Rechtspsychologie - Inleiding
Over de docent en het opleidingsonderdeel
Korte introductie
Lesinhoud en –materiaal
- Inhoudsopgave Toledo
- PPTs + notities
- Handboek & aanvullende teksten Toledo
o Cursusdienst -> tussen wet en wetenschap
o Slides en notities is niet genoeg, leer zeker ook met boek
o 800 pagina’s -> we moeten niet alles kennen ervan -> op laatste slide pp zie je altijd
welke hoofdstukken van het boek erbij horen
o Heel wat voorbeelden -> soms parallel met Nederland, omdat het een NL handboek
is -> vb. dat helemaal ingaat op hoe iets in NL is geregeld, gaat ze nooit vragen,
behalve als ze in de les vb. een parallel trekt tussen België en Nederland die
belangrijk is, dan wel kennen
o Voorbeelden eigenlijk ook niet echt kennen, die zijn meer om de begrippen te
begrijpen die erbij staan, maar het is belangrijks om de begrippen te kennen
o Aanvullende teksten op Toledo -> ook kennen, omdat het handboek niet
alomvattend is en vooral focust op het strafrechtelijke
o Opbouw handboek is niet helemaal gelijk met de lessen. Prof vindt de structuur van
het handboek niet goed -> volg de structuur van onze inhoudstafel
o Heel veel studenten worstelen met begrippen, moeilijk om definities te koppelen,
omdat bij dezelfde termen in het handboek soms verschillende definities bij staan.
Tendens is dan vaak de definitie vanbuiten leren, maar dat is niet de bedoeling, je
moet verstaan wat het begrip betekent, ook al staat het in andere woorden in het
boek en in de les. In het handboek achteraan staat ook een begrippenlijst. Zo kan je
begrippen opzoeken. Dat kan ook nuttig zijn.
Aanwezigheid en opnamebeleid
- Een week 4 uur, een week 2 uur.
- Lesopnames voor één week beschikbaar
Examen
- 19 of 26 januari 2026 (maar let op: art. 45 (F)OER)
- Meerkeuzevragen met bestraffing voor fouten (giscorrectie)
- 3 uur
- Gesloten boek, niets meedoen, geen codexen
- Achteraf inzage
Overzicht van het opleidingsonderdeel
DEEL I. EEN KORTE INLEIDING IN DE (RECHTS)PSYCHOLOGIE
- Geen algemeen vak psychologie, maar echt toegepast op recht
DEEL II. THE BIGGER PICTURE: HET BELANG VAN HET VINDEN EN TOEPASSEN VAN BEST PRACTICES
- Waarom is het belangrijk dat een jurist kennis heeft van psychologische inzichten toegepast
op het recht?
DEEL III. HET BEKOMEN VAN INFORMATIE VAN PARTIJEN BETROKKEN IN EEN PROCEDURE
- Veel focus op bekomen van informatie
- Verhoor, identificatieprocedures, leugendetectie
DEEL IV. JURIDISCHE BESLUITVORMING EN DE TOTSTANDKOMING EN PREVENTIE VAN BIAS EN
FOUTEN
- Rechter moet uiteindelijk een beslissing maken met al de informatie die hij heeft en wat de
waarde daarvan is
1
,Een opwarmertje: feit of fictie?
We gaan ideeën polsen -> denk je dat de stelling klopt of niet?
Dit is geen representatie van de examenvragen
Ze gaat de antwoorden nu niet geven, maar deze gaan doorheen de lessen duidelijk worden
De rechtspsychologie heeft Amerikaanse roots
- Meerderheid: klopt niet
Valse bekentenissen worden vooral afgelegd door mensen met psychische problemen
- Meerderheid: ?
Het is nodig om enige druk uit te oefenen tijdens een verhoor om informatie te verkrijgen van een
verdachte
- Meerderheid: klopt niet
Er zijn tot op heden geen onterechte veroordelingen in België
- Meerderheid: klopt niet
Traumatische herinneringen worden vaak verdrongen, maar blijven onbewust wel een invloed
uitoefenen op het functioneren van het individu
- Meerderheid: klopt
Geheugenverlies voor een delict is door de traumatische aard van de feiten zeer courant bij
verdachten
- 50/50
Onschuldigen kunnen hun alibi meestal staven aan de hand van tastbaar bewijs
- Overtuigend: klopt niet
Inconsistente alibi’s worden nooit geloofwaardig geacht
- Meerderheid: klopt niet
De politie is beter in het detecteren van leugens dan gewone mensen
- Meerderheid: klopt niet
Het is mogelijk om op basis van lichaamstaal leugens te detecteren tijdens een verhoor
- Meerderheid: klopt
Een polygraaf is de beste manier om leugens te ontmaskeren bij verdachten
- Meerderheid: klopt niet
Het is nuttig om een ooggetuige een dader te laten identificeren op basis van een foto van de
verdachte
- 50/50
De waarneming en het geheugen van kinderen zijn geen goede bron van informatie
- Meerderheid: ?
Er zijn verschillende goede criteria om de geloofwaardigheid van verklaringen van asielzoekers te
beoordelen
- Veel studenten snappen het niet zo goed
Het uiterlijk van de beklaagde beïnvloedt de straftoemetingsbeslissing
- ‘zou niet mogen kloppen’
Rechters met meer dan tien jaar ervaring zijn minder vatbaar voor biases in vergelijking met leken
- Meerderheid: ?
Deskundigen zijn minder vatbaar voor biases dan rechters
- Veel mensen die niet antwoorden
Het gebruik van remote justice heeft hoofdzakelijk een positieve impact op beklaagden
- Meerderheid: klopt niet
De gesigneerde afstandsverklaring biedt afdoende zekerheid dat de afstand vrijwillig en
weloverwogen gebeurde
- Meerderheid: klopt niet
Deskundigen uit de gedragswetenschappen zijn vatbaarder voor biases in vergelijking met
deskundigen uit de forensische wetenschappen
- 50/50
2
,DEEL I. EEN KORTE INLEIDING IN DE (RECHTS)PSYCHOLOGIE
1. Een schets van de (rechts)psychologie
We moeten een paar psychologische zaken zien voor we in de rechtspsychologie gaan.
1.1. De oorsprong en geschiedenis van voor het recht relevante psychologie (I)
Niet nieuw – psychologie kent een lange traditie van onderzoek doen (veel eeuwen)
Toepassingen van psychologie binnen het recht: Duitse roots
- Dit is meer vorige eeuw, vooral WOII
- Nu gaan we een paar namen zien
- … ze deed even een psychologisch onderzoek -> de assistente liep weg met gerief van de
prof, de prof ging erachter en kwam terug binnen -> ‘dit is geen overval, het is een
psychologisch onderzoek’ -> iemand die een poging wil doen om te vertellen wat er
gebeurde, en om de dader te beschrijven
o Kort, bruin haar, een bril met witte stippen, jurk of jumpsuit met bloemen op, rugzak
op de rug
o Wat is gesloten: een zwarte tas en een beige jas
o Den aantal mensen vanachter hebben ook niet gezien wat er gestolen is of hebben
niet echt gezien hoe de dader eruit zag
o Assistente komt nu terug binnen -> beschrijving was redelijk accuraat, geen rugzak,
het was een jumpsuit
- Waarom doet de prof dit nu? William Stern heeft dit soort experiment uitgevonden. Hij
heeft psychologie toegepast op recht echt op de kaart gezet en heeft allerlei psychologische
inzichten beginnen toepassen op het recht, vooral gefocust op getuigenverklaringen. Hij
bestudeerde dit.
o Hij heeft ook misdrijven laten uitvoeren in de aula en vroeg in enquêtes zaken aan
studenten
▪ Vb. donker vs. licht in de aula, verschillende soort vraagstelling, meteen
enquête of enquête na een aantal weken….
o William Stern heeft Duitse roots, maar kwam in de VS terecht omdat het niet meer
veilig was in DUI door de Jodenvervolging en is daarna in de VS aan de slag gegaan.
- Ook Hogo Münsterberg had Duitse roots, maar is later in de VS aan de slag gegaan.
o Hij stelde zichzelf voor als pionier van de rpsy en zei dat hij dat op de kaart had gezet.
o Probleem: hij heeft zich altijd heel kritisch uitgelaten over het werk van de jurist. In al
zijn publicaties ging hij voort op het werk van Stern, maar hij vermeldde de naam van
Stern niet (plagiaat). Hij probeerde met de pluimen te gaan lopen.
o De toon waarop hij schreef in zijn werken was niet constructief. Hij was heel kritisch
en dacht ‘die domme juristen met al hun regeltjes, zijn volhardend in hun domheid.
Wij als psychologen zijn veel beter’.
o Dit leidde ertoe dan in de VS er meer een psychology against the law in plaats van
legal psychology/psychology applied tot he law. De twee disciplines kwamen lijnrecht
tegenover elkaar te staan door al zijn kritiek.
o Er kwam natuurlijk ook weerwerk van juridische academici -> wat Hugo schrijft, daat
zitten veel denkfouten in. Zij probeerden toch waardevolle inzichten uit de
psychologie in het recht te implementeren
- Daardoor denken veel mensen dat de rechtspsychologie is ontstaan in de VS, maar dat is dus
niet het geval.
- Onthoud deze twee namen voor grondleggers van de rechtspsychologie
o Focus op de feilbaarheid van het geheugen van getuigen en hun verklaringen
3
, o Hun focus lag heel zwaar op getuigenverklaringen en invloeden allerhande op
geheugenwerking van getuigen, kunnen we daar een invloed op hebben (ten goede
en ten kwade), wat kunnen we verwachten, experimenten
Stern voerde niet alleen academisch onderzoek, maar was ook getuigendeskundige ter terechtzitting.
Hij gebruikte zijn kennis vanuit zijn onderzoek ook binnen in de rechtszaal. Dit werd dan wat om zeep
geholpen door Munsterberg.
De vraag is: wat nu dan? Is er nu dan wel een geslaagd en gelukkig huwelijk tussen psychologie en
recht?
- Zijn de twee disciplines met elkaar te verzoenen en kunnen we de inzichten met elkaar in
verzoening brengen en verstaan de inzichten elkaar?
- Dit is tot op vandaag een beetje lastig -> “Clash” tussen psychologie & recht -> logisch dat de
inzichten nuttig kunnen zijn in twee richtingen, maar de verbinding maken is toch niet altijd
gemakkelijk. Uitgangspunten van psychologie zijn eigenlijk helemaal anders dan die van het
recht. Hieronder staan er een paar:
o Descriptief (data) vs. prescriptief (regels) karakter
▪ Psychologie is heel beschrijven -> hoe zit iets in elkaar -> alles proberen te
beschrijven, in kaart brengen, beschrijven. Zoveel mogelijk data met
verschillende mensen, in verschillende contexten.
• Hoe gaat de waarneming van getuigen, wat speelt er zich af?
▪ Recht is heel prescriptief -> regels voorschrijven over hoe mensen zich
moeten gedragen in een bepaalde context. Regels uitzetten zodat mensen
binnen bepaalde grenzen gaan bewegen. Recht schrijft gedrag voor, maar
bestudeert het niet perse.
• Op basis van die regels kan je bestuderen hoe mensen zich gaan
gedragen op basis van die regels -> psychologie
o Onzekerheid (waarschijnlijkheden) & onduidelijkheden vs. zekerheid & duidelijkheid
▪ Psychologie -> altijd een mate van onzekerheid
• Het maakt niet uit hoe hard we gaan proberen beschrijven hoe de
werkelijkheid in elkaar zit met alle mogelijke data, we gaan nooit
100% zeker zijn hoe iets zit
• Prof kan nog jaren aan een stuk bevragingen doen in het eerste
college met het experiment -> dan kan prof een vrij goed beeld
krijgen van hoe het zit. Maar er is altijd een kans dat prof toch iets
mist, dat er een bepaalde factor is die een invloed heeft gehad, die
prof toch niet door heeft gehad
o Vb. licht net iets sterker dan vorige keer
o Vb. een vraag net op een andere manier stellen
• Er kunnen altijd onzekere factoren zijn die we toch niet helemaal in
kaart kunnen brengen. Je gaat nooit vanuit de psychologie een
uitspraak krijgen dat iets met 100% zekerheid zo is.
o Vb. valse bekentenis? Je kan enkel zeggen ‘dit zijn een aantal
factoren die de accuraatheid van de verklaring kunnen
4
Over de docent en het opleidingsonderdeel
Korte introductie
Lesinhoud en –materiaal
- Inhoudsopgave Toledo
- PPTs + notities
- Handboek & aanvullende teksten Toledo
o Cursusdienst -> tussen wet en wetenschap
o Slides en notities is niet genoeg, leer zeker ook met boek
o 800 pagina’s -> we moeten niet alles kennen ervan -> op laatste slide pp zie je altijd
welke hoofdstukken van het boek erbij horen
o Heel wat voorbeelden -> soms parallel met Nederland, omdat het een NL handboek
is -> vb. dat helemaal ingaat op hoe iets in NL is geregeld, gaat ze nooit vragen,
behalve als ze in de les vb. een parallel trekt tussen België en Nederland die
belangrijk is, dan wel kennen
o Voorbeelden eigenlijk ook niet echt kennen, die zijn meer om de begrippen te
begrijpen die erbij staan, maar het is belangrijks om de begrippen te kennen
o Aanvullende teksten op Toledo -> ook kennen, omdat het handboek niet
alomvattend is en vooral focust op het strafrechtelijke
o Opbouw handboek is niet helemaal gelijk met de lessen. Prof vindt de structuur van
het handboek niet goed -> volg de structuur van onze inhoudstafel
o Heel veel studenten worstelen met begrippen, moeilijk om definities te koppelen,
omdat bij dezelfde termen in het handboek soms verschillende definities bij staan.
Tendens is dan vaak de definitie vanbuiten leren, maar dat is niet de bedoeling, je
moet verstaan wat het begrip betekent, ook al staat het in andere woorden in het
boek en in de les. In het handboek achteraan staat ook een begrippenlijst. Zo kan je
begrippen opzoeken. Dat kan ook nuttig zijn.
Aanwezigheid en opnamebeleid
- Een week 4 uur, een week 2 uur.
- Lesopnames voor één week beschikbaar
Examen
- 19 of 26 januari 2026 (maar let op: art. 45 (F)OER)
- Meerkeuzevragen met bestraffing voor fouten (giscorrectie)
- 3 uur
- Gesloten boek, niets meedoen, geen codexen
- Achteraf inzage
Overzicht van het opleidingsonderdeel
DEEL I. EEN KORTE INLEIDING IN DE (RECHTS)PSYCHOLOGIE
- Geen algemeen vak psychologie, maar echt toegepast op recht
DEEL II. THE BIGGER PICTURE: HET BELANG VAN HET VINDEN EN TOEPASSEN VAN BEST PRACTICES
- Waarom is het belangrijk dat een jurist kennis heeft van psychologische inzichten toegepast
op het recht?
DEEL III. HET BEKOMEN VAN INFORMATIE VAN PARTIJEN BETROKKEN IN EEN PROCEDURE
- Veel focus op bekomen van informatie
- Verhoor, identificatieprocedures, leugendetectie
DEEL IV. JURIDISCHE BESLUITVORMING EN DE TOTSTANDKOMING EN PREVENTIE VAN BIAS EN
FOUTEN
- Rechter moet uiteindelijk een beslissing maken met al de informatie die hij heeft en wat de
waarde daarvan is
1
,Een opwarmertje: feit of fictie?
We gaan ideeën polsen -> denk je dat de stelling klopt of niet?
Dit is geen representatie van de examenvragen
Ze gaat de antwoorden nu niet geven, maar deze gaan doorheen de lessen duidelijk worden
De rechtspsychologie heeft Amerikaanse roots
- Meerderheid: klopt niet
Valse bekentenissen worden vooral afgelegd door mensen met psychische problemen
- Meerderheid: ?
Het is nodig om enige druk uit te oefenen tijdens een verhoor om informatie te verkrijgen van een
verdachte
- Meerderheid: klopt niet
Er zijn tot op heden geen onterechte veroordelingen in België
- Meerderheid: klopt niet
Traumatische herinneringen worden vaak verdrongen, maar blijven onbewust wel een invloed
uitoefenen op het functioneren van het individu
- Meerderheid: klopt
Geheugenverlies voor een delict is door de traumatische aard van de feiten zeer courant bij
verdachten
- 50/50
Onschuldigen kunnen hun alibi meestal staven aan de hand van tastbaar bewijs
- Overtuigend: klopt niet
Inconsistente alibi’s worden nooit geloofwaardig geacht
- Meerderheid: klopt niet
De politie is beter in het detecteren van leugens dan gewone mensen
- Meerderheid: klopt niet
Het is mogelijk om op basis van lichaamstaal leugens te detecteren tijdens een verhoor
- Meerderheid: klopt
Een polygraaf is de beste manier om leugens te ontmaskeren bij verdachten
- Meerderheid: klopt niet
Het is nuttig om een ooggetuige een dader te laten identificeren op basis van een foto van de
verdachte
- 50/50
De waarneming en het geheugen van kinderen zijn geen goede bron van informatie
- Meerderheid: ?
Er zijn verschillende goede criteria om de geloofwaardigheid van verklaringen van asielzoekers te
beoordelen
- Veel studenten snappen het niet zo goed
Het uiterlijk van de beklaagde beïnvloedt de straftoemetingsbeslissing
- ‘zou niet mogen kloppen’
Rechters met meer dan tien jaar ervaring zijn minder vatbaar voor biases in vergelijking met leken
- Meerderheid: ?
Deskundigen zijn minder vatbaar voor biases dan rechters
- Veel mensen die niet antwoorden
Het gebruik van remote justice heeft hoofdzakelijk een positieve impact op beklaagden
- Meerderheid: klopt niet
De gesigneerde afstandsverklaring biedt afdoende zekerheid dat de afstand vrijwillig en
weloverwogen gebeurde
- Meerderheid: klopt niet
Deskundigen uit de gedragswetenschappen zijn vatbaarder voor biases in vergelijking met
deskundigen uit de forensische wetenschappen
- 50/50
2
,DEEL I. EEN KORTE INLEIDING IN DE (RECHTS)PSYCHOLOGIE
1. Een schets van de (rechts)psychologie
We moeten een paar psychologische zaken zien voor we in de rechtspsychologie gaan.
1.1. De oorsprong en geschiedenis van voor het recht relevante psychologie (I)
Niet nieuw – psychologie kent een lange traditie van onderzoek doen (veel eeuwen)
Toepassingen van psychologie binnen het recht: Duitse roots
- Dit is meer vorige eeuw, vooral WOII
- Nu gaan we een paar namen zien
- … ze deed even een psychologisch onderzoek -> de assistente liep weg met gerief van de
prof, de prof ging erachter en kwam terug binnen -> ‘dit is geen overval, het is een
psychologisch onderzoek’ -> iemand die een poging wil doen om te vertellen wat er
gebeurde, en om de dader te beschrijven
o Kort, bruin haar, een bril met witte stippen, jurk of jumpsuit met bloemen op, rugzak
op de rug
o Wat is gesloten: een zwarte tas en een beige jas
o Den aantal mensen vanachter hebben ook niet gezien wat er gestolen is of hebben
niet echt gezien hoe de dader eruit zag
o Assistente komt nu terug binnen -> beschrijving was redelijk accuraat, geen rugzak,
het was een jumpsuit
- Waarom doet de prof dit nu? William Stern heeft dit soort experiment uitgevonden. Hij
heeft psychologie toegepast op recht echt op de kaart gezet en heeft allerlei psychologische
inzichten beginnen toepassen op het recht, vooral gefocust op getuigenverklaringen. Hij
bestudeerde dit.
o Hij heeft ook misdrijven laten uitvoeren in de aula en vroeg in enquêtes zaken aan
studenten
▪ Vb. donker vs. licht in de aula, verschillende soort vraagstelling, meteen
enquête of enquête na een aantal weken….
o William Stern heeft Duitse roots, maar kwam in de VS terecht omdat het niet meer
veilig was in DUI door de Jodenvervolging en is daarna in de VS aan de slag gegaan.
- Ook Hogo Münsterberg had Duitse roots, maar is later in de VS aan de slag gegaan.
o Hij stelde zichzelf voor als pionier van de rpsy en zei dat hij dat op de kaart had gezet.
o Probleem: hij heeft zich altijd heel kritisch uitgelaten over het werk van de jurist. In al
zijn publicaties ging hij voort op het werk van Stern, maar hij vermeldde de naam van
Stern niet (plagiaat). Hij probeerde met de pluimen te gaan lopen.
o De toon waarop hij schreef in zijn werken was niet constructief. Hij was heel kritisch
en dacht ‘die domme juristen met al hun regeltjes, zijn volhardend in hun domheid.
Wij als psychologen zijn veel beter’.
o Dit leidde ertoe dan in de VS er meer een psychology against the law in plaats van
legal psychology/psychology applied tot he law. De twee disciplines kwamen lijnrecht
tegenover elkaar te staan door al zijn kritiek.
o Er kwam natuurlijk ook weerwerk van juridische academici -> wat Hugo schrijft, daat
zitten veel denkfouten in. Zij probeerden toch waardevolle inzichten uit de
psychologie in het recht te implementeren
- Daardoor denken veel mensen dat de rechtspsychologie is ontstaan in de VS, maar dat is dus
niet het geval.
- Onthoud deze twee namen voor grondleggers van de rechtspsychologie
o Focus op de feilbaarheid van het geheugen van getuigen en hun verklaringen
3
, o Hun focus lag heel zwaar op getuigenverklaringen en invloeden allerhande op
geheugenwerking van getuigen, kunnen we daar een invloed op hebben (ten goede
en ten kwade), wat kunnen we verwachten, experimenten
Stern voerde niet alleen academisch onderzoek, maar was ook getuigendeskundige ter terechtzitting.
Hij gebruikte zijn kennis vanuit zijn onderzoek ook binnen in de rechtszaal. Dit werd dan wat om zeep
geholpen door Munsterberg.
De vraag is: wat nu dan? Is er nu dan wel een geslaagd en gelukkig huwelijk tussen psychologie en
recht?
- Zijn de twee disciplines met elkaar te verzoenen en kunnen we de inzichten met elkaar in
verzoening brengen en verstaan de inzichten elkaar?
- Dit is tot op vandaag een beetje lastig -> “Clash” tussen psychologie & recht -> logisch dat de
inzichten nuttig kunnen zijn in twee richtingen, maar de verbinding maken is toch niet altijd
gemakkelijk. Uitgangspunten van psychologie zijn eigenlijk helemaal anders dan die van het
recht. Hieronder staan er een paar:
o Descriptief (data) vs. prescriptief (regels) karakter
▪ Psychologie is heel beschrijven -> hoe zit iets in elkaar -> alles proberen te
beschrijven, in kaart brengen, beschrijven. Zoveel mogelijk data met
verschillende mensen, in verschillende contexten.
• Hoe gaat de waarneming van getuigen, wat speelt er zich af?
▪ Recht is heel prescriptief -> regels voorschrijven over hoe mensen zich
moeten gedragen in een bepaalde context. Regels uitzetten zodat mensen
binnen bepaalde grenzen gaan bewegen. Recht schrijft gedrag voor, maar
bestudeert het niet perse.
• Op basis van die regels kan je bestuderen hoe mensen zich gaan
gedragen op basis van die regels -> psychologie
o Onzekerheid (waarschijnlijkheden) & onduidelijkheden vs. zekerheid & duidelijkheid
▪ Psychologie -> altijd een mate van onzekerheid
• Het maakt niet uit hoe hard we gaan proberen beschrijven hoe de
werkelijkheid in elkaar zit met alle mogelijke data, we gaan nooit
100% zeker zijn hoe iets zit
• Prof kan nog jaren aan een stuk bevragingen doen in het eerste
college met het experiment -> dan kan prof een vrij goed beeld
krijgen van hoe het zit. Maar er is altijd een kans dat prof toch iets
mist, dat er een bepaalde factor is die een invloed heeft gehad, die
prof toch niet door heeft gehad
o Vb. licht net iets sterker dan vorige keer
o Vb. een vraag net op een andere manier stellen
• Er kunnen altijd onzekere factoren zijn die we toch niet helemaal in
kaart kunnen brengen. Je gaat nooit vanuit de psychologie een
uitspraak krijgen dat iets met 100% zekerheid zo is.
o Vb. valse bekentenis? Je kan enkel zeggen ‘dit zijn een aantal
factoren die de accuraatheid van de verklaring kunnen
4
