Deontologie – Kleine samenvatting
DEEL 1. Inleiding
Hoofdstuk 1. Deontologie en tuchtrecht
Afdeling 1. Definitie
Klassieke omschrijving van deontologie = “Het geheel van gedragsregels, zowel geschreven als
ongeschreven, die de professionele verplichtingen uitmaken die rusten op degene die behoren tot
een bepaalde beroepsgroep en die zowel betrekking hebben op hun interne verhoudingen als op
hun verhouding met derden, in het licht van de finaliteit van het betrokken beroep.
Afdeling 2. Kritiek op deze definitie en begripsafbakening
§1 Deontologie in de enge zin
Regels die erover waken dat jurist zijn functie op een maatschappelijk verantwoorde wijze vervult en
die betrekking hebben op verhouding tussen de jurist en de rechtszoekende = het moet omdat het
zo hoort à Bijv. beroepsgeheim
§2 Disciplinaire regelen
Regelen voor interne cohesie, hoGelijkheidsafspraken = Het moet omdat het moet à Bijv.
Afspraken bij de balie, welke zaak eerst gepleit wordt.
§3 Tuchtrecht
Instrumentarium ter handhaving van de deontologische en disciplinaire regelen.
- Tuchtmaatregel: bestraGend karakter
- Ordemaatregel: in belang van de goede werking van de dienst en staat los van schuldvraag
- Gedragscode: codificatie van deontologische en disciplinaire regelen
Hoofdstuk 2. Het onderscheid tussen deontologie en moraal
Afdeling 1. Deontologie
• Toegepaste ethiek en dus morele principes in concrete gedragsnormen gaan vertalen
• Rechtsnormen en sancties à tuchtrecht = sanctie
• Groepsrecht
Afdeling 2. Moraal = ethiek
• Beroep op het individuele geweten à geen sanctie
• Persoonlijk
Afdeling 3. Afweging
à Deontologie regelt niet alles. Indien er geen duidelijke deontologische norm is, dan terugvallen
op ethiek, op de moraalfilosofie
Hoofdstuk 3. Het onderscheid tussen tuchtrecht en strafrecht
Afdeling 1. Onderscheid
§1 Tuchtrecht
- Groepsrecht
- Soms in het algemeen belang, soms in het belang van de groep
- Besloten kring, berechting door de peers
- Beperkt geldig legaliteitsbeginsel
- Artikel 6 EVRM slechts in de mate dat het geschil voor de tuchtrechter private belangen betreft
- Maximaal moreel besef
1
, §2 Strafrecht
- Geldt voor eenieder
- In het algemeen belang
- OM en de strafgerechten
- Volle uitwerking legaliteitsbeginsel
- Belang van artikel 6 EVRM
- Minimaal moreel besef
Afdeling 2. Artikel 6 EVRM
§1 Artikel 6, §1 EVRM
Tuchtzaken valt onder artikel 6, §1 EVRM want gaat om betwisting van een burgerlijk recht.
§2 Artikel 6, §2 en §3 EVRM
Vormt een tuchtrechtelijke vervolging een ‘strafvervolging’ in de zin van artikel 6 EVRM?
à Engel-criteria:
1. Juridische kwalificatie naar nationaal recht
2. Aard van de overtreding
3. Ernst van de sanctie
à In de meeste tuchtrechtelijke procedures zal artikel 6, §2-3 dus niet van toepassing zijn, want
voor bepaalde beroepsgroep à 1 uitzondering: hiërarchisch tuchtrecht: wel strafvervolging
§3 Samenstelling tuchtcollege
- EHRM en Hof van Cassatie: het enkele feit dat tuchtcollege in beide feitelijke aanleggen uit
meerderheid bestaat uit mede-beroepsbeoefenaars valt niet af te leiden dat dit tuchtcollege
niet onafhankelijk en onpartijdig is in de zin van artikel 6 EVRM. De samenstelling miskent het
algemeen rechtsbeginsel van de onpartijdigheid van de rechter.
- Hof van Justitie: het is problematisch dat het tuchtcollege in beide feitelijke aanleggen voor de
meerderheid bestaat uit mede-beroepsbeoefenaars = in strijd met artikel 6 EVRM.
Afdeling 3. De autonomie van de tuchtvordering
§1 Le criminel tient le disciplinaire en état
Geldt niet! Wanneer feiten tegelijkertijd aanleiding geven tot een strafrechtelijk onderzoek, dan
moet de tuchtrechter niet wachten tot de strafrechter uitspraak heeft gedaan.
Tuchtvordering staat los van strafvordering en van burgerlijke rechtsvordering
= algemeen rechtsbeginsel
§2 Ne bis in idem
Geen ne bis in idem tussen een tucht- en strafrechtelijke sanctie
Hof van Cassatie: Dezelfde feiten kunnen het voorwerp zijn van verschillende sancties, op
voorwaarde dat sancties van uiteenlopende aard zijn. Een tuchtprocedure vertoont niet de
kenmerken van een strafvervolging. De strafrechtelijke vervolging kent een andere finaliteit en dus
kan men nog strafrechtelijk vervolgd worden voor dezelfde feiten.
Wanneer de tuchtprocedure als strafrechtelijk wordt beoordeeld, dus voldaan aan Engel-criteria,
blijft strafrechtelijke sanctionering mogelijk wanneer voldaan is aan vier voorwaarden, dus
voldaan aan deze 4, dan dubbele bestraGing:
1. Materiële complementariteit
2. Temporele complementariteit
3. Voorzienbaar
4. Proportioneel
2
, §3 Nuancering van de autonomie van de tuchtvordering
Feiten staan niet vast: tuchtrechter kan best wachten
Feiten staan vast: geen reden om als tuchtrechter te wachten à gezag van gewijsde voor de feiten
zoals ze zijn vastgesteld door de strafrechter
§4 Redelijke termijn en rechtszekerheidsbeginsel
Redelijke termijn = vanaf kennis tot uitspraak
- Redelijke termijn in het tuchtrecht is uitgebreider en overlapt niet met redelijke termijn in
stafrecht à In tuchtrecht ook voorbereidende fase erbij
Soms is er geen tuchtrechtelijke verjaringstermijn en is er geen probleem met de redelijke termijn
à rechtszekerheidsbeginsel = geen vervolging als de tijd tussen feiten en kennis door
tuchtoverheid onredelijk lang is
Hoofdstuk 4. Het onderscheid tussen tuchtrecht en burgerrechtelijke aansprakelijkheid
Afdeling 1. Onderscheid
Deontologie:
- Specifieke normen of de eer en de waardigheid van het beroep
- Geen vereiste van schade
Burgerrechtelijke aansprakelijkheid:
- Artikel 6.5 en 6.6 en 5.72 BW
- Schade en oorzakelijk verband vereist
- Overeenkomst kan strenger zijn dan de deontologie
Afdeling 2. Autonomie van de tuchtvordering
Eenzelfde feit kan zowel:
- Burgerrechtelijk,
- Strafrechtelijk, als,
- Tuchtrechtelijk
Worden gesanctioneerd = algemeen rechtsbeginsel
Hoofdstuk 5. Codificeren of niet?
Voordelen= duidelijkheid/rechtszekerheid voor beroepsbeoefenaar herstel van vertrouwen in justitie
Nadelen= verstarring, negatief, repressief karakter wordt benadrukt
3
, DEEL 2. De magistraat
Hoofdstuk 1. Deontologische waarden
Afdeling 1. Onafhankelijkheid
Gewaarborgd in artikel 6 EVRM en artikel 151 GW à onafzetbaarheid
- Functionele of interne onafhankelijkheid = boven elke vorm van druk verheven
- Institutionele of externe onafhankelijkheid = organisatorische onafhankelijkheid
Afdeling 2. Onpartijdigheid
- Subjectieve partijdigheid = vooringenomenheid van magistraat in bepaalde zaak
- Objectieve partijdigheid = omstandigheden waardoor indruk wordt gewekt van
vooringenomenheid
§1 Onverenigbaarheden (objectieve onpartijdigheid)
1. Cumulatieverboden
2. Bloed- of aanverwantschap
3. Verwerven van betwiste rechten en rechtsvorderingen
§2 Wrakings- en verschoningsgronden (subjectieve en objectieve onpartijdigheid)
= artikel 828 Ger.W.
§3 Gedrag in de werksfeer
§4 Privé- en sociaal leven
§5 Recht van vereniging
Het enkele feit dat een magistraat lid is van een levensbeschouwelijke vereniging is onvoldoende
om zelfs maar een schijn van partijdigheid te doen ontstaan
§6 Vrijheid van meningsuiting
Beperkingen op artikel 10 EVRM zijn mogelijk om twee redenen:
1. Vertrouwelijkheid van informatie waarborgen EN
2. Gezag en de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechter worden gewaarborgd.
Passieve vrijheid van meningsuiting: geldt onverkort voor magistraten. Beperking doorstaat niet
de proportionaliteitstest, niet noodzakelijk in democratische samenleving om passieve vrijheid te
beperken.
Actieve vrijheid van meningsuiting: beperking op actieve vrijheid moet noodzakelijk zijn in een
democratische samenleving.
Wanneer magistraten hun vrije meningsuiting gaan gebruiken om de rule of law, de democratische
rechtsstaat en onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de magistraat gaan verdedigen, dan
kunnen we afwijken van de terughoudendheid à is in het algemeen belang dat magistraten recht
op vrije mening openbaar mogen gebruiken.
Magistraten mogen bepaald standpunt innemen/juridische opinie geven, mits gematigdheid en
genuanceerdheid
Afdeling 3. Integriteit = waardigheid en rechtschapenheid
à SM-rechter: voldoende voorzienbaar en proportioneel
Afdeling 4. Terughoudendheid en discretie
§1 Beroepsgeheim
Magistraat = noodzakelijke vertrouwenspersoon à verbod eigenrichting
4
DEEL 1. Inleiding
Hoofdstuk 1. Deontologie en tuchtrecht
Afdeling 1. Definitie
Klassieke omschrijving van deontologie = “Het geheel van gedragsregels, zowel geschreven als
ongeschreven, die de professionele verplichtingen uitmaken die rusten op degene die behoren tot
een bepaalde beroepsgroep en die zowel betrekking hebben op hun interne verhoudingen als op
hun verhouding met derden, in het licht van de finaliteit van het betrokken beroep.
Afdeling 2. Kritiek op deze definitie en begripsafbakening
§1 Deontologie in de enge zin
Regels die erover waken dat jurist zijn functie op een maatschappelijk verantwoorde wijze vervult en
die betrekking hebben op verhouding tussen de jurist en de rechtszoekende = het moet omdat het
zo hoort à Bijv. beroepsgeheim
§2 Disciplinaire regelen
Regelen voor interne cohesie, hoGelijkheidsafspraken = Het moet omdat het moet à Bijv.
Afspraken bij de balie, welke zaak eerst gepleit wordt.
§3 Tuchtrecht
Instrumentarium ter handhaving van de deontologische en disciplinaire regelen.
- Tuchtmaatregel: bestraGend karakter
- Ordemaatregel: in belang van de goede werking van de dienst en staat los van schuldvraag
- Gedragscode: codificatie van deontologische en disciplinaire regelen
Hoofdstuk 2. Het onderscheid tussen deontologie en moraal
Afdeling 1. Deontologie
• Toegepaste ethiek en dus morele principes in concrete gedragsnormen gaan vertalen
• Rechtsnormen en sancties à tuchtrecht = sanctie
• Groepsrecht
Afdeling 2. Moraal = ethiek
• Beroep op het individuele geweten à geen sanctie
• Persoonlijk
Afdeling 3. Afweging
à Deontologie regelt niet alles. Indien er geen duidelijke deontologische norm is, dan terugvallen
op ethiek, op de moraalfilosofie
Hoofdstuk 3. Het onderscheid tussen tuchtrecht en strafrecht
Afdeling 1. Onderscheid
§1 Tuchtrecht
- Groepsrecht
- Soms in het algemeen belang, soms in het belang van de groep
- Besloten kring, berechting door de peers
- Beperkt geldig legaliteitsbeginsel
- Artikel 6 EVRM slechts in de mate dat het geschil voor de tuchtrechter private belangen betreft
- Maximaal moreel besef
1
, §2 Strafrecht
- Geldt voor eenieder
- In het algemeen belang
- OM en de strafgerechten
- Volle uitwerking legaliteitsbeginsel
- Belang van artikel 6 EVRM
- Minimaal moreel besef
Afdeling 2. Artikel 6 EVRM
§1 Artikel 6, §1 EVRM
Tuchtzaken valt onder artikel 6, §1 EVRM want gaat om betwisting van een burgerlijk recht.
§2 Artikel 6, §2 en §3 EVRM
Vormt een tuchtrechtelijke vervolging een ‘strafvervolging’ in de zin van artikel 6 EVRM?
à Engel-criteria:
1. Juridische kwalificatie naar nationaal recht
2. Aard van de overtreding
3. Ernst van de sanctie
à In de meeste tuchtrechtelijke procedures zal artikel 6, §2-3 dus niet van toepassing zijn, want
voor bepaalde beroepsgroep à 1 uitzondering: hiërarchisch tuchtrecht: wel strafvervolging
§3 Samenstelling tuchtcollege
- EHRM en Hof van Cassatie: het enkele feit dat tuchtcollege in beide feitelijke aanleggen uit
meerderheid bestaat uit mede-beroepsbeoefenaars valt niet af te leiden dat dit tuchtcollege
niet onafhankelijk en onpartijdig is in de zin van artikel 6 EVRM. De samenstelling miskent het
algemeen rechtsbeginsel van de onpartijdigheid van de rechter.
- Hof van Justitie: het is problematisch dat het tuchtcollege in beide feitelijke aanleggen voor de
meerderheid bestaat uit mede-beroepsbeoefenaars = in strijd met artikel 6 EVRM.
Afdeling 3. De autonomie van de tuchtvordering
§1 Le criminel tient le disciplinaire en état
Geldt niet! Wanneer feiten tegelijkertijd aanleiding geven tot een strafrechtelijk onderzoek, dan
moet de tuchtrechter niet wachten tot de strafrechter uitspraak heeft gedaan.
Tuchtvordering staat los van strafvordering en van burgerlijke rechtsvordering
= algemeen rechtsbeginsel
§2 Ne bis in idem
Geen ne bis in idem tussen een tucht- en strafrechtelijke sanctie
Hof van Cassatie: Dezelfde feiten kunnen het voorwerp zijn van verschillende sancties, op
voorwaarde dat sancties van uiteenlopende aard zijn. Een tuchtprocedure vertoont niet de
kenmerken van een strafvervolging. De strafrechtelijke vervolging kent een andere finaliteit en dus
kan men nog strafrechtelijk vervolgd worden voor dezelfde feiten.
Wanneer de tuchtprocedure als strafrechtelijk wordt beoordeeld, dus voldaan aan Engel-criteria,
blijft strafrechtelijke sanctionering mogelijk wanneer voldaan is aan vier voorwaarden, dus
voldaan aan deze 4, dan dubbele bestraGing:
1. Materiële complementariteit
2. Temporele complementariteit
3. Voorzienbaar
4. Proportioneel
2
, §3 Nuancering van de autonomie van de tuchtvordering
Feiten staan niet vast: tuchtrechter kan best wachten
Feiten staan vast: geen reden om als tuchtrechter te wachten à gezag van gewijsde voor de feiten
zoals ze zijn vastgesteld door de strafrechter
§4 Redelijke termijn en rechtszekerheidsbeginsel
Redelijke termijn = vanaf kennis tot uitspraak
- Redelijke termijn in het tuchtrecht is uitgebreider en overlapt niet met redelijke termijn in
stafrecht à In tuchtrecht ook voorbereidende fase erbij
Soms is er geen tuchtrechtelijke verjaringstermijn en is er geen probleem met de redelijke termijn
à rechtszekerheidsbeginsel = geen vervolging als de tijd tussen feiten en kennis door
tuchtoverheid onredelijk lang is
Hoofdstuk 4. Het onderscheid tussen tuchtrecht en burgerrechtelijke aansprakelijkheid
Afdeling 1. Onderscheid
Deontologie:
- Specifieke normen of de eer en de waardigheid van het beroep
- Geen vereiste van schade
Burgerrechtelijke aansprakelijkheid:
- Artikel 6.5 en 6.6 en 5.72 BW
- Schade en oorzakelijk verband vereist
- Overeenkomst kan strenger zijn dan de deontologie
Afdeling 2. Autonomie van de tuchtvordering
Eenzelfde feit kan zowel:
- Burgerrechtelijk,
- Strafrechtelijk, als,
- Tuchtrechtelijk
Worden gesanctioneerd = algemeen rechtsbeginsel
Hoofdstuk 5. Codificeren of niet?
Voordelen= duidelijkheid/rechtszekerheid voor beroepsbeoefenaar herstel van vertrouwen in justitie
Nadelen= verstarring, negatief, repressief karakter wordt benadrukt
3
, DEEL 2. De magistraat
Hoofdstuk 1. Deontologische waarden
Afdeling 1. Onafhankelijkheid
Gewaarborgd in artikel 6 EVRM en artikel 151 GW à onafzetbaarheid
- Functionele of interne onafhankelijkheid = boven elke vorm van druk verheven
- Institutionele of externe onafhankelijkheid = organisatorische onafhankelijkheid
Afdeling 2. Onpartijdigheid
- Subjectieve partijdigheid = vooringenomenheid van magistraat in bepaalde zaak
- Objectieve partijdigheid = omstandigheden waardoor indruk wordt gewekt van
vooringenomenheid
§1 Onverenigbaarheden (objectieve onpartijdigheid)
1. Cumulatieverboden
2. Bloed- of aanverwantschap
3. Verwerven van betwiste rechten en rechtsvorderingen
§2 Wrakings- en verschoningsgronden (subjectieve en objectieve onpartijdigheid)
= artikel 828 Ger.W.
§3 Gedrag in de werksfeer
§4 Privé- en sociaal leven
§5 Recht van vereniging
Het enkele feit dat een magistraat lid is van een levensbeschouwelijke vereniging is onvoldoende
om zelfs maar een schijn van partijdigheid te doen ontstaan
§6 Vrijheid van meningsuiting
Beperkingen op artikel 10 EVRM zijn mogelijk om twee redenen:
1. Vertrouwelijkheid van informatie waarborgen EN
2. Gezag en de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechter worden gewaarborgd.
Passieve vrijheid van meningsuiting: geldt onverkort voor magistraten. Beperking doorstaat niet
de proportionaliteitstest, niet noodzakelijk in democratische samenleving om passieve vrijheid te
beperken.
Actieve vrijheid van meningsuiting: beperking op actieve vrijheid moet noodzakelijk zijn in een
democratische samenleving.
Wanneer magistraten hun vrije meningsuiting gaan gebruiken om de rule of law, de democratische
rechtsstaat en onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de magistraat gaan verdedigen, dan
kunnen we afwijken van de terughoudendheid à is in het algemeen belang dat magistraten recht
op vrije mening openbaar mogen gebruiken.
Magistraten mogen bepaald standpunt innemen/juridische opinie geven, mits gematigdheid en
genuanceerdheid
Afdeling 3. Integriteit = waardigheid en rechtschapenheid
à SM-rechter: voldoende voorzienbaar en proportioneel
Afdeling 4. Terughoudendheid en discretie
§1 Beroepsgeheim
Magistraat = noodzakelijke vertrouwenspersoon à verbod eigenrichting
4
