude China pictografisch schrijven aan
Er was een evolutie op het vlak van de gebruikte materialen of hardware
Rotsen en stenen klei was beenderen dierenhuiden papyrus
perkament papier
De hardware werd steeds lichter, maar ook steeds vergankelijker (niet blijvend of
duurzaam)
Een taal als het Nederlands is eenvoudiger om aan te leren, wat opnieuw een
illustratie is van de maatschappelijke implicaties op het vlak van communicatie en
media
Van zeer groot belang is de ontwikkeling van beeldtaal naar een fonetisch alfabet,
waarbij geluiden of klanken gerepresenteerd werden door pictografische woorden en
tekens, wat meer efficiënte en snelle communicatie mogelijk maakte
De eerste vormen van het fonetisch alfabet met slechts een tiental tekens werden
ontwikkeld in het Midden-Oosten door de Semieten en later verbeterd door de
Feniciërs
Feniciërs zijn door de bloeiende handel geleidelijk overgegaan van hiërogliefen naar
een fonetisch schrift
De Grieken namen dit schrift over die meteen ook het schrijven van links naar rechts
introduceerden en het eerste volledige alfabet ontwikkelden
Ten tijde van Socrates stond de klassieke Griekse maatschappij behoorlijk
weigerachtig tegen het aanvaarden van schrift als expressiemiddel doordat tot dan
toe mondelinge overlevering de ruggengraat vormde van hun communicatiesysteem
Beroemde filosofen leiden zich bijzonder minachtend uit over deze ‘geschreven taal’
omdat die volgens hen de eigenaardigheid zou aantasten en dialoog onmogelijk
maakte
Reflexen van verzet en doemdenken zijn een veelvoorkomende reactie telkens
wanneer zich een nieuwe ontwikkeling op het vlak van communicatie aandient
McLuhan vat het maatschappelijk belang van het alfabetische schrift samen als ‘the
first true cognitive revolution in human history’
