Ethisch ondernemen
Samenvatting-sem1
Les 1: inleiding en werkwijze RZL 1BEM 2025
Doel van het vak
1. Ontwikkelen van kritische geest om toekomstige uitdagingen het hoofd te kunnen bieden
2. Economische vraagstukken ethisch leren analyseren en evalueren vanuit systeemdenken
3. Kritische zelfverstaan aanscherpen: jezelf begrijpen als deel van en gevormd door een
systeem
4. Stimuleren van je verbeeldingsvermogen en je ondernemingszin
5. Essentiële zijnskwaliteiten cultiveren doorheen het worstelen met existentiële vragen
Twee lessenreeksen of themareeksen
1. Levensbeschouwing en zingeving 2. Ethisch en kritisch denken
- Uitdiepen van thema’s op snijpunt van - Uitdiepen van thema’s op snijpunt van
jezelf, maatschappij & de wereld ethiek, economie en
- Vanuit een focus op zijnskwaliteiten ondernemerschap
- Vanuit een focus op systeemdenken
1) De vier grote vragen van ons bestaan 1) Systeemdenken en ethisch denken
2) Overdaad en aandacht 2) Ongelijkheid
3) De kracht van kwetsbaarheid 3) Gigantisme en innovatie
4) De burn-out maatschappij 4) Platformkapitalisme, de gig economie en AI
5) Klimaatverandering
6) Geweld en verzet
7) Maatschappij verantwoord ondernemen en
coöperatief ondernemen
,Freire’s model voor ‘kritische pedagogiek’
Gert Biesta over de drie taken van onderwijs
1) Kwalificatie: inhoud van onderwijs → aanleren kennis en
vaardigheden
2) Socialisatie: inleiden in de maatschappij → traditie,
praktijken, attitudes, omgangsvormen, normen,
overtuigingen …
3) Subjectivering: kwaliteiten van het “persoon zijn” die we
willen bevorderen → kritisch denken, connectie maken,
samenleven, volwassenheid, engagement,
ondernemingszin …
De balans tussen de drie taken van onderwijs
- Biesta pleit ervoor deze drie elementen in evenwicht te
houden
- Vandaag lijkt de klemtoon in het publieke discours over
onderwijs vooral op kwalificatie te liggen
- We vergeten het belang van
subjectivering/persoonsvorming: jonge mensen niet
alleen leren zich aan te passen aan de toekomst maar
om zelf de toekomst te maken
- Hoe we het op langere termijn op een humane manier met
elkaar uithouden op een kwetsbare planeet → samenleven
,Wereldgericht onderwijs
• Onderwijs als vorming: uitgenodigd worden om persoon te
worden in de wereld
• De wereld opentrekken én open komen voor de
wereld→Jezelf in relatie tot de wereld ontmoeten
• Ontwikkelen van zijnskwaliteiten: hoe je als persoon in de
wereld bent/komt
• Vb.: ondernemingszin, connectievorming, engagement,
kwetsbaarheid, diepe aandacht, betekenisgeving,…
1. Irvin Yalom en de vier grote vragen van ons bestaan
De vier grote vragen van ons bestaan
1) Vrijheid (en verantwoordelijkheid): de keuzes die we maken en de
verantwoordelijkheid die we opnemen
2) Angst (voor de dood en het verlies): hoe we omgaan met het oncontroleerbare van het
leven
3) Isolatie en connectie: hoe wij ons verbinden met de ander en de wereld
4) Zinloosheid en zingeving: de zin en onzin van ons leven
➢ Yalom stelt zicht de vraag: “wat zijn de ultieme bezorgdheden van ons bestaan?”: de
vragen waarmee iedereen geconfronteerd wordt en worstelt in het leven
➢ Op basis van zijn therapeutische ervaring onderscheid Yalom vier
uitdagingen/gegevenheden/bezorgdheden waarop iedere mens een antwoord moet
formuleren
➢ Deze uitdagingen zijn volgens Yalom onderdeel van ons menszijn (menselijke
conditie)→ze gelden voor iedereen en zijn onveranderlijk
→→→
, 1) Vrijheid
• “De mens is gedoemd om vrij zijn” (Sartre)
• We ervaren allemaal een zeker auteurschap over onszelf en ons leven→ we moeten
keuzes maken en zijn daarin (deels) verantwoordelijk voor onszelf
• Vraagt dat we een zeker verantwoordelijkheid voor onszelf en de wereld opnemen→
spanning tussen vrijheid en verantwoordelijkheid, tussen kiezen en verliezen
➔ Uitdaging: hoe maken we betekenisvolle keuzes? Welke verantwoordelijkheid nemen
we op? Wat betekent het voor om echte vrij te zijn?
2) Angst voor de dood en het verlies (het oncontroleerbare)
• We hebben heel wat dingen in de wereld niet in de hand
• en we hebben onszelf vaak nauwelijks in de hand…
• Onderscheid maken tussen de dingen die we in de hand hebben en de dingen die we
niet kunnen veranderen
➔ Uitdaging: hoe geven we een plaats aan de dingen die we niet controleren en aan onze
eindigheid/sterfelijkheid?
3) Isolatie en connectie (relaties)
• De mens is fundamenteel eenzaam: er is altijd een zeker afstand tussen mezelf en de
ander→ ik kan niet voelen wat een ander voelt, ik kan niet weten wat een ander
denkt,…
• Wij hebben allemaal nood aan connectie, maar connectie is ook beangstigend: vaak
kunnen we alleen vertrouwen, niet weten
➔ Uitdaging: Hoe kunnen wij ons op een betekenisvolle manier verbinden met onszelf, de
andere en de wereld? Hoe creëren we intimiteit? Hoe worden we deel van een
gemeenschap?
4) Zinloosheid en zingeving
• We zijn in de wereld “geworpen”: we hebben niet voor gekozen wie we zijn, waar we
geboren zijn, zelfs niet dat we er zijn,…
• “De zoektocht naar zin en betekenis is de belangrijkste motivator van de mens” (Viktor
Frankl)e hebben nood aan betekenis en zin in ons leven
➔ Uitdaging: Hoe geven we zin aan ons leven? Hoe ontvangen we zin? Hoe gaan we om
met ervaringen van zinloosheid?
Samenvatting-sem1
Les 1: inleiding en werkwijze RZL 1BEM 2025
Doel van het vak
1. Ontwikkelen van kritische geest om toekomstige uitdagingen het hoofd te kunnen bieden
2. Economische vraagstukken ethisch leren analyseren en evalueren vanuit systeemdenken
3. Kritische zelfverstaan aanscherpen: jezelf begrijpen als deel van en gevormd door een
systeem
4. Stimuleren van je verbeeldingsvermogen en je ondernemingszin
5. Essentiële zijnskwaliteiten cultiveren doorheen het worstelen met existentiële vragen
Twee lessenreeksen of themareeksen
1. Levensbeschouwing en zingeving 2. Ethisch en kritisch denken
- Uitdiepen van thema’s op snijpunt van - Uitdiepen van thema’s op snijpunt van
jezelf, maatschappij & de wereld ethiek, economie en
- Vanuit een focus op zijnskwaliteiten ondernemerschap
- Vanuit een focus op systeemdenken
1) De vier grote vragen van ons bestaan 1) Systeemdenken en ethisch denken
2) Overdaad en aandacht 2) Ongelijkheid
3) De kracht van kwetsbaarheid 3) Gigantisme en innovatie
4) De burn-out maatschappij 4) Platformkapitalisme, de gig economie en AI
5) Klimaatverandering
6) Geweld en verzet
7) Maatschappij verantwoord ondernemen en
coöperatief ondernemen
,Freire’s model voor ‘kritische pedagogiek’
Gert Biesta over de drie taken van onderwijs
1) Kwalificatie: inhoud van onderwijs → aanleren kennis en
vaardigheden
2) Socialisatie: inleiden in de maatschappij → traditie,
praktijken, attitudes, omgangsvormen, normen,
overtuigingen …
3) Subjectivering: kwaliteiten van het “persoon zijn” die we
willen bevorderen → kritisch denken, connectie maken,
samenleven, volwassenheid, engagement,
ondernemingszin …
De balans tussen de drie taken van onderwijs
- Biesta pleit ervoor deze drie elementen in evenwicht te
houden
- Vandaag lijkt de klemtoon in het publieke discours over
onderwijs vooral op kwalificatie te liggen
- We vergeten het belang van
subjectivering/persoonsvorming: jonge mensen niet
alleen leren zich aan te passen aan de toekomst maar
om zelf de toekomst te maken
- Hoe we het op langere termijn op een humane manier met
elkaar uithouden op een kwetsbare planeet → samenleven
,Wereldgericht onderwijs
• Onderwijs als vorming: uitgenodigd worden om persoon te
worden in de wereld
• De wereld opentrekken én open komen voor de
wereld→Jezelf in relatie tot de wereld ontmoeten
• Ontwikkelen van zijnskwaliteiten: hoe je als persoon in de
wereld bent/komt
• Vb.: ondernemingszin, connectievorming, engagement,
kwetsbaarheid, diepe aandacht, betekenisgeving,…
1. Irvin Yalom en de vier grote vragen van ons bestaan
De vier grote vragen van ons bestaan
1) Vrijheid (en verantwoordelijkheid): de keuzes die we maken en de
verantwoordelijkheid die we opnemen
2) Angst (voor de dood en het verlies): hoe we omgaan met het oncontroleerbare van het
leven
3) Isolatie en connectie: hoe wij ons verbinden met de ander en de wereld
4) Zinloosheid en zingeving: de zin en onzin van ons leven
➢ Yalom stelt zicht de vraag: “wat zijn de ultieme bezorgdheden van ons bestaan?”: de
vragen waarmee iedereen geconfronteerd wordt en worstelt in het leven
➢ Op basis van zijn therapeutische ervaring onderscheid Yalom vier
uitdagingen/gegevenheden/bezorgdheden waarop iedere mens een antwoord moet
formuleren
➢ Deze uitdagingen zijn volgens Yalom onderdeel van ons menszijn (menselijke
conditie)→ze gelden voor iedereen en zijn onveranderlijk
→→→
, 1) Vrijheid
• “De mens is gedoemd om vrij zijn” (Sartre)
• We ervaren allemaal een zeker auteurschap over onszelf en ons leven→ we moeten
keuzes maken en zijn daarin (deels) verantwoordelijk voor onszelf
• Vraagt dat we een zeker verantwoordelijkheid voor onszelf en de wereld opnemen→
spanning tussen vrijheid en verantwoordelijkheid, tussen kiezen en verliezen
➔ Uitdaging: hoe maken we betekenisvolle keuzes? Welke verantwoordelijkheid nemen
we op? Wat betekent het voor om echte vrij te zijn?
2) Angst voor de dood en het verlies (het oncontroleerbare)
• We hebben heel wat dingen in de wereld niet in de hand
• en we hebben onszelf vaak nauwelijks in de hand…
• Onderscheid maken tussen de dingen die we in de hand hebben en de dingen die we
niet kunnen veranderen
➔ Uitdaging: hoe geven we een plaats aan de dingen die we niet controleren en aan onze
eindigheid/sterfelijkheid?
3) Isolatie en connectie (relaties)
• De mens is fundamenteel eenzaam: er is altijd een zeker afstand tussen mezelf en de
ander→ ik kan niet voelen wat een ander voelt, ik kan niet weten wat een ander
denkt,…
• Wij hebben allemaal nood aan connectie, maar connectie is ook beangstigend: vaak
kunnen we alleen vertrouwen, niet weten
➔ Uitdaging: Hoe kunnen wij ons op een betekenisvolle manier verbinden met onszelf, de
andere en de wereld? Hoe creëren we intimiteit? Hoe worden we deel van een
gemeenschap?
4) Zinloosheid en zingeving
• We zijn in de wereld “geworpen”: we hebben niet voor gekozen wie we zijn, waar we
geboren zijn, zelfs niet dat we er zijn,…
• “De zoektocht naar zin en betekenis is de belangrijkste motivator van de mens” (Viktor
Frankl)e hebben nood aan betekenis en zin in ons leven
➔ Uitdaging: Hoe geven we zin aan ons leven? Hoe ontvangen we zin? Hoe gaan we om
met ervaringen van zinloosheid?
