Intersectionaliteits- en diversiteitsstudies
Les 1: diversiteit als concept in de samenleving
Diversiteit
Definitie diversiteit: diversiteit verwijst naar alle menselijke verschillen. Het gaat niet alleen om zichtbare
kenmerken zoals leeftijd, gender of etniciteit, die typisch door de anti-discriminatiewetgeving beschermd
worden. Het gaat ook om minder zichtbare aspecten zoals persoonlijkheid, waarden, gezinssamenstelling
en voorkeuren. Mensen bestaan uit een unieke constellatie van kenmerken die elkaar kruisen en
overlappen.
Hot topic in de publieke sfeer en beleid: normatief (moreel: ‘diversiteit is (niet) goed’) of instrumenteel
(middel om doelen te bereiken):
- In 1960 komen nieuwe sociale bewegingen: identiteit-gebaseerde bewegingen: civil rights
movement, feministische bewegingen, Stonewall rellen, …
• Ze eisen rechten, gelijke behandeling, symbolische erkenning en antidiscriminatie.
• Fundamentele veranderingen in de manier waarop maatschappijen naar diversiteit kijken
en ermee omgaan: wetten en beleid werd aangepast, attitudes veranderen, maar wel
categoriaal.
o Categoriaal: men keek naar groepen in afzonderlijke hokjes en elk hokje (bv.
vrouwen, Afro-Amerikanen, queer community) kreeg aparte aandacht.
In de decennia nadien verschoof de focus van anti-discriminatie naar het vieren van diversiteit:
- Klasse/SES,religie, seksuele oriëntatie, functie-beperking, leeftijd, ervaring, … → diversiteit wordt
steeds ruimer en vager.
- Nieuwe motieven: representation, provision, competition, redistribution, recognition en
organisation.
Diversiteit in de publieke sfeer
- Representation (representatie): streven naar de aanwezigheid van diversiteit in instellingen.
• Ook aanwezig in de media: reclamecampagne United Colors of Beneton.
- Competition (competitie): diversiteit inzetten als marketinginstrument → diversity washing: het
vertrekt vaak vanuit een kapitalistische insteek en niet vanuit diversiteit omarmen.
• Bijvoorbeeld: gerichte marketing naar diverse doelgroepen, diversiteit vergroot ons
marktaandeel, etc.
- Recognition (erkenning): streven naar erkenning en herstel van historisch en cultureel leed.
• Bijvoorbeeld: erkenning van de koloniale geschiedenis.
- Redistribution (herverdeling): pleiten voor herverdeling.
• Focust meer op de economische ongelijkheid: bijvoorbeeld kolonies die een land
overnemen. Moeten die kolonies dat land nu teruggeven?
• Bijvoorbeeld: quota, herstelbetalingen slavernij, onderwijsprogramma’s voor kansarmen.
- Provision (voorzieningen): aangepaste voorzieningen en ondersteuning voorzien.
• Bijvoorbeeld: halal eten in ziekenhuizen, genderinclusieve toiletten, etc.
- Organization (organisatie): diversiteit benutten voor innovatie en betere resultaten.
• Bijvoorbeeld: streven naar een divers team om de werking en/of prestaties te verbeteren
→ uiteenlopende perspectieven, snelle besluitvormin, etc.
Toch blijft vaak een normatieve ondertoon bestaan: de dominante norm is nog steeds vaak de witte,
mannelijke, heteroseksuele, middenklasse, gezonde persoon. Diversiteit wordt dan alles wat daarvan
afwijkt. Daarnaast zien we ook een instrumentele benadering: diversiteit wordt beheerd of ingezet om
specifieke doelen te bereiken.
,Diversiteit in de wetenschap
Hot topic in de sociale en geesteswetenschappen: vanuit een kritische en analytische invalshoek:
- Bewust conceptueel onderscheid tussen wetenschap & publiek discours:
• ‘diversiteit en diversiteit is twee’: hetzelfde woord, maar anders gebruikt in publieke
communicatie dan in wetenschappelijke analyse.
• Categories of practice vs categories of analysis:
o Categories of practice: categorieën die mensen in het dagelijkse leven gebruiken
(bv. migranten, allochtonen).
o Categories of analysis: analytische concepten die wetenschappers gebruiken om
te begrijpen hoe de maatschappij werkt (bv. intersectionaliteit).
• Wat bruikbaar is in het publieke discours is niet per se bruikbaar in het analytische
discours.
• What is good for administration may not be good for explanation (DeWind, 2009).
Diversiteitsstudies
Definitie diversiteitsstudies: een overkoepelende studie die probeert aan de hand van veelvuldige,
gedetailleerde inzichten uit iedere onderzoekstraditie (sociologie, antropologie, psychologie, etc.) tot
algemene inzichten te komen rond processen van diversiteit, die gedeeld worden overheen categorieën;
alsook inzicht te krijgen in de relaties en dynamieken tussen de verschillende categorieën, waarbij het
perspectief van intersectionaliteit centraal meegenomen wordt.
Hoofdvragen binnen diversiteitsstudies (Vertovec, 2015):
- Hoe ontstaan classificaties?
- Hoe worden classificaties overgedragen, gedeeld, betwist en gereproduceerd?
- Hoe beïnvloedt classificatie interpersoonlijke interacties?
- Hoe worden de perspectieven en belangen die geassocieerd worden met bepaalde classificaties
gecombineerd?
- Hoe raken bepaalde classificaties verankerd in sociale, economische en politieke structuren
(sociale ongelijkheid)?
Enkele assen/dimensies zijn extra saillant, want hangen samen met ongelijkheid:
- Etnische of raciale achtergrond: nationaliteit, huidskleur, taal, religie, cultuur en migratie-
achtergrond.
• Migratieachtergrond: generatie (1, 2, 3) en migratiestatus (vluchteling, expat, economisch,
etc.).
- Seksuele geaardheid.
- Gender: geslacht (fysiek, hormonaal of genetisch), seksuele geaardheid, LGBTQQIAA+ en gender
expressie.
• Fysiek: primaire of secundaire geslachtskenmerken.
- Socio-economische achtergrond: geboorte, sociale afkomst, vermogen en sociaal, cultureel en
economisch kapitaal.
- Beperking: gezondheidstoestand, fysieke of genetische eigenschappen, lichamelijkheid/body en
wat is een beperking?
- Leeftijd.
Conclusie:
- Ons fundamentele denken over diversiteit ontkent diversiteit als basisprincipe.
- We erkennen diversiteit, maar we vinden het moeilijk om het als de norm te zien.
- We erkennen diversiteit, maar alleen als een voorwaarde om te voldoen aan de dominante normen.
Wat het devalueert tot een afwijking, abnormaliteit, tekortkoming, probleem, ...
,➔ Diversiteit is de norm, ermee omgaan en het inzetten als meerwaarde is de uitdaging.
➔ Maybe diversity opens for the possibility of thinking of any group of human beings as being
fundamentally different; maybe it opens for thinking about people who are otherwise defined as white
or ‘non-ethnic’ – the supposedly neutral ground on which the nation stands – as actually not
homogenous, as always shot through with differences. (…) We need to get beyond the notion that
minorities ‘have’ diversity whilst the natives have not. → misschien opent diversiteit de mogelijkheid
om elke groep mensen als fundamenteel verschillend te zien. Misschien maakt het zichtbaar dat ‘witte’
of ‘niet-etnische’ mensen ook niet homogeen zijn, maar altijd doordrongen van verschillen. We moeten
voorbij het idee dat minderheden diversiteit ‘hebben’ en de meerderheid niet.
Diversiteit breed interpreteren: focus op één dimensie is gevaarlijk, want is statisch (negeert verandering,
context en dynamiek). Er is een individuele & een groepsdimensie.
- Meervoudige identiteiten: iedereen heeft een unieke positie.
- Dynamisch & complex: identiteiten kunnen veranderen door verschillende factoren.
- Kruispuntdenken: ongelijkheid bestaat niet door één factor, maar door het kruispunt van meerdere
factoren.
Artikel: formulating diversity studies – Vertovec (2015)
Het is een inleidend stuk dat een kader schetst voor wat ‘diversity studies’ inhoudt, wat de begrippen, vragen
en benaderingen zijn, en hoe dit onderzoeksveld zich verhoudt tot maatschappelijke veranderingen.
Vertovec bespreekt drie hoofddimensies of, zoals hij het noemt, velden van diversiteitsonderzoek:
- Configuraties van diversiteit (configurations of diversity): hoe diversiteit georganiseerd is in
structuren, instituties, en maatschappelijke patronen.
- Representaties van diversiteit (representations of diversity): hoe diversiteit wordt voorgesteld,
benoemd, geconceptualiseerd in discoursen, beleid, media.
- Ontmoetingen van diversiteit (encounters of diversity): hoe mensen met verschillende vormen van
verschil elkaar ontmoeten, interacteren, hoe diversiteit in de praktijk ervaren wordt.
Vertovec belicht hoe deze drie dimensies elkaar wederzijds beïnvloeden. Bijvoorbeeld hoe representaties
de configuraties kunnen beïnvloeden, of hoe ontmoetingen de representaties uitdagen.
Waarom is dit belangrijk?
- Hij laat zien dat diversiteit niet enkel verschillen tussen mensen betekent, maar dat het gaat om
hoe die verschillen ingebed zijn in sociale structuren, machtsrelaties, instituten en dus hoe ze
mediërend worden.
- Het benadrukt dat diversiteit niet alleen onderzocht kan worden door te kijken naar aantallen of
demografische verschillen, maar ook door naar processen te kijken: hoe diversiteit gecreëerd,
gemanaged, geconstrueerd wordt.
- Het biedt een conceptueel kader voor onderzoekers om het veld ‘diversity studies’ te situeren,
welke vragen gesteld kunnen worden, welke dimensies belangrijk zijn, welke benaderingen
mogelijk zijn.
Categorie als filter
Voordelen:
- Zien in de chaos: categorieën maken herkenning en communicatie mogelijk.
- Verminderen van complexiteit, ze maken de wereld overzichtelijk.
- Categorieën zijn noodzakelijk om (on)gelijkheid op te sporen & te monitoren.
Nadelen:
- Creëert/benadrukt verschillen tussen mensen.
- Creëert biases in onze geest: ze duwen mensen in hokjes, kunnen stereotypes triggeren, etc.
, Categorieën als sociale constructies:
- Veranderbaar.
- Contextafhankelijk: doorheen plaats en tijd zal hier veel verschil op zitten.
- Verschil is continu, niet categoriaal.
• Bijvoorbeeld: gender is een continuüm, maar de maatschappij maakt er man of vrouw van.
Spanning tussen categorieën gebruiken of verwerpen? Wanneer is het OK om categorieën te gebruiken? Wie
maakt de categorieën?
- Agency!
- 3 strategische manieren om categorieën te gebruiken (McCall, 2005):
• Intercategorisch: verschillen tussen groepen onderzoeken, wat ongelijkheid en
machtsprocessen helpt blootleggen.
o Belang van intercategorisch onderzoek: een case study.
• Intracategorisch: verschillen binnen één groep belichten met nadruk op ‘voice’ en
aandacht voor ‘lived experience’.Wees je altijd bewust van intra-categorische verschillen.
o Geen groepen gaan vergelijken, maar een ‘deep dive’ van een bepaalde groep.
• Anti-categorisch: deconstructie van categorieën, met analyse waar categorieën vandaan
komen en hoe ze werken.
o Heel kritisch in vraag stellen van een bepaalde categorie.
Gebruik van categorieën
- Wie maakt de categorieën? Ze worden gemaakt door verschillende actoren.
- Hoe evolueert de betekenis van categorieën? Queer was vroeger een scheldwoord, terwijl dit
ondertussen niet mee zo is. Ze veranderen doorheen tijd, cultuur en context.
- Wie herkent zich in de categorieën? Niet iedereen. Een identiteit is niet hetzelfde als een label.
Wordt ondertussen niet meer als optimaal gezien, er
zijn al heel wat andere opties.
Les 1: diversiteit als concept in de samenleving
Diversiteit
Definitie diversiteit: diversiteit verwijst naar alle menselijke verschillen. Het gaat niet alleen om zichtbare
kenmerken zoals leeftijd, gender of etniciteit, die typisch door de anti-discriminatiewetgeving beschermd
worden. Het gaat ook om minder zichtbare aspecten zoals persoonlijkheid, waarden, gezinssamenstelling
en voorkeuren. Mensen bestaan uit een unieke constellatie van kenmerken die elkaar kruisen en
overlappen.
Hot topic in de publieke sfeer en beleid: normatief (moreel: ‘diversiteit is (niet) goed’) of instrumenteel
(middel om doelen te bereiken):
- In 1960 komen nieuwe sociale bewegingen: identiteit-gebaseerde bewegingen: civil rights
movement, feministische bewegingen, Stonewall rellen, …
• Ze eisen rechten, gelijke behandeling, symbolische erkenning en antidiscriminatie.
• Fundamentele veranderingen in de manier waarop maatschappijen naar diversiteit kijken
en ermee omgaan: wetten en beleid werd aangepast, attitudes veranderen, maar wel
categoriaal.
o Categoriaal: men keek naar groepen in afzonderlijke hokjes en elk hokje (bv.
vrouwen, Afro-Amerikanen, queer community) kreeg aparte aandacht.
In de decennia nadien verschoof de focus van anti-discriminatie naar het vieren van diversiteit:
- Klasse/SES,religie, seksuele oriëntatie, functie-beperking, leeftijd, ervaring, … → diversiteit wordt
steeds ruimer en vager.
- Nieuwe motieven: representation, provision, competition, redistribution, recognition en
organisation.
Diversiteit in de publieke sfeer
- Representation (representatie): streven naar de aanwezigheid van diversiteit in instellingen.
• Ook aanwezig in de media: reclamecampagne United Colors of Beneton.
- Competition (competitie): diversiteit inzetten als marketinginstrument → diversity washing: het
vertrekt vaak vanuit een kapitalistische insteek en niet vanuit diversiteit omarmen.
• Bijvoorbeeld: gerichte marketing naar diverse doelgroepen, diversiteit vergroot ons
marktaandeel, etc.
- Recognition (erkenning): streven naar erkenning en herstel van historisch en cultureel leed.
• Bijvoorbeeld: erkenning van de koloniale geschiedenis.
- Redistribution (herverdeling): pleiten voor herverdeling.
• Focust meer op de economische ongelijkheid: bijvoorbeeld kolonies die een land
overnemen. Moeten die kolonies dat land nu teruggeven?
• Bijvoorbeeld: quota, herstelbetalingen slavernij, onderwijsprogramma’s voor kansarmen.
- Provision (voorzieningen): aangepaste voorzieningen en ondersteuning voorzien.
• Bijvoorbeeld: halal eten in ziekenhuizen, genderinclusieve toiletten, etc.
- Organization (organisatie): diversiteit benutten voor innovatie en betere resultaten.
• Bijvoorbeeld: streven naar een divers team om de werking en/of prestaties te verbeteren
→ uiteenlopende perspectieven, snelle besluitvormin, etc.
Toch blijft vaak een normatieve ondertoon bestaan: de dominante norm is nog steeds vaak de witte,
mannelijke, heteroseksuele, middenklasse, gezonde persoon. Diversiteit wordt dan alles wat daarvan
afwijkt. Daarnaast zien we ook een instrumentele benadering: diversiteit wordt beheerd of ingezet om
specifieke doelen te bereiken.
,Diversiteit in de wetenschap
Hot topic in de sociale en geesteswetenschappen: vanuit een kritische en analytische invalshoek:
- Bewust conceptueel onderscheid tussen wetenschap & publiek discours:
• ‘diversiteit en diversiteit is twee’: hetzelfde woord, maar anders gebruikt in publieke
communicatie dan in wetenschappelijke analyse.
• Categories of practice vs categories of analysis:
o Categories of practice: categorieën die mensen in het dagelijkse leven gebruiken
(bv. migranten, allochtonen).
o Categories of analysis: analytische concepten die wetenschappers gebruiken om
te begrijpen hoe de maatschappij werkt (bv. intersectionaliteit).
• Wat bruikbaar is in het publieke discours is niet per se bruikbaar in het analytische
discours.
• What is good for administration may not be good for explanation (DeWind, 2009).
Diversiteitsstudies
Definitie diversiteitsstudies: een overkoepelende studie die probeert aan de hand van veelvuldige,
gedetailleerde inzichten uit iedere onderzoekstraditie (sociologie, antropologie, psychologie, etc.) tot
algemene inzichten te komen rond processen van diversiteit, die gedeeld worden overheen categorieën;
alsook inzicht te krijgen in de relaties en dynamieken tussen de verschillende categorieën, waarbij het
perspectief van intersectionaliteit centraal meegenomen wordt.
Hoofdvragen binnen diversiteitsstudies (Vertovec, 2015):
- Hoe ontstaan classificaties?
- Hoe worden classificaties overgedragen, gedeeld, betwist en gereproduceerd?
- Hoe beïnvloedt classificatie interpersoonlijke interacties?
- Hoe worden de perspectieven en belangen die geassocieerd worden met bepaalde classificaties
gecombineerd?
- Hoe raken bepaalde classificaties verankerd in sociale, economische en politieke structuren
(sociale ongelijkheid)?
Enkele assen/dimensies zijn extra saillant, want hangen samen met ongelijkheid:
- Etnische of raciale achtergrond: nationaliteit, huidskleur, taal, religie, cultuur en migratie-
achtergrond.
• Migratieachtergrond: generatie (1, 2, 3) en migratiestatus (vluchteling, expat, economisch,
etc.).
- Seksuele geaardheid.
- Gender: geslacht (fysiek, hormonaal of genetisch), seksuele geaardheid, LGBTQQIAA+ en gender
expressie.
• Fysiek: primaire of secundaire geslachtskenmerken.
- Socio-economische achtergrond: geboorte, sociale afkomst, vermogen en sociaal, cultureel en
economisch kapitaal.
- Beperking: gezondheidstoestand, fysieke of genetische eigenschappen, lichamelijkheid/body en
wat is een beperking?
- Leeftijd.
Conclusie:
- Ons fundamentele denken over diversiteit ontkent diversiteit als basisprincipe.
- We erkennen diversiteit, maar we vinden het moeilijk om het als de norm te zien.
- We erkennen diversiteit, maar alleen als een voorwaarde om te voldoen aan de dominante normen.
Wat het devalueert tot een afwijking, abnormaliteit, tekortkoming, probleem, ...
,➔ Diversiteit is de norm, ermee omgaan en het inzetten als meerwaarde is de uitdaging.
➔ Maybe diversity opens for the possibility of thinking of any group of human beings as being
fundamentally different; maybe it opens for thinking about people who are otherwise defined as white
or ‘non-ethnic’ – the supposedly neutral ground on which the nation stands – as actually not
homogenous, as always shot through with differences. (…) We need to get beyond the notion that
minorities ‘have’ diversity whilst the natives have not. → misschien opent diversiteit de mogelijkheid
om elke groep mensen als fundamenteel verschillend te zien. Misschien maakt het zichtbaar dat ‘witte’
of ‘niet-etnische’ mensen ook niet homogeen zijn, maar altijd doordrongen van verschillen. We moeten
voorbij het idee dat minderheden diversiteit ‘hebben’ en de meerderheid niet.
Diversiteit breed interpreteren: focus op één dimensie is gevaarlijk, want is statisch (negeert verandering,
context en dynamiek). Er is een individuele & een groepsdimensie.
- Meervoudige identiteiten: iedereen heeft een unieke positie.
- Dynamisch & complex: identiteiten kunnen veranderen door verschillende factoren.
- Kruispuntdenken: ongelijkheid bestaat niet door één factor, maar door het kruispunt van meerdere
factoren.
Artikel: formulating diversity studies – Vertovec (2015)
Het is een inleidend stuk dat een kader schetst voor wat ‘diversity studies’ inhoudt, wat de begrippen, vragen
en benaderingen zijn, en hoe dit onderzoeksveld zich verhoudt tot maatschappelijke veranderingen.
Vertovec bespreekt drie hoofddimensies of, zoals hij het noemt, velden van diversiteitsonderzoek:
- Configuraties van diversiteit (configurations of diversity): hoe diversiteit georganiseerd is in
structuren, instituties, en maatschappelijke patronen.
- Representaties van diversiteit (representations of diversity): hoe diversiteit wordt voorgesteld,
benoemd, geconceptualiseerd in discoursen, beleid, media.
- Ontmoetingen van diversiteit (encounters of diversity): hoe mensen met verschillende vormen van
verschil elkaar ontmoeten, interacteren, hoe diversiteit in de praktijk ervaren wordt.
Vertovec belicht hoe deze drie dimensies elkaar wederzijds beïnvloeden. Bijvoorbeeld hoe representaties
de configuraties kunnen beïnvloeden, of hoe ontmoetingen de representaties uitdagen.
Waarom is dit belangrijk?
- Hij laat zien dat diversiteit niet enkel verschillen tussen mensen betekent, maar dat het gaat om
hoe die verschillen ingebed zijn in sociale structuren, machtsrelaties, instituten en dus hoe ze
mediërend worden.
- Het benadrukt dat diversiteit niet alleen onderzocht kan worden door te kijken naar aantallen of
demografische verschillen, maar ook door naar processen te kijken: hoe diversiteit gecreëerd,
gemanaged, geconstrueerd wordt.
- Het biedt een conceptueel kader voor onderzoekers om het veld ‘diversity studies’ te situeren,
welke vragen gesteld kunnen worden, welke dimensies belangrijk zijn, welke benaderingen
mogelijk zijn.
Categorie als filter
Voordelen:
- Zien in de chaos: categorieën maken herkenning en communicatie mogelijk.
- Verminderen van complexiteit, ze maken de wereld overzichtelijk.
- Categorieën zijn noodzakelijk om (on)gelijkheid op te sporen & te monitoren.
Nadelen:
- Creëert/benadrukt verschillen tussen mensen.
- Creëert biases in onze geest: ze duwen mensen in hokjes, kunnen stereotypes triggeren, etc.
, Categorieën als sociale constructies:
- Veranderbaar.
- Contextafhankelijk: doorheen plaats en tijd zal hier veel verschil op zitten.
- Verschil is continu, niet categoriaal.
• Bijvoorbeeld: gender is een continuüm, maar de maatschappij maakt er man of vrouw van.
Spanning tussen categorieën gebruiken of verwerpen? Wanneer is het OK om categorieën te gebruiken? Wie
maakt de categorieën?
- Agency!
- 3 strategische manieren om categorieën te gebruiken (McCall, 2005):
• Intercategorisch: verschillen tussen groepen onderzoeken, wat ongelijkheid en
machtsprocessen helpt blootleggen.
o Belang van intercategorisch onderzoek: een case study.
• Intracategorisch: verschillen binnen één groep belichten met nadruk op ‘voice’ en
aandacht voor ‘lived experience’.Wees je altijd bewust van intra-categorische verschillen.
o Geen groepen gaan vergelijken, maar een ‘deep dive’ van een bepaalde groep.
• Anti-categorisch: deconstructie van categorieën, met analyse waar categorieën vandaan
komen en hoe ze werken.
o Heel kritisch in vraag stellen van een bepaalde categorie.
Gebruik van categorieën
- Wie maakt de categorieën? Ze worden gemaakt door verschillende actoren.
- Hoe evolueert de betekenis van categorieën? Queer was vroeger een scheldwoord, terwijl dit
ondertussen niet mee zo is. Ze veranderen doorheen tijd, cultuur en context.
- Wie herkent zich in de categorieën? Niet iedereen. Een identiteit is niet hetzelfde als een label.
Wordt ondertussen niet meer als optimaal gezien, er
zijn al heel wat andere opties.
