Internationale en Europese
criminele politiek
Inhoudstafel
DEEL I. EUROPESE INTEGRATIE BUITEN DE EUROPESE UNIE...........................3
1. De Raad van Europa.............................................................................................3
1.1. De historische achtergronden en ontwikkeling...............................................3
1.2. Het actieterrein................................................................................................4
1.3. De institutionele structuur................................................................................4
1.4. De juridische instrumenten..............................................................................6
1.5. De belangrijkste verwezenlijkingen.................................................................8
2. De Benelux............................................................................................................9
2.1. De historische achtergronden en ontwikkeling...............................................9
2.2. Het actieterrein................................................................................................9
2.3. De institutionele structuur..............................................................................10
2.4. De juridische instrumenten............................................................................11
2.5. De belangrijkste verwezenlijkingen...............................................................11
DEEL II. EUROPESE INTEGRATIE IN DE EUROPESE UNIE..................................13
1. De uitgangspunten...............................................................................................13
2. De verdere ontwikkeling van het integratiespoor................................................15
2.1. De Europese Akte.........................................................................................15
2.2. Schengen......................................................................................................16
2.3. Het Verdrag van Maastricht..........................................................................16
2.4. Het Verdrag van Amsterdam.........................................................................18
2.5. Het Verdrag van Nice....................................................................................19
2.6. Van de Europese Grondwet naar het Verdrag van Lissabon.......................19
DEEL III. DE INSTITUTIONELE STRUCTUUR VAN DE EUROPESE UNIE.............24
1. De Europese Raad..............................................................................................24
2. De Commissie......................................................................................................26
3. De Raad van de EU (kort: de Raad)....................................................................30
4. Het Europees Parlement.....................................................................................32
5. Het Hof van Justitie van de Europese Unie.........................................................32
DEEL IV. HET UNIERECHT: KENMERKEN EN BRONNEN......................................34
1. Het supranationaal karakter van het Unierecht...................................................34
1.1. Supranationaliteit: begrip en kenmerken......................................................34
1.2. De voorrang van het Unierecht.....................................................................35
1
, 1.3. De rechtstreekse werking van het Unierecht................................................36
2. De bronnen van het Unierecht.............................................................................37
2.1 het Primair Unierecht.....................................................................................37
2.2. Het secundair / afgeleid Unierecht................................................................38
2.3. Hiërarchie van de rechtsnormen...................................................................39
DEEL V. UNIERECHT EN STRAFRECHT..................................................................42
1.1. Het uitgangspunt...........................................................................................43
1.2. De negatieve werking van het Gemeenschapsrecht....................................43
1.3. De positieve werking van het Gemeenschapsrecht......................................44
1.4. De Gemeenschapstrouw...............................................................................44
1.5. De rechtspraak van het Hof van Justitie.......................................................45
2. Unierecht en strafrecht sedert het Verdrag van Lissabon...................................47
DEEL VI. DE STRAFRECHTELIJKE SAMENWERKING IN HET KADER VAN DE
RUIMTE VAN VRIJHEID, VEILIGHEID EN RECHT...................................................50
1. De Europese Unie als ruimte van vrijheid, veiligheid en recht (RVVR)...............50
2. De institutionele structuur en het besluitvormingsproces....................................51
2.1. Het uitgangspunt...........................................................................................51
2.2. De Europese Raad........................................................................................52
2.3. De Europese Commissie..............................................................................52
2.4. De JBZ-Raad.................................................................................................53
2.5. Het Europees Parlement...............................................................................56
2.6. De nauwere samenwerking als mechanisme van flexibele integratie..........59
3. De juridische instrumenten..................................................................................60
3.1. De juridische instrumenten in de vroegere Derde Pijler...............................60
3.2. De huidige juridische instrumenten...............................................................62
4. Het gevoerde beleid.............................................................................................62
4.1. De krachtlijnen van het gevoerde beleid: het Tampere Programma, het
Haags Programma, het Stockholm Programma en de Europese
Veiligheidsagenda................................................................................................63
4.2. Het delicaat evenwicht tussen vrijheid, veiligheid en recht...........................63
4.3. De wederzijdse erkenning als hoeksteen van de justitiële samenwerking in
strafzaken binnen de Europese Unie...................................................................66
4.4. Een gevalstudie: de wederzijdse erkenning van vrijheidsstraffen................68
4.5. Prioriteitenstelling bij de Europese strafrechtelijke samenwerking...............73
4.6. Het toezicht door het Commissie en het Hof van Justitie op de uitvoering
van het beleid door de lidstaten...........................................................................76
5. De rechtsbescherming.........................................................................................79
5.1. De beginselen...............................................................................................79
2
, 5.2. De rechtsbescherming tegenover instellingen en organen van de Unie......80
5.3. Het Handvest van de grondrechten..............................................................82
DEEL I. EUROPESE INTEGRATIE BUITEN DE
EUROPESE UNIE
Criminele politiek = ruimer dan strafrechtelijk beleid.
Waarom dit vak?
De mate waarin politie en justitie functioneert is afhankelijk van
beleidsbeslissingen binnen Europa, alsook op internationaal niveau.
Internationale samenwerking tussen landen moet ook geregeld worden.
Reader: hoofdzaken eruit halen en leren, details niet
Examenvragen; historische evoluties, stelling beoordelen, vergelijking maken,
…
1. De Raad van Europa
1.1. De historische achtergronden en ontwikkeling
Periode na WOII, 1946:
. W. Churchill was eerste minister van het VK tijdens de oorlogen en erna. In ‘46
gaf hij een speech aan de universiteit van Zurich; hij riep op tot de oprichting van
‘a kind of united states of Europe’.
. Na twee wereldoorlogen had men angst dat er een derde zou uitbreken, dewelke
de wereld zou verwoesten met atoombommen ed. Daarom wou men in Europa
ook een eensgezinde ‘club’ oprichten.
⇓ Speech heeft resultaat gehad
In 1948: twee resultaten
De oprichting van de organisatie voor Europese economische samenwerking.
Europa moest worden heropgebouwd om armoede, werkloosheid,… aan te
pakken en terug welvarend te worden. Heet nu OESO (organisatie voor
economische samenwerking en ontwikkeling), waar B ook lid van is.
Congres in Den Haag; (politici, cultuur, economische wereld,…) Hier worden
resoluties aangenomen die de Europese integratiegedachte vormgeven; wat zou
dit concreet kunnen betekenen?
We bekijken twee resoluties:
1) Er is een gemeenschappelijk beheer nodig van alle industrieën en
bedrijfssectoren die aan oorlog gelieerd kunnen worden. Zo kan één land
deze niet misbruiken om oorlog te gaan voeren! Bv. de staalindustrie kan
gebruikt worden om tanks te maken.
2) We gaan een Europese organisatie oprichten die toezicht moet houden op
de democratie én de mensenrechten…
➪ Deze organisatie wordt opgericht, in 1949; de Raad van Europa.
Het statuut van de Raad wordt ondertekent en vestigt zich in Straatsburg. In het
begin werd deze opgericht met 10 landen, waaronder B.
Duitsland was er niet bij op het begin, omdat men weinig vertrouwen had, maar een
jaar later traden zij wel toe!
Nu zijn er 46 leden (bijna heel Europa), Rusland is eruit gegooid.
3
, Wanneer kan je lid worden?
Twee voorwaarden:
1) Iedereen op jou grondgebied geniet de mensenrechten (dus ook vluchtelingen én
mensen die afgewezen zijn als vluchteling!)
2) Je moet de ‘rule of law’ erkennen; betekent dat de overheid ook door het recht
gebonden is (de rechtsstaat) (én de democratie!)
1.2. Het actieterrein
Art. 1 statuut RVE: waar buigt de instelling/ de 46 landen zich over?
→ Alles behalve defensie/ landsverdediging
→ Politiek, cultureel, sociaal, dus ook de aanpak van grensoverschrijdende
misdaad, internationale info delen,…
Waarom is defensie uitgesloten? Men behield in ‘49 nog eigen legers en het
zeggenschap hierover, omdat men niet wist of de Raad een succes ging worden. De
heersende sfeer was ‘vertrouwen is goed, controle is beter’.
Wat doet de Raad vandaag?
Bv. nadenken over: hoe kunnen we voorkomen dat wapens die naar Oekraïne
gestuurd worden in het crimineel milieu terecht komen na de oorlog?
1.3. De institutionele structuur
Twee vormen van samenwerking tussen staten:
Intergouvernementele samenwerking:
. Samenwerking tussen regeringen van landen/ staten die hun eigen bevoegdheid
behouden.
. Ze zijn bereid om met elkaar te overleggen en afspraken te maken, maar niet
tegen hun wil.
. Ze kunnen dus maar een beslissing nemen als iedereen akkoord is/ minstens
zich niet verzet (!)
. Hoe groter deze club dus is, hoe moeilijker het is om beslissingen te maken!
Bv. Raad van Europa
↔
Supranationale samenwerking:
. Staten richten een organisatie op uit vrije wil, waaraan zij bepaalde
bevoegdheidsdomeinen afstaat!
. Ze beslissen bij meerderheid, als je dus bij de minderheid zit kan het dat je tegen
je wil zal moeten meegaan in de beslissing.
. Hoe meer bevoegdheden je afstaat, hoe meer vertrouwen er nodig is! Deze vorm
van samenwerking was dus nog niet aan de orde in ’49.
De Raad van Europa is dus een intergouvernementele organisatie. Hier is de
structuur vaak vrij simpel, omdat je geen bevoegdheden afstaat.
Drie elementen van de structuur:
4
criminele politiek
Inhoudstafel
DEEL I. EUROPESE INTEGRATIE BUITEN DE EUROPESE UNIE...........................3
1. De Raad van Europa.............................................................................................3
1.1. De historische achtergronden en ontwikkeling...............................................3
1.2. Het actieterrein................................................................................................4
1.3. De institutionele structuur................................................................................4
1.4. De juridische instrumenten..............................................................................6
1.5. De belangrijkste verwezenlijkingen.................................................................8
2. De Benelux............................................................................................................9
2.1. De historische achtergronden en ontwikkeling...............................................9
2.2. Het actieterrein................................................................................................9
2.3. De institutionele structuur..............................................................................10
2.4. De juridische instrumenten............................................................................11
2.5. De belangrijkste verwezenlijkingen...............................................................11
DEEL II. EUROPESE INTEGRATIE IN DE EUROPESE UNIE..................................13
1. De uitgangspunten...............................................................................................13
2. De verdere ontwikkeling van het integratiespoor................................................15
2.1. De Europese Akte.........................................................................................15
2.2. Schengen......................................................................................................16
2.3. Het Verdrag van Maastricht..........................................................................16
2.4. Het Verdrag van Amsterdam.........................................................................18
2.5. Het Verdrag van Nice....................................................................................19
2.6. Van de Europese Grondwet naar het Verdrag van Lissabon.......................19
DEEL III. DE INSTITUTIONELE STRUCTUUR VAN DE EUROPESE UNIE.............24
1. De Europese Raad..............................................................................................24
2. De Commissie......................................................................................................26
3. De Raad van de EU (kort: de Raad)....................................................................30
4. Het Europees Parlement.....................................................................................32
5. Het Hof van Justitie van de Europese Unie.........................................................32
DEEL IV. HET UNIERECHT: KENMERKEN EN BRONNEN......................................34
1. Het supranationaal karakter van het Unierecht...................................................34
1.1. Supranationaliteit: begrip en kenmerken......................................................34
1.2. De voorrang van het Unierecht.....................................................................35
1
, 1.3. De rechtstreekse werking van het Unierecht................................................36
2. De bronnen van het Unierecht.............................................................................37
2.1 het Primair Unierecht.....................................................................................37
2.2. Het secundair / afgeleid Unierecht................................................................38
2.3. Hiërarchie van de rechtsnormen...................................................................39
DEEL V. UNIERECHT EN STRAFRECHT..................................................................42
1.1. Het uitgangspunt...........................................................................................43
1.2. De negatieve werking van het Gemeenschapsrecht....................................43
1.3. De positieve werking van het Gemeenschapsrecht......................................44
1.4. De Gemeenschapstrouw...............................................................................44
1.5. De rechtspraak van het Hof van Justitie.......................................................45
2. Unierecht en strafrecht sedert het Verdrag van Lissabon...................................47
DEEL VI. DE STRAFRECHTELIJKE SAMENWERKING IN HET KADER VAN DE
RUIMTE VAN VRIJHEID, VEILIGHEID EN RECHT...................................................50
1. De Europese Unie als ruimte van vrijheid, veiligheid en recht (RVVR)...............50
2. De institutionele structuur en het besluitvormingsproces....................................51
2.1. Het uitgangspunt...........................................................................................51
2.2. De Europese Raad........................................................................................52
2.3. De Europese Commissie..............................................................................52
2.4. De JBZ-Raad.................................................................................................53
2.5. Het Europees Parlement...............................................................................56
2.6. De nauwere samenwerking als mechanisme van flexibele integratie..........59
3. De juridische instrumenten..................................................................................60
3.1. De juridische instrumenten in de vroegere Derde Pijler...............................60
3.2. De huidige juridische instrumenten...............................................................62
4. Het gevoerde beleid.............................................................................................62
4.1. De krachtlijnen van het gevoerde beleid: het Tampere Programma, het
Haags Programma, het Stockholm Programma en de Europese
Veiligheidsagenda................................................................................................63
4.2. Het delicaat evenwicht tussen vrijheid, veiligheid en recht...........................63
4.3. De wederzijdse erkenning als hoeksteen van de justitiële samenwerking in
strafzaken binnen de Europese Unie...................................................................66
4.4. Een gevalstudie: de wederzijdse erkenning van vrijheidsstraffen................68
4.5. Prioriteitenstelling bij de Europese strafrechtelijke samenwerking...............73
4.6. Het toezicht door het Commissie en het Hof van Justitie op de uitvoering
van het beleid door de lidstaten...........................................................................76
5. De rechtsbescherming.........................................................................................79
5.1. De beginselen...............................................................................................79
2
, 5.2. De rechtsbescherming tegenover instellingen en organen van de Unie......80
5.3. Het Handvest van de grondrechten..............................................................82
DEEL I. EUROPESE INTEGRATIE BUITEN DE
EUROPESE UNIE
Criminele politiek = ruimer dan strafrechtelijk beleid.
Waarom dit vak?
De mate waarin politie en justitie functioneert is afhankelijk van
beleidsbeslissingen binnen Europa, alsook op internationaal niveau.
Internationale samenwerking tussen landen moet ook geregeld worden.
Reader: hoofdzaken eruit halen en leren, details niet
Examenvragen; historische evoluties, stelling beoordelen, vergelijking maken,
…
1. De Raad van Europa
1.1. De historische achtergronden en ontwikkeling
Periode na WOII, 1946:
. W. Churchill was eerste minister van het VK tijdens de oorlogen en erna. In ‘46
gaf hij een speech aan de universiteit van Zurich; hij riep op tot de oprichting van
‘a kind of united states of Europe’.
. Na twee wereldoorlogen had men angst dat er een derde zou uitbreken, dewelke
de wereld zou verwoesten met atoombommen ed. Daarom wou men in Europa
ook een eensgezinde ‘club’ oprichten.
⇓ Speech heeft resultaat gehad
In 1948: twee resultaten
De oprichting van de organisatie voor Europese economische samenwerking.
Europa moest worden heropgebouwd om armoede, werkloosheid,… aan te
pakken en terug welvarend te worden. Heet nu OESO (organisatie voor
economische samenwerking en ontwikkeling), waar B ook lid van is.
Congres in Den Haag; (politici, cultuur, economische wereld,…) Hier worden
resoluties aangenomen die de Europese integratiegedachte vormgeven; wat zou
dit concreet kunnen betekenen?
We bekijken twee resoluties:
1) Er is een gemeenschappelijk beheer nodig van alle industrieën en
bedrijfssectoren die aan oorlog gelieerd kunnen worden. Zo kan één land
deze niet misbruiken om oorlog te gaan voeren! Bv. de staalindustrie kan
gebruikt worden om tanks te maken.
2) We gaan een Europese organisatie oprichten die toezicht moet houden op
de democratie én de mensenrechten…
➪ Deze organisatie wordt opgericht, in 1949; de Raad van Europa.
Het statuut van de Raad wordt ondertekent en vestigt zich in Straatsburg. In het
begin werd deze opgericht met 10 landen, waaronder B.
Duitsland was er niet bij op het begin, omdat men weinig vertrouwen had, maar een
jaar later traden zij wel toe!
Nu zijn er 46 leden (bijna heel Europa), Rusland is eruit gegooid.
3
, Wanneer kan je lid worden?
Twee voorwaarden:
1) Iedereen op jou grondgebied geniet de mensenrechten (dus ook vluchtelingen én
mensen die afgewezen zijn als vluchteling!)
2) Je moet de ‘rule of law’ erkennen; betekent dat de overheid ook door het recht
gebonden is (de rechtsstaat) (én de democratie!)
1.2. Het actieterrein
Art. 1 statuut RVE: waar buigt de instelling/ de 46 landen zich over?
→ Alles behalve defensie/ landsverdediging
→ Politiek, cultureel, sociaal, dus ook de aanpak van grensoverschrijdende
misdaad, internationale info delen,…
Waarom is defensie uitgesloten? Men behield in ‘49 nog eigen legers en het
zeggenschap hierover, omdat men niet wist of de Raad een succes ging worden. De
heersende sfeer was ‘vertrouwen is goed, controle is beter’.
Wat doet de Raad vandaag?
Bv. nadenken over: hoe kunnen we voorkomen dat wapens die naar Oekraïne
gestuurd worden in het crimineel milieu terecht komen na de oorlog?
1.3. De institutionele structuur
Twee vormen van samenwerking tussen staten:
Intergouvernementele samenwerking:
. Samenwerking tussen regeringen van landen/ staten die hun eigen bevoegdheid
behouden.
. Ze zijn bereid om met elkaar te overleggen en afspraken te maken, maar niet
tegen hun wil.
. Ze kunnen dus maar een beslissing nemen als iedereen akkoord is/ minstens
zich niet verzet (!)
. Hoe groter deze club dus is, hoe moeilijker het is om beslissingen te maken!
Bv. Raad van Europa
↔
Supranationale samenwerking:
. Staten richten een organisatie op uit vrije wil, waaraan zij bepaalde
bevoegdheidsdomeinen afstaat!
. Ze beslissen bij meerderheid, als je dus bij de minderheid zit kan het dat je tegen
je wil zal moeten meegaan in de beslissing.
. Hoe meer bevoegdheden je afstaat, hoe meer vertrouwen er nodig is! Deze vorm
van samenwerking was dus nog niet aan de orde in ’49.
De Raad van Europa is dus een intergouvernementele organisatie. Hier is de
structuur vaak vrij simpel, omdat je geen bevoegdheden afstaat.
Drie elementen van de structuur:
4
