Jeugdrecht en jeugdbescherming
Examenvragen zijn gebaseerd op de pp’s en de audio (cursus is niet belangrijk) + jaartallen enkel bij
decreten/wetten
H1: GESCHIEDENIS
JEUGDBESCHERMING IN BELGIË: HET ONTSTAAN VAN EEN CATEGORIAAL BELEID
Categoriaal beleid = dat de sl in groepen wordt verdeeld: kinderen en volwassenen
• Socialisatie = aanleren van waarden en normen van de sl aan kinderen
• Sociale controle = waar men naar kijkt als men niet aan de regels houdt
EVOLUTIE VAN DE SOCIALISATIE
VROEGER HAD MEN GEEN KINDBEELD
• Kinderen werden beschouwd als kleine volwassenen vanaf ongeveer 7 jaar
• Kineren hadden geen school, ze werkten mee op het veld of in het huishouden
• Harde en afstandelijke opvoeding, vaak gewelddadig of bijgelovig
• Kinderen hadden geen rechten en weinig waarde, vooral meisjes niet
• Ouders voedden hun kinderen vaak niet zelf op
o Tot de 18e eeuw werden kinderen opgevoed door een voedster
• Kinderen werden opgevoed alsof het al een volwassenen was. Als het kind moest gestraft worden dan
keken ze hoe ze een volwassenen zouden straffen
DE EERSTE AANZET TOT EEN KINDBEELD (VANAF 16E EEUW)
• Vanaf de 16e eeuw kwam er een lichte verandering in het beeld van kinderen
• In rijke milieus kregen jongens onderwijs, meisjes pas veel later
• Twee visies op kinderen:
o Moralisten: kind is van nature slecht, opvoeding moet corrigeren
o Romantici: kind is van nature goed, samenleving maakt het slecht (Rousseau)
• Kinderen werden steeds meer een aparte groep met eigen kenmerken en gedragingen
• Kinderen werden gezien als een deel van de toekomst, ze zijn de toekomst
• Verlichting (18e eeuw): opvoeding werd gezien als voorbereiding op volwassenheid
• Beschermde omgeving nodig om kind te laten groeien
De samenleving verandert mee:
• Kinderarbeid wordt verboden, leerplicht ingevoerd
• Oprichting van instellingen speciaal voor kinderen (school, opvang, zorg)
o Kindergeneeskunde, leerplicht, ….
• Er ontstaat een wachttijd: kind is nog geen volwassene, maar onderweg
1
, Jeugdrecht en jeugdbescherming
HET HUIDIGE KINDBEELD
• Kinderen worden gezien als nieuwsgierig, creatief en leergierig
• Ze hebben recht op een omgeving die hun ontwikkeling ondersteunt
• Opvoeding en onderwijs zijn afgestemd op hun leeftijd en noden
• Aparte behandeling in zorg, onderwijs en opvoeding is normaal
• Pas bij volwassenheid worden kinderen volledig verantwoordelijk
De “quarantaine” van kinderen = kinderen doorlopen verschillende ontwikkelingsfasen. Tijdens het doorlopen
van die fases zijn kinderen ook verschillend van volwassenen: ze zijn nog niet zelfstandig, niet actief op
arbeidsmarkt, …. Naarmate kinderen ouder worden, zullen die specifieke benaderingen verminderen en
worden ze opgegeven bij volwassenheid.
ð De zogenaamde quarantaine verdwijnt bij volwassenheid
EVOLUTIE VAN DE SOCIALE CONTROLE
Voor het bestraffen werd er niet veel verschil gemaakt tussen kinderen en volwassenen.
ð Als er al een verschil werd gemaakt, dan lag dat in handen van de pater familias, de pretor of baseerde
men zich op goddelijke overwegingen.
ð Pas toen het kind werd ‘uitgevonden’ in de verlichting, kwam er een lichte wijziging in bestraffing van
kinderen à onder invloed van de criminologie en penologie
VROEGE TIJDEN TOT VERLICHTING
Eerste sporen van onderscheid:
• In het oude Rome begon men stilaan anders naar kinderen te kijken
• “Onmondige” kinderen (te jong om te trouwen) kregen soms een andere straf dan volwassenen
• Rechters bepaalden of een kind wist wat goed of fout was (“oordeel des onderscheids”)
• Leeftijd én intentie speelden een rol bij strafbaarheid
• Slimheid speelde een rol: als een kind wist wat die deed dan werd die gestraft
Na de val van het Romeinse Rijk:
• Macht verschoof van de staat naar het gezin
• Vader bepaalde zelf of een kind gestraft werd
• Strafrecht verschilde per stam, streek en familie
• Geen centraal rechtssysteem meer
Terugkeer van regels en staatsmacht:
• Vanaf 11e eeuw: herontdekking van Romeins recht
• 13e eeuw: opkomst van staten → meer nood aan orde
• Staat ging rechtspraak opnieuw organiseren, ook voor kinderen
• Rechters bepaalden of kind wist wat het deed
Eerste wetgeving met verzachtende straf (1532):
• Constitutio Criminalis Carolina: straf mag verzacht worden voor kinderen
• Voorwaarde: kind had nog geen gebruik van rede (gezond verstand)
• Eerste wettelijke erkenning dat kinderen niet zomaar als volwassenen kunnen worden gestraft
2
, Jeugdrecht en jeugdbescherming
Evolutie richting moderne visie:
• Verlichting bevestigt idee dat mens keuzes maakt met verstand
• Kinderen worden meer en meer gezien als niet volledig verantwoordelijke wezens
Basis gelegd voor latere jeugdbescherming en aangepaste straffen
DE VERLICHTING
Wat is de Verlichting?
• 18e eeuw = tijd van verstand, wetenschap en vooruitgang
• Mensen geloven dat je de samenleving kan verbeteren met kennis
• Positivisme: alles moet verklaarbaar en meetbaar zijn
• Start van de industriële revolutie met grote technologische veranderingen
Donkere keerzijde van de vooruitgang:
• Fabrieksarbeid: lange uren, lage lonen, geen bescherming
• Kinderen moesten mee werken, vaak in gevaarlijke omstandigheden
• Kinderarbeid werd verboden (1889), maar met veel weerstand
• Ouders en werkgevers zagen het als inmenging in gezag of verlies aan inkomen
• Sommige werkgevers vonden dat bepaalde taken enkel door kinderen konden uitgevoerd
worden
• Ouders vonden het een vermindering van het gezinsinkomen
Verlichte ideeën over kinderen:
• Kinderen worden nu gezien als de toekomst van de samenleving
• Als kennis belangrijk is, moet je kinderen opvoeden en beschermen
• Verwaarlozing van kinderen = bedreiging voor de toekomst
• Verlichte maatschappij kiest steeds meer voor bescherming en onderwijs
Sociale spanningen:
• Opkomst van het socialisme: strijd voor betere leefomstandigheden
• Rijken (adel, kerk) reageren met liefdadigheid (fancy fairs, voedsel, speelgoed)
• Spanningen tussen structurele verandering (socialisme) en morele plicht (rijkere klasse)
Nieuwe kijk op straffen:
• Verlichte denkers (zoals Rousseau, Montesquieu, Voltaire) stelden kritische vragen:
• Is het strafsysteem wel eerlijk?
• Houden we rekening met leeftijd of situatie?
• Sociale wetenschappen ontstaan en onderzoeken andere manieren van straffen
• Hieruit groeien vier belangrijke strafrechtelijke scholen → die worden straks besproken
Poging om arbeiders hun normen en waarden op te leggen
3
, Jeugdrecht en jeugdbescherming
TENDENSEN VANAF DE VERLICHTING
DE KLASSIEKE CRIMINOLOGISCHE SCHOOL (18E EEUW):
• Verzet tegen de wrede straffen van vroeger (zoals lijfstraffen onder het Ancien Régime)
• Straf moet logisch, eerlijk en wettelijk bepaald zijn
• 5 basisprincipes:
1. Vrije wil: je kiest bewust voor goed of kwaad
2. Verantwoordelijkheid: je bent zelf verantwoordelijk
3. Legaliteit: straf en misdrijf moeten in de wet staan
4. Proportionaliteit: straf moet passen bij de ernst van het feit
5. Gelijkheid: de wet is voor iedereen gelijk
• 3 doelen van straf: boeten, afschrikken, bijleren
• Kritiek: te weinig aandacht voor de dader zelf (zoals leeftijd of achtergrond)
o Er werd vooral gekeken naar de daad, niet naar de dader
Belang voor jongeren
• In 1791: jongeren tot 16 jaar krijgen andere straffen
• Belangrijke stap: idee dat kinderen niet op dezelfde manier kunnen kiezen als volwassenen
• Strafrechtelijke minderjarigheid ontstaat
Grondleggers: Rousseau, Voltaire & Montesquieu
HET POSITIVISME (19E EEUW)
• Nieuwe vraag: waarom pleegt iemand een misdrijf?
• Focus op wetenschappelijke observatie en feiten
• Kijk naar: armoede, opvoeding, omgeving, biologie
• Niet het misdrijf staat centraal, maar de dader
• Voorbeeld: kind dat steelt uit honger moet geholpen worden, niet gestraft
Gevolgen van het positivisme:
• Criminaliteit is een sociaal probleem, geen puur juridisch feit
• Sociaal darwinisme (onstaan vanuit evolutietheorie à stelt dat sociaal culturele evolutie pas mogelijk
is door struggle for life en survival of the fittest. à het is moeilijk te overleven, maar de best
aangepaste zullen het overleven
• Opvoeding, preventie, hulpverlening worden belangrijker dan straf
• Zorg voor kinderen in moeilijke situaties, nog voor ze iets misdoen
CRIMINEEL-ANTROPOLOGISCHE SCHOOL:
• Bedenker: Cesare Lombroso
• Idee: sommige mensen worden als crimineel geboren
• Atavistische kenmerken: uiterlijk (schedelvorm, haargroei, enz.)
• Kritiek: te biologisch, te deterministisch, geen vrije wil
4
Examenvragen zijn gebaseerd op de pp’s en de audio (cursus is niet belangrijk) + jaartallen enkel bij
decreten/wetten
H1: GESCHIEDENIS
JEUGDBESCHERMING IN BELGIË: HET ONTSTAAN VAN EEN CATEGORIAAL BELEID
Categoriaal beleid = dat de sl in groepen wordt verdeeld: kinderen en volwassenen
• Socialisatie = aanleren van waarden en normen van de sl aan kinderen
• Sociale controle = waar men naar kijkt als men niet aan de regels houdt
EVOLUTIE VAN DE SOCIALISATIE
VROEGER HAD MEN GEEN KINDBEELD
• Kinderen werden beschouwd als kleine volwassenen vanaf ongeveer 7 jaar
• Kineren hadden geen school, ze werkten mee op het veld of in het huishouden
• Harde en afstandelijke opvoeding, vaak gewelddadig of bijgelovig
• Kinderen hadden geen rechten en weinig waarde, vooral meisjes niet
• Ouders voedden hun kinderen vaak niet zelf op
o Tot de 18e eeuw werden kinderen opgevoed door een voedster
• Kinderen werden opgevoed alsof het al een volwassenen was. Als het kind moest gestraft worden dan
keken ze hoe ze een volwassenen zouden straffen
DE EERSTE AANZET TOT EEN KINDBEELD (VANAF 16E EEUW)
• Vanaf de 16e eeuw kwam er een lichte verandering in het beeld van kinderen
• In rijke milieus kregen jongens onderwijs, meisjes pas veel later
• Twee visies op kinderen:
o Moralisten: kind is van nature slecht, opvoeding moet corrigeren
o Romantici: kind is van nature goed, samenleving maakt het slecht (Rousseau)
• Kinderen werden steeds meer een aparte groep met eigen kenmerken en gedragingen
• Kinderen werden gezien als een deel van de toekomst, ze zijn de toekomst
• Verlichting (18e eeuw): opvoeding werd gezien als voorbereiding op volwassenheid
• Beschermde omgeving nodig om kind te laten groeien
De samenleving verandert mee:
• Kinderarbeid wordt verboden, leerplicht ingevoerd
• Oprichting van instellingen speciaal voor kinderen (school, opvang, zorg)
o Kindergeneeskunde, leerplicht, ….
• Er ontstaat een wachttijd: kind is nog geen volwassene, maar onderweg
1
, Jeugdrecht en jeugdbescherming
HET HUIDIGE KINDBEELD
• Kinderen worden gezien als nieuwsgierig, creatief en leergierig
• Ze hebben recht op een omgeving die hun ontwikkeling ondersteunt
• Opvoeding en onderwijs zijn afgestemd op hun leeftijd en noden
• Aparte behandeling in zorg, onderwijs en opvoeding is normaal
• Pas bij volwassenheid worden kinderen volledig verantwoordelijk
De “quarantaine” van kinderen = kinderen doorlopen verschillende ontwikkelingsfasen. Tijdens het doorlopen
van die fases zijn kinderen ook verschillend van volwassenen: ze zijn nog niet zelfstandig, niet actief op
arbeidsmarkt, …. Naarmate kinderen ouder worden, zullen die specifieke benaderingen verminderen en
worden ze opgegeven bij volwassenheid.
ð De zogenaamde quarantaine verdwijnt bij volwassenheid
EVOLUTIE VAN DE SOCIALE CONTROLE
Voor het bestraffen werd er niet veel verschil gemaakt tussen kinderen en volwassenen.
ð Als er al een verschil werd gemaakt, dan lag dat in handen van de pater familias, de pretor of baseerde
men zich op goddelijke overwegingen.
ð Pas toen het kind werd ‘uitgevonden’ in de verlichting, kwam er een lichte wijziging in bestraffing van
kinderen à onder invloed van de criminologie en penologie
VROEGE TIJDEN TOT VERLICHTING
Eerste sporen van onderscheid:
• In het oude Rome begon men stilaan anders naar kinderen te kijken
• “Onmondige” kinderen (te jong om te trouwen) kregen soms een andere straf dan volwassenen
• Rechters bepaalden of een kind wist wat goed of fout was (“oordeel des onderscheids”)
• Leeftijd én intentie speelden een rol bij strafbaarheid
• Slimheid speelde een rol: als een kind wist wat die deed dan werd die gestraft
Na de val van het Romeinse Rijk:
• Macht verschoof van de staat naar het gezin
• Vader bepaalde zelf of een kind gestraft werd
• Strafrecht verschilde per stam, streek en familie
• Geen centraal rechtssysteem meer
Terugkeer van regels en staatsmacht:
• Vanaf 11e eeuw: herontdekking van Romeins recht
• 13e eeuw: opkomst van staten → meer nood aan orde
• Staat ging rechtspraak opnieuw organiseren, ook voor kinderen
• Rechters bepaalden of kind wist wat het deed
Eerste wetgeving met verzachtende straf (1532):
• Constitutio Criminalis Carolina: straf mag verzacht worden voor kinderen
• Voorwaarde: kind had nog geen gebruik van rede (gezond verstand)
• Eerste wettelijke erkenning dat kinderen niet zomaar als volwassenen kunnen worden gestraft
2
, Jeugdrecht en jeugdbescherming
Evolutie richting moderne visie:
• Verlichting bevestigt idee dat mens keuzes maakt met verstand
• Kinderen worden meer en meer gezien als niet volledig verantwoordelijke wezens
Basis gelegd voor latere jeugdbescherming en aangepaste straffen
DE VERLICHTING
Wat is de Verlichting?
• 18e eeuw = tijd van verstand, wetenschap en vooruitgang
• Mensen geloven dat je de samenleving kan verbeteren met kennis
• Positivisme: alles moet verklaarbaar en meetbaar zijn
• Start van de industriële revolutie met grote technologische veranderingen
Donkere keerzijde van de vooruitgang:
• Fabrieksarbeid: lange uren, lage lonen, geen bescherming
• Kinderen moesten mee werken, vaak in gevaarlijke omstandigheden
• Kinderarbeid werd verboden (1889), maar met veel weerstand
• Ouders en werkgevers zagen het als inmenging in gezag of verlies aan inkomen
• Sommige werkgevers vonden dat bepaalde taken enkel door kinderen konden uitgevoerd
worden
• Ouders vonden het een vermindering van het gezinsinkomen
Verlichte ideeën over kinderen:
• Kinderen worden nu gezien als de toekomst van de samenleving
• Als kennis belangrijk is, moet je kinderen opvoeden en beschermen
• Verwaarlozing van kinderen = bedreiging voor de toekomst
• Verlichte maatschappij kiest steeds meer voor bescherming en onderwijs
Sociale spanningen:
• Opkomst van het socialisme: strijd voor betere leefomstandigheden
• Rijken (adel, kerk) reageren met liefdadigheid (fancy fairs, voedsel, speelgoed)
• Spanningen tussen structurele verandering (socialisme) en morele plicht (rijkere klasse)
Nieuwe kijk op straffen:
• Verlichte denkers (zoals Rousseau, Montesquieu, Voltaire) stelden kritische vragen:
• Is het strafsysteem wel eerlijk?
• Houden we rekening met leeftijd of situatie?
• Sociale wetenschappen ontstaan en onderzoeken andere manieren van straffen
• Hieruit groeien vier belangrijke strafrechtelijke scholen → die worden straks besproken
Poging om arbeiders hun normen en waarden op te leggen
3
, Jeugdrecht en jeugdbescherming
TENDENSEN VANAF DE VERLICHTING
DE KLASSIEKE CRIMINOLOGISCHE SCHOOL (18E EEUW):
• Verzet tegen de wrede straffen van vroeger (zoals lijfstraffen onder het Ancien Régime)
• Straf moet logisch, eerlijk en wettelijk bepaald zijn
• 5 basisprincipes:
1. Vrije wil: je kiest bewust voor goed of kwaad
2. Verantwoordelijkheid: je bent zelf verantwoordelijk
3. Legaliteit: straf en misdrijf moeten in de wet staan
4. Proportionaliteit: straf moet passen bij de ernst van het feit
5. Gelijkheid: de wet is voor iedereen gelijk
• 3 doelen van straf: boeten, afschrikken, bijleren
• Kritiek: te weinig aandacht voor de dader zelf (zoals leeftijd of achtergrond)
o Er werd vooral gekeken naar de daad, niet naar de dader
Belang voor jongeren
• In 1791: jongeren tot 16 jaar krijgen andere straffen
• Belangrijke stap: idee dat kinderen niet op dezelfde manier kunnen kiezen als volwassenen
• Strafrechtelijke minderjarigheid ontstaat
Grondleggers: Rousseau, Voltaire & Montesquieu
HET POSITIVISME (19E EEUW)
• Nieuwe vraag: waarom pleegt iemand een misdrijf?
• Focus op wetenschappelijke observatie en feiten
• Kijk naar: armoede, opvoeding, omgeving, biologie
• Niet het misdrijf staat centraal, maar de dader
• Voorbeeld: kind dat steelt uit honger moet geholpen worden, niet gestraft
Gevolgen van het positivisme:
• Criminaliteit is een sociaal probleem, geen puur juridisch feit
• Sociaal darwinisme (onstaan vanuit evolutietheorie à stelt dat sociaal culturele evolutie pas mogelijk
is door struggle for life en survival of the fittest. à het is moeilijk te overleven, maar de best
aangepaste zullen het overleven
• Opvoeding, preventie, hulpverlening worden belangrijker dan straf
• Zorg voor kinderen in moeilijke situaties, nog voor ze iets misdoen
CRIMINEEL-ANTROPOLOGISCHE SCHOOL:
• Bedenker: Cesare Lombroso
• Idee: sommige mensen worden als crimineel geboren
• Atavistische kenmerken: uiterlijk (schedelvorm, haargroei, enz.)
• Kritiek: te biologisch, te deterministisch, geen vrije wil
4
