PATHOFYSIOLOGIE IV:
GASTRO-, ENDOCRINE- EN
UROGYNAECOLOGIE
2e Bachelor Farmaceutische Wetenschappen
ACADEMIEJAAR 2023-2024
,TABLE OF CONTENTS
Hoofdstuk I: Gastro-enterologie ............................................................................................................................. 5
1. Algemeen ........................................................................................................................................................ 5
1.1 Functies ..................................................................................................................................................... 5
1.2 structuur ................................................................................................................................................... 5
1.3 weefselelementen .................................................................................................................................... 5
2. De mond en slokdarm..................................................................................................................................... 7
2.1 kauwen ..................................................................................................................................................... 7
2.2 speekselsecretie ....................................................................................................................................... 8
2.3 slikken ....................................................................................................................................................... 9
3. de maag ........................................................................................................................................................ 10
3.1 anatomie van de maag ........................................................................................................................... 10
3.2 functies van de maag .............................................................................................................................. 10
3.3 dyspepsie ................................................................................................................................................ 14
4. de dunne darm ............................................................................................................................................. 14
4.1 anatomie van de dunne darm ................................................................................................................ 14
4.2 Motorische functie van de dunne darm ................................................................................................. 15
4.3 secreties in de dunne darm .................................................................................................................... 15
4.4 vertering en absorptie in de dunne darm ............................................................................................... 17
5. pancreas........................................................................................................................................................ 21
5.1 anatomie van de pancreas ...................................................................................................................... 21
5.2 pancreatitis ............................................................................................................................................. 21
6. de lever en galblaas ...................................................................................................................................... 21
6.1 de lever ................................................................................................................................................... 21
6.2 de galblaas en galwegen ......................................................................................................................... 23
7. de dikke darm ............................................................................................................................................... 23
7.1 anatomie van de dikke darm .................................................................................................................. 23
7.2 motorische functie van de dikke darm ................................................................................................... 24
7.3 ontlastingsmechnismen (defecatie) ....................................................................................................... 24
7.4 secretie- en absorptiefunctie van de dikke darm ................................................................................... 24
8. Peritoneum (buikvlies) .................................................................................................................................. 25
9. pathofysiologie van het spijsverteringsstelsel .............................................................................................. 25
9.1 acute buik ............................................................................................................................................... 25
9.2 gastro-intestinale bloedingen ................................................................................................................. 25
9.3 diarree .................................................................................................................................................... 25
9.4 obstipatie/constipatie en ileus ............................................................................................................... 25
1
, 9.5 Prikkelbare darmsyndroom .................................................................................................................... 25
9.6 Chronische inflammatoire darmziekten ................................................................................................. 25
hoofdstuk ii: endocrinologie ................................................................................................................................. 26
1. algemeen ...................................................................................................................................................... 26
1.1 endocriene regeling van het lichaam...................................................................................................... 26
1.2 exo-, endo-, para- en autocrien .............................................................................................................. 26
1.3 werking van hormonen ........................................................................................................................... 26
2. het hypothalamus-hypofysesysteem ............................................................................................................ 27
2.1 hypothalamus ......................................................................................................................................... 27
2.2 hypofyse ................................................................................................................................................. 28
3. schildklier ...................................................................................................................................................... 29
3.1 anatomie van de schildklier .................................................................................................................... 29
3.2 schildklierhormonen ............................................................................................................................... 29
3.3 pathofysiologie van de schildklier........................................................................................................... 30
4. bijschildklieren .............................................................................................................................................. 30
4.1 anatomie van de bijschildklieren ............................................................................................................ 30
4.2 bijschildklierhormoon ............................................................................................................................. 31
4.3 pathofysiologie ....................................................................................................................................... 31
5. bijnieren ........................................................................................................................................................ 31
5.1 Anatomie van de bijnieren ..................................................................................................................... 31
5.2 bijnierschors ........................................................................................................................................... 31
5.3 bijniermerg ............................................................................................................................................. 33
5.4 pathofysiologie van de bijnier ................................................................................................................ 33
6. pancreas........................................................................................................................................................ 33
6.1 eilandjes van langerhans ........................................................................................................................ 33
6.2 regeling van de insuline en glucagon secretie ........................................................................................ 34
6.3 diabetes mellitus..................................................................................................................................... 34
7. gonaden ........................................................................................................................................................ 34
8. Overige endocriene weefsels........................................................................................................................ 35
8.1 epifyse..................................................................................................................................................... 35
8.2 weefselhormonen ................................................................................................................................... 35
8.3 varia ........................................................................................................................................................ 35
hoofdstuk iii: uro-gynaecologie ............................................................................................................................ 36
1. algemeen ...................................................................................................................................................... 36
2. het mannelijk geslachtsstelsel ...................................................................................................................... 36
2.1 anatomie van het mannelijk geslachtsstelsel ......................................................................................... 36
2.2 de vorming van de spermacellen (spermatogenese) ............................................................................. 37
2
, 2.3 de hormonale regeling van de mannelijke fertiliteit .............................................................................. 38
2.4 de mannelijke voortplanting................................................................................................................... 38
3. het vrouwelijk geslachtsstelsel ..................................................................................................................... 39
3.1 anatomie van het vrouwelijk geslachtsstelsel ........................................................................................ 39
3.2 de vrouwelijke cyclus .............................................................................................................................. 41
3.3 seksueke aspecten bij de vrouwelijke voortplanting .............................................................................. 44
3.4 de embryonale en foetale ontwikkeling ................................................................................................. 44
3.5 invloed van zwangerschap op de moeder .............................................................................................. 45
3.6 DE BARING (PARTUS) .............................................................................................................................. 47
3.7 miskraam (abortus)................................................................................................................................. 48
3.8 aanpassing van de neonatus aan het extra-uteriene leven .................................................................... 48
3.9 geboortecontrole (anticonceptie) .......................................................................................................... 49
Hoofdstuk I: Gastro-enterologie ........................................................................................................................... 55
1. Aften ............................................................................................................................................................. 55
2. Tandcariës ..................................................................................................................................................... 55
3. gingivitis en parodontitis .............................................................................................................................. 56
Gingivitis ....................................................................................................................................................... 56
Parodontitis .................................................................................................................................................. 56
Halitose ......................................................................................................................................................... 57
4. hyposialie ...................................................................................................................................................... 57
5. bof parotitis .................................................................................................................................................. 57
6. (faryngo)tonsillitis ......................................................................................................................................... 57
7. dysfagie ......................................................................................................................................................... 58
8. Refluxoesofagitis (=gastro-oesofagale reflux) .............................................................................................. 59
9. ulcus pepticum.............................................................................................................................................. 59
10. BRaken (emesis).......................................................................................................................................... 60
11. dyspepsie .................................................................................................................................................... 61
12. Malabsorptie............................................................................................................................................... 62
13. pancreatitis ................................................................................................................................................. 62
14. hepatitis ...................................................................................................................................................... 63
15. cirrose en leverinsufficiëntie ...................................................................................................................... 64
16. geelzucht (icterus) ...................................................................................................................................... 64
17. galstenen .................................................................................................................................................... 65
18. peritonitis.................................................................................................................................................... 66
19. acute buik ................................................................................................................................................... 66
20. Gastro-intetsinale bloedingen .................................................................................................................... 66
21. diarree ........................................................................................................................................................ 67
3
, 22. obstipatie/constipatie en ileus ................................................................................................................... 69
23. prikkelbare darmsyndroom ........................................................................................................................ 70
24. chronische inflammatoire darmziekten ...................................................................................................... 70
hoofdstuk ii: endocrinologie ................................................................................................................................. 71
25. Pathofysiologie van de schildklier ............................................................................................................... 71
26. Hyperthyroïdie ............................................................................................................................................ 71
27. Hypothyroïdie ............................................................................................................................................. 72
28. hypoparathyroïdie ...................................................................................................................................... 73
29. hyperparathyroïdie ..................................................................................................................................... 73
30. Syndroom van cushing ................................................................................................................................ 73
31. hyperaldosteronisme .................................................................................................................................. 74
32. Bijnierschorsinsufficiëntie........................................................................................................................... 74
33. Diabetes mellitus ........................................................................................................................................ 75
Types ............................................................................................................................................................. 75
symptomen en diagnose .............................................................................................................................. 76
behandeling .................................................................................................................................................. 77
complicaties .................................................................................................................................................. 77
hoofdstuk iii: uro-gynaecologie ............................................................................................................................ 79
34. cryptorchidie ............................................................................................................................................... 79
35. prostaathypertrofie .................................................................................................................................... 79
36. erectiele disfunctie of impotentie .............................................................................................................. 79
37. uterusprolaps .............................................................................................................................................. 79
38. cervixcarcinoom .......................................................................................................................................... 80
39. hysterectomie ............................................................................................................................................. 80
40. fibrocystische ziekte ................................................................................................................................... 80
41. Borstkanker................................................................................................................................................. 80
42. premenstrueel syndroom (PMS) ................................................................................................................ 81
43. extra-uteriene graviditeit (eug) .................................................................................................................. 81
44. amenorroe .................................................................................................................................................. 81
45. hypermenorrroe/menorrhagie ................................................................................................................... 81
46. dysmenorroe .............................................................................................................................................. 82
47. hyperemesis gravidarum ............................................................................................................................ 82
48. (pre-)eclampsie ........................................................................................................................................... 83
49. diabetes gravidarum ................................................................................................................................... 83
4
,PATHOFYSIOLOGIE IV: GASTRO-,
ENDOCRINO- EN UROGYNAECOLOGIE
HOOFDSTUK I: GASTRO-ENTEROLOGIE
1. ALGEMEEN
1.1 FUNCTIES
• Opname voedingsstoffen en orale GMen
• Vertering en absorptie v ingenomen stoffen:
Grote -> kleine moleculen, geabsorbeerd -> bloedbaan
Mechanische afbraak (kauwen) en chemische afbraak (verteringsenzymen)
• Uitscheiding afvalstoffen en onverteerbare resten
1.2 STRUCTUUR
Spijsverteringskanaal = 1 kanaal met klieren van mond tot anus
• Microscopische klieren: aan wand van spijsverteringskanaal en secreteren rechtstreeks in lumen
• Macroscopische klieren: op zeker afstand van spijsverteringskanaal en secreten bereiken lumen via
specifieke kanalen
Vb. lever, pancreas en speekselklieren
1.3 WEEFSELELEMENTEN
1.3.1 MUCOSA
Slijmvlies dat lumen v spijsverteringskanaal bekleedt
1.3.2 SUBMUCOSA
Losmazig bindweefsel met bloed- en lymfevaten
Substanties, opgenomen vanuit spijsverteringskanaal, naar algemene circulatie
Elastische elementen -> mogelijkheid tot uitrekking bij passage v voedsel
5
,1.3.3 SPIERCELLEN
2 lagen gladde spiercellen:
• Binnenste circulaire spierlaag
• Buitenste longitudinale spierlaag
Skeletspieren komen enkel voor aan het begin en uiteinde van het spijsverteringskanaal (kauw- en slikspieren
en uitwendige anale sfincter)
1.3.4 ZENUWCELLEN
Regelen de secretie van verschillende klieren en motoriek
van spijsverteringskanaal
Bezenuwing = verwegend intrinsiek en beïnvloed door
autonoom zenuwstelsel (parasympaticus)
1.3.4.1 INTRINSIEK ZENUWSTELSEL
= intramuraal of gastro-enterisch zenuwstelsel
Onafhankelijk van CZS
Doorlopend complex netwerk van farynx tot anus
Cellichamen zijn verzameld in plexussen:
• Submuceuze plexus (plexus v Meissner): tussen
submucosa en circulaire spierlaag
Regelt exocriene en endocriene secreties v kliercellen in gastro-intestinaal systeem
• Myenterische plexus (plexus v Auerbach): tussen circulaire en longitudinale spierlaag
Regelt motoriek vh gastro-intestinaal systeem
Sensoriële neuronen: gevoelig voor diverse stimuli uit lumen en wand (bv. glucose, Azen, graad v uitrekking,
tonus,..)
Associatieneuronen: weinig over gekend
Motorische neuronen:
• Beïnvloeden spier- en kliercellen v spijsverteringskanaal
• Soort 1: stellen acetylcholine vrij -> activatie gladde spiercellen en kliercellen
• Soort 2: niet adrenerg-niet cholinerg (NANC) -> stellen stikstofmonoxide (NO) vrij -> relaxatie gladde
spiercellen
Stellen neurotransmitters vrij die inwerken op receptoren, die vaak farmacologische doelwitten zijn bij gastro-
intestinale pathologieën (loperamide werkt in op opioïde receptoren bij bestrijding diarree)
1.3.4.2 AUTONOOM ZENUWSTELSEL
= extrinsiek zenuwstelsel
Via parasymatische zenuwen (10e craniale zenuw / nervus vagus)
6
,• Activatie parasympatische zenuwen: contractie gladde spiercellen en verhoogde secretie klieren
Orthosympatische invloed: beperkt en berust op vrijstelling noradrenaline door postganglionaire neuronen
(Vele postganglionaire neuronen inhiberen vrijstelling v acetylcholine door cholinerge neuronen vd plexussen
vh intrinsiek ZS)
Woede, angst of onrust -> stimulatie OS zenuwen -> vertraging v vertering
2. DE MOND EN SLOKDARM
2.1 KAUWEN
= afwisselende activiteit van skeletspieren (kaaksluiters en kaakopeners)
Bewust (willekeurig) <-> onbewust (reflectoir)
Voedsel vermalen en vermengen met speeksel
Slechte kauwgewoonte -> chronische functionele maag- en darmsstoornissen
2.1.1 HET GEBIT
3 regio’s: kroon (zichtbare deel boven tandvlees), wortel (in de
tandkas) en hals (verbinding tussen wortel en kroon thv
tandvleeslijn)
Tanden zijn samengesteld uit dentine
Dentine:
• = Calciumrijk bindweefsel dat de tand vorm en stevigheid
geeft
• Bedekt met glazuurlaag thv kroon en hals
• Bedekt met een laag cement thv de wortel
Glazuur:
• Hardste substantie in het lichaam
• Bestaat voor 95% uit calciumzouten
• Bescherming tegen slijtage vd tand door kauwen
• Barrière tegen zuren die dentinelaag makkelijk oplossen
Volwassen gebit (32 tanden):
• 8 snijtanden (dentes incisivi): scherpe kant aan kroon en enkelvoudige wortel
• 4 hoektanden (dentes canini): lange puntige kroon en lange puntige enkelvoudige wortel
• 8 voorkiezen (dentes premolares): onregelmatig hobbelig kauwoppervlak en wortel met 1 of 2 spitsen
• 12 kiezen (dentes molares): plathobbelig kauwoppervlak en 2- of 3-dubbele wortel
7
, Achterste kies = wijsheidstand (dens sapientia)
Melkgebit (20 tanden):
8 snijtanden, 4 hoektanden en 8 kiezen
Komen uit tussen 4 en 36 maanden
Vallen uit tussen 7 en 12 jaar
2.1.2 TANDCARIËS
Zie ziektebeelden
2.1.3 GINGIVITIS EN PARODONTITIS
Zie ziektebeelden
2.2 SPEEKSELSECRETIE
Per dag 1,5 L speeksel gesecreteerd
Kleine speekselkliertjes in de mucosa vd mondholte:
vertonen basale secretie
Grote/echte speekselklieren buiten de mondholte:
secreet via speekselkanalen naar mondholte
• Glandulae parotideae (oorspeekselklieren),
glandulae submandibulares
(onderkaakspeekselklieren) en glandulae
sublinguales (ondertongspeekselklieren)
2.2.1 SAMENSTELLING VAN SPEEKSEL
Water, elektrolyten, speekselamylase, mucine (=glijmiddel), IgA en lysozyme (immuniteit)
2.2.2 FUNTIES VAN HET SPEEKSEL
• Vertering: Afbraak v zetmeel door amylase
• Speeksel-amylase weinig belang door korte verblijfduur v voedsel in mond en snelle inactivatie v amylase
door het zure maagsap
• Tandbederf voorkomen: HCO3- neutraliseert de zuren die gevormd w door mondbacteriën en die de
tanden aantasten
• Passage v voedsel: mucine fungeert als glijmiddel
• Smaakperceptie: enkel opgeloste moleculen stimuleren smaakpapillen
• Smeren: speeksel smeert slokdarm en mond, makkelijkere beweging vd tong
• Regulatie vochtbalans: dehydratatie vermindert speekselsecretie (uitdroging mond en dorstgevoel)
• Ondersteunen vd afweer: IgA verhindert dat micro-organismen epitheel doordringen
• Lysozyme doodt bacteriën
8
GASTRO-, ENDOCRINE- EN
UROGYNAECOLOGIE
2e Bachelor Farmaceutische Wetenschappen
ACADEMIEJAAR 2023-2024
,TABLE OF CONTENTS
Hoofdstuk I: Gastro-enterologie ............................................................................................................................. 5
1. Algemeen ........................................................................................................................................................ 5
1.1 Functies ..................................................................................................................................................... 5
1.2 structuur ................................................................................................................................................... 5
1.3 weefselelementen .................................................................................................................................... 5
2. De mond en slokdarm..................................................................................................................................... 7
2.1 kauwen ..................................................................................................................................................... 7
2.2 speekselsecretie ....................................................................................................................................... 8
2.3 slikken ....................................................................................................................................................... 9
3. de maag ........................................................................................................................................................ 10
3.1 anatomie van de maag ........................................................................................................................... 10
3.2 functies van de maag .............................................................................................................................. 10
3.3 dyspepsie ................................................................................................................................................ 14
4. de dunne darm ............................................................................................................................................. 14
4.1 anatomie van de dunne darm ................................................................................................................ 14
4.2 Motorische functie van de dunne darm ................................................................................................. 15
4.3 secreties in de dunne darm .................................................................................................................... 15
4.4 vertering en absorptie in de dunne darm ............................................................................................... 17
5. pancreas........................................................................................................................................................ 21
5.1 anatomie van de pancreas ...................................................................................................................... 21
5.2 pancreatitis ............................................................................................................................................. 21
6. de lever en galblaas ...................................................................................................................................... 21
6.1 de lever ................................................................................................................................................... 21
6.2 de galblaas en galwegen ......................................................................................................................... 23
7. de dikke darm ............................................................................................................................................... 23
7.1 anatomie van de dikke darm .................................................................................................................. 23
7.2 motorische functie van de dikke darm ................................................................................................... 24
7.3 ontlastingsmechnismen (defecatie) ....................................................................................................... 24
7.4 secretie- en absorptiefunctie van de dikke darm ................................................................................... 24
8. Peritoneum (buikvlies) .................................................................................................................................. 25
9. pathofysiologie van het spijsverteringsstelsel .............................................................................................. 25
9.1 acute buik ............................................................................................................................................... 25
9.2 gastro-intestinale bloedingen ................................................................................................................. 25
9.3 diarree .................................................................................................................................................... 25
9.4 obstipatie/constipatie en ileus ............................................................................................................... 25
1
, 9.5 Prikkelbare darmsyndroom .................................................................................................................... 25
9.6 Chronische inflammatoire darmziekten ................................................................................................. 25
hoofdstuk ii: endocrinologie ................................................................................................................................. 26
1. algemeen ...................................................................................................................................................... 26
1.1 endocriene regeling van het lichaam...................................................................................................... 26
1.2 exo-, endo-, para- en autocrien .............................................................................................................. 26
1.3 werking van hormonen ........................................................................................................................... 26
2. het hypothalamus-hypofysesysteem ............................................................................................................ 27
2.1 hypothalamus ......................................................................................................................................... 27
2.2 hypofyse ................................................................................................................................................. 28
3. schildklier ...................................................................................................................................................... 29
3.1 anatomie van de schildklier .................................................................................................................... 29
3.2 schildklierhormonen ............................................................................................................................... 29
3.3 pathofysiologie van de schildklier........................................................................................................... 30
4. bijschildklieren .............................................................................................................................................. 30
4.1 anatomie van de bijschildklieren ............................................................................................................ 30
4.2 bijschildklierhormoon ............................................................................................................................. 31
4.3 pathofysiologie ....................................................................................................................................... 31
5. bijnieren ........................................................................................................................................................ 31
5.1 Anatomie van de bijnieren ..................................................................................................................... 31
5.2 bijnierschors ........................................................................................................................................... 31
5.3 bijniermerg ............................................................................................................................................. 33
5.4 pathofysiologie van de bijnier ................................................................................................................ 33
6. pancreas........................................................................................................................................................ 33
6.1 eilandjes van langerhans ........................................................................................................................ 33
6.2 regeling van de insuline en glucagon secretie ........................................................................................ 34
6.3 diabetes mellitus..................................................................................................................................... 34
7. gonaden ........................................................................................................................................................ 34
8. Overige endocriene weefsels........................................................................................................................ 35
8.1 epifyse..................................................................................................................................................... 35
8.2 weefselhormonen ................................................................................................................................... 35
8.3 varia ........................................................................................................................................................ 35
hoofdstuk iii: uro-gynaecologie ............................................................................................................................ 36
1. algemeen ...................................................................................................................................................... 36
2. het mannelijk geslachtsstelsel ...................................................................................................................... 36
2.1 anatomie van het mannelijk geslachtsstelsel ......................................................................................... 36
2.2 de vorming van de spermacellen (spermatogenese) ............................................................................. 37
2
, 2.3 de hormonale regeling van de mannelijke fertiliteit .............................................................................. 38
2.4 de mannelijke voortplanting................................................................................................................... 38
3. het vrouwelijk geslachtsstelsel ..................................................................................................................... 39
3.1 anatomie van het vrouwelijk geslachtsstelsel ........................................................................................ 39
3.2 de vrouwelijke cyclus .............................................................................................................................. 41
3.3 seksueke aspecten bij de vrouwelijke voortplanting .............................................................................. 44
3.4 de embryonale en foetale ontwikkeling ................................................................................................. 44
3.5 invloed van zwangerschap op de moeder .............................................................................................. 45
3.6 DE BARING (PARTUS) .............................................................................................................................. 47
3.7 miskraam (abortus)................................................................................................................................. 48
3.8 aanpassing van de neonatus aan het extra-uteriene leven .................................................................... 48
3.9 geboortecontrole (anticonceptie) .......................................................................................................... 49
Hoofdstuk I: Gastro-enterologie ........................................................................................................................... 55
1. Aften ............................................................................................................................................................. 55
2. Tandcariës ..................................................................................................................................................... 55
3. gingivitis en parodontitis .............................................................................................................................. 56
Gingivitis ....................................................................................................................................................... 56
Parodontitis .................................................................................................................................................. 56
Halitose ......................................................................................................................................................... 57
4. hyposialie ...................................................................................................................................................... 57
5. bof parotitis .................................................................................................................................................. 57
6. (faryngo)tonsillitis ......................................................................................................................................... 57
7. dysfagie ......................................................................................................................................................... 58
8. Refluxoesofagitis (=gastro-oesofagale reflux) .............................................................................................. 59
9. ulcus pepticum.............................................................................................................................................. 59
10. BRaken (emesis).......................................................................................................................................... 60
11. dyspepsie .................................................................................................................................................... 61
12. Malabsorptie............................................................................................................................................... 62
13. pancreatitis ................................................................................................................................................. 62
14. hepatitis ...................................................................................................................................................... 63
15. cirrose en leverinsufficiëntie ...................................................................................................................... 64
16. geelzucht (icterus) ...................................................................................................................................... 64
17. galstenen .................................................................................................................................................... 65
18. peritonitis.................................................................................................................................................... 66
19. acute buik ................................................................................................................................................... 66
20. Gastro-intetsinale bloedingen .................................................................................................................... 66
21. diarree ........................................................................................................................................................ 67
3
, 22. obstipatie/constipatie en ileus ................................................................................................................... 69
23. prikkelbare darmsyndroom ........................................................................................................................ 70
24. chronische inflammatoire darmziekten ...................................................................................................... 70
hoofdstuk ii: endocrinologie ................................................................................................................................. 71
25. Pathofysiologie van de schildklier ............................................................................................................... 71
26. Hyperthyroïdie ............................................................................................................................................ 71
27. Hypothyroïdie ............................................................................................................................................. 72
28. hypoparathyroïdie ...................................................................................................................................... 73
29. hyperparathyroïdie ..................................................................................................................................... 73
30. Syndroom van cushing ................................................................................................................................ 73
31. hyperaldosteronisme .................................................................................................................................. 74
32. Bijnierschorsinsufficiëntie........................................................................................................................... 74
33. Diabetes mellitus ........................................................................................................................................ 75
Types ............................................................................................................................................................. 75
symptomen en diagnose .............................................................................................................................. 76
behandeling .................................................................................................................................................. 77
complicaties .................................................................................................................................................. 77
hoofdstuk iii: uro-gynaecologie ............................................................................................................................ 79
34. cryptorchidie ............................................................................................................................................... 79
35. prostaathypertrofie .................................................................................................................................... 79
36. erectiele disfunctie of impotentie .............................................................................................................. 79
37. uterusprolaps .............................................................................................................................................. 79
38. cervixcarcinoom .......................................................................................................................................... 80
39. hysterectomie ............................................................................................................................................. 80
40. fibrocystische ziekte ................................................................................................................................... 80
41. Borstkanker................................................................................................................................................. 80
42. premenstrueel syndroom (PMS) ................................................................................................................ 81
43. extra-uteriene graviditeit (eug) .................................................................................................................. 81
44. amenorroe .................................................................................................................................................. 81
45. hypermenorrroe/menorrhagie ................................................................................................................... 81
46. dysmenorroe .............................................................................................................................................. 82
47. hyperemesis gravidarum ............................................................................................................................ 82
48. (pre-)eclampsie ........................................................................................................................................... 83
49. diabetes gravidarum ................................................................................................................................... 83
4
,PATHOFYSIOLOGIE IV: GASTRO-,
ENDOCRINO- EN UROGYNAECOLOGIE
HOOFDSTUK I: GASTRO-ENTEROLOGIE
1. ALGEMEEN
1.1 FUNCTIES
• Opname voedingsstoffen en orale GMen
• Vertering en absorptie v ingenomen stoffen:
Grote -> kleine moleculen, geabsorbeerd -> bloedbaan
Mechanische afbraak (kauwen) en chemische afbraak (verteringsenzymen)
• Uitscheiding afvalstoffen en onverteerbare resten
1.2 STRUCTUUR
Spijsverteringskanaal = 1 kanaal met klieren van mond tot anus
• Microscopische klieren: aan wand van spijsverteringskanaal en secreteren rechtstreeks in lumen
• Macroscopische klieren: op zeker afstand van spijsverteringskanaal en secreten bereiken lumen via
specifieke kanalen
Vb. lever, pancreas en speekselklieren
1.3 WEEFSELELEMENTEN
1.3.1 MUCOSA
Slijmvlies dat lumen v spijsverteringskanaal bekleedt
1.3.2 SUBMUCOSA
Losmazig bindweefsel met bloed- en lymfevaten
Substanties, opgenomen vanuit spijsverteringskanaal, naar algemene circulatie
Elastische elementen -> mogelijkheid tot uitrekking bij passage v voedsel
5
,1.3.3 SPIERCELLEN
2 lagen gladde spiercellen:
• Binnenste circulaire spierlaag
• Buitenste longitudinale spierlaag
Skeletspieren komen enkel voor aan het begin en uiteinde van het spijsverteringskanaal (kauw- en slikspieren
en uitwendige anale sfincter)
1.3.4 ZENUWCELLEN
Regelen de secretie van verschillende klieren en motoriek
van spijsverteringskanaal
Bezenuwing = verwegend intrinsiek en beïnvloed door
autonoom zenuwstelsel (parasympaticus)
1.3.4.1 INTRINSIEK ZENUWSTELSEL
= intramuraal of gastro-enterisch zenuwstelsel
Onafhankelijk van CZS
Doorlopend complex netwerk van farynx tot anus
Cellichamen zijn verzameld in plexussen:
• Submuceuze plexus (plexus v Meissner): tussen
submucosa en circulaire spierlaag
Regelt exocriene en endocriene secreties v kliercellen in gastro-intestinaal systeem
• Myenterische plexus (plexus v Auerbach): tussen circulaire en longitudinale spierlaag
Regelt motoriek vh gastro-intestinaal systeem
Sensoriële neuronen: gevoelig voor diverse stimuli uit lumen en wand (bv. glucose, Azen, graad v uitrekking,
tonus,..)
Associatieneuronen: weinig over gekend
Motorische neuronen:
• Beïnvloeden spier- en kliercellen v spijsverteringskanaal
• Soort 1: stellen acetylcholine vrij -> activatie gladde spiercellen en kliercellen
• Soort 2: niet adrenerg-niet cholinerg (NANC) -> stellen stikstofmonoxide (NO) vrij -> relaxatie gladde
spiercellen
Stellen neurotransmitters vrij die inwerken op receptoren, die vaak farmacologische doelwitten zijn bij gastro-
intestinale pathologieën (loperamide werkt in op opioïde receptoren bij bestrijding diarree)
1.3.4.2 AUTONOOM ZENUWSTELSEL
= extrinsiek zenuwstelsel
Via parasymatische zenuwen (10e craniale zenuw / nervus vagus)
6
,• Activatie parasympatische zenuwen: contractie gladde spiercellen en verhoogde secretie klieren
Orthosympatische invloed: beperkt en berust op vrijstelling noradrenaline door postganglionaire neuronen
(Vele postganglionaire neuronen inhiberen vrijstelling v acetylcholine door cholinerge neuronen vd plexussen
vh intrinsiek ZS)
Woede, angst of onrust -> stimulatie OS zenuwen -> vertraging v vertering
2. DE MOND EN SLOKDARM
2.1 KAUWEN
= afwisselende activiteit van skeletspieren (kaaksluiters en kaakopeners)
Bewust (willekeurig) <-> onbewust (reflectoir)
Voedsel vermalen en vermengen met speeksel
Slechte kauwgewoonte -> chronische functionele maag- en darmsstoornissen
2.1.1 HET GEBIT
3 regio’s: kroon (zichtbare deel boven tandvlees), wortel (in de
tandkas) en hals (verbinding tussen wortel en kroon thv
tandvleeslijn)
Tanden zijn samengesteld uit dentine
Dentine:
• = Calciumrijk bindweefsel dat de tand vorm en stevigheid
geeft
• Bedekt met glazuurlaag thv kroon en hals
• Bedekt met een laag cement thv de wortel
Glazuur:
• Hardste substantie in het lichaam
• Bestaat voor 95% uit calciumzouten
• Bescherming tegen slijtage vd tand door kauwen
• Barrière tegen zuren die dentinelaag makkelijk oplossen
Volwassen gebit (32 tanden):
• 8 snijtanden (dentes incisivi): scherpe kant aan kroon en enkelvoudige wortel
• 4 hoektanden (dentes canini): lange puntige kroon en lange puntige enkelvoudige wortel
• 8 voorkiezen (dentes premolares): onregelmatig hobbelig kauwoppervlak en wortel met 1 of 2 spitsen
• 12 kiezen (dentes molares): plathobbelig kauwoppervlak en 2- of 3-dubbele wortel
7
, Achterste kies = wijsheidstand (dens sapientia)
Melkgebit (20 tanden):
8 snijtanden, 4 hoektanden en 8 kiezen
Komen uit tussen 4 en 36 maanden
Vallen uit tussen 7 en 12 jaar
2.1.2 TANDCARIËS
Zie ziektebeelden
2.1.3 GINGIVITIS EN PARODONTITIS
Zie ziektebeelden
2.2 SPEEKSELSECRETIE
Per dag 1,5 L speeksel gesecreteerd
Kleine speekselkliertjes in de mucosa vd mondholte:
vertonen basale secretie
Grote/echte speekselklieren buiten de mondholte:
secreet via speekselkanalen naar mondholte
• Glandulae parotideae (oorspeekselklieren),
glandulae submandibulares
(onderkaakspeekselklieren) en glandulae
sublinguales (ondertongspeekselklieren)
2.2.1 SAMENSTELLING VAN SPEEKSEL
Water, elektrolyten, speekselamylase, mucine (=glijmiddel), IgA en lysozyme (immuniteit)
2.2.2 FUNTIES VAN HET SPEEKSEL
• Vertering: Afbraak v zetmeel door amylase
• Speeksel-amylase weinig belang door korte verblijfduur v voedsel in mond en snelle inactivatie v amylase
door het zure maagsap
• Tandbederf voorkomen: HCO3- neutraliseert de zuren die gevormd w door mondbacteriën en die de
tanden aantasten
• Passage v voedsel: mucine fungeert als glijmiddel
• Smaakperceptie: enkel opgeloste moleculen stimuleren smaakpapillen
• Smeren: speeksel smeert slokdarm en mond, makkelijkere beweging vd tong
• Regulatie vochtbalans: dehydratatie vermindert speekselsecretie (uitdroging mond en dorstgevoel)
• Ondersteunen vd afweer: IgA verhindert dat micro-organismen epitheel doordringen
• Lysozyme doodt bacteriën
8
