Ontwikkelingspsychologie
PB0122
Ontwikkelingspsychologie
Robert S. Feldman
9e editie
Samenvatting
December 2025
1
, Samenvatting Ontwikkelingspsychologie
Inhoudsopgave
Samenvatting 3
Hoofdstuk 1 Een inleiding in de ontwikkeling van het kind 3
Hoofdstuk 2 theoretische perspectieven en onderzoek 6
Hoofdstuk 3 Het begin van het leven 18
Hoofdstuk 4 De geboorte en het pasgeboren kind 27
Hoofdstuk 5 De fysieke ontwikkeling in de babytijd 32
Hoofdstuk 6 De cognitieve ontwikkeling in de babytijd 40
Hoofdstuk 7 De sociaal-emotionele ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling 46
Hoofdstuk 8 De fysieke ontwikkeling in de peuter- en kleutertijd 54
Hoofdstuk 9 De cognitieve ontwikkeling in de peuter- en kleutertijd 61
Hoofdstuk 10 De sociaal-emotionele ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling 68
Hoofdstuk 11 De fysieke ontwikkeling in de schooltijd 74
Hoofdstuk 12 De cognitieve ontwikkeling in de schooltijd 78
Hoofdstuk 13 De sociaal-emotionele ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling 84
Begrippen 92
2
, Samenvatting Ontwikkelingspsychologie
Hoofdstuk 1 Een inleiding in de ontwikkeling van het kind
Ontwikkelingspsychologie = de wetenschappelijke studie van patronen van groei,
verandering en stabiliteit bij mensen gedurende hun hele leven, van conceptie tot en met de
volwassenheid.
- Wetenschappelijke benadering
- Menselijke ontwikkeling (verschillen tussen mensen en algemene principes)
- Veranderen en groeien vs stabiliteit
- Levensfasen (conceptie tot en met de dood)
Ontwikkelingsdomeinen in de ontwikkelingspsychologie
- Fysieke ontwikkeling = ontwikkeling die betrekking heeft op de fysieke opbouw van
het lichaam, zoals de hersenen, het zenuwstelsel, de spieren, de zintuigen en de
behoefte aan eten, drinken en slaap.
o Rijping = blijvende fysieke of psychologische verandering als gevolg van
biologische groeiprocessen.
- Cognitieve ontwikkeling = ontwikkeling die betrekking heeft op intellectuele
vermogens, zoals denken, leren, herinneren en probleem oplossen.
- Sociaal-emotionele ontwikkeling = ontwikkeling die betrekking heeft op sociale
relaties, interacties met anderen en op het omgaan met emoties (waaronder seksuele
ontwikkeling) en persoonlijkheidsontwikkeling = ontwikkeling van duurzame
gedragingen en (karakter)eigenschappen die de ene persoon van de andere
onderscheiden (waaronder morele ontwikkeling).
Ontwikkelingsfasen
- Prenatale periode van conceptie tot geboorte
- Babytijd van geboorte tot 2 jaar
- Peuter- en kleutertijd van 2 tot 6 jaar
- Schooltijd van 6 tot 12 jaar
- Adolescentie van 12 tot 20 jaar
Sociale constructie is een idee over de realiteit dat algemeen geaccepteerd is, afhankelijk van
de maatschappij en cultuur in een bepaalde tijdsgeest.
Bovenstaande fasen zijn niet allemaal duidelijk afgebakend. Per persoon kan de leeftijd van
doorstroom naar de volgende fase verschillen
3
,Alternatieve fasen / aanvullende specifieke ontwikkelingsfasen
- Prepuberteit voorafgaand de puberteit, waarin hormonale veranderingen al in
het lichaam plaatsvinden, zonder dat deze aan de buitenkant
zichtbaar zijn.
- Puberteit periode van geslachtsrijping
- Ontluikende 18 tot 25 jaar, ontdekkingsfase van eigen identiteit
volwassenheid
Cohort = een groep mensen die in een bepaalde periode leven, waardoor zij voor een deel
gelijke ervaringen opdoen.
- Sociaal-historische gebeurtenissen:
o Oorlogen
o Economische groei en crises
o Hongersnoden
o Epidemieën
- Normatieve gebeurtenissen: redelijk algemene gebeurtenissen
o Normatieve historische invloeden = socialeomgevingsinvloeden en
biologische invloeden die verbonden zijn met de specifieke maatschappelijke
situatie in een historische tijd, zoals de vuurwerkramp in Enschede in 2000.
o Normatieve leeftijdsgebonden invloeden = biologische invloeden en
omgevingsinvloeden die vergelijkbaar zijn voor menseen in een bepaalde
leeftijdsgroep.
o Normatieve sociaal-culturele invloeden = cultuur, etnische afkomst, sociale
klasse en subculturen
- Niet normatieve gebeurtenissen = persoonlijke ingrijpende gebeurtenissen waar de
persoon al dan niet zelf invloed op heeft
Invloedrijke personen
- Binet (1857-1911) intelligentie van kinderen, geheugen en hoofdrekenen
- Hall (1844-1924) denken en gedrag van kinderen onderzoeken met
vragenlijsten
- Hollingworth (1886-1939) ontwikkeling van kinderen, intelligentietests en
hoogbegaafdheid
- Montessori (1870-1952) ‘leer mij het zelf te doen’
Vraagstukken binnen de ontwikkelingspsychologie
- Continue vs discontinue verandering
o Continue verandering = geleidelijke kwantitatieve ontwikkeling, waarbij
prestaties op een bepaald niveau voortvloeien uit die op de vorige niveaus.
o Discontinue verandering = ontwikkeling die in aparte stappen of stadia
plaatsvindt, en waarbij elk stadium gedrag oplevert dat kwalitatief anders is
dan gedrag in eerdere stadia.
4
, - Kritieke en gevoelige perioden (de invloed van de omgeving)
o Kritieke periode = een specifieke tijdsspanne in de ontwikkeling waarin een
bepaalde gebeurtenis of het uitblijven daarvan de grootste – en zelfs
onomkeerbare – gevolgen heeft,
o Stimuli = prikkels, oftewel veranderingen in de uitwendige of inwendige
omgeving waarop een organisme reageert,
o Plasticiteit = de mate waarin een zich ontwikkelend gedragspatroon of fysieke
structuur veranderbaar is.
o Gevoelige periode = een afgebakende tijdspanne, meestal vroeg in het leven,
waarin mensen extra gevoelig zijn voor bepaalde omgevingsinvloeden, of juist
het ontbreken daarvan, en sterk ontvankelijk zijn voor het leren van specifieke
vaardigheden.
- Levensloopmodel vs focus op specifieke perioden
o Verschuiving in overtuiging welke fase het meest van belang is, door
ontdekking dat er in elk levensstadium sprake is van ontwikkelingsgroei en -
verandering en grote invloed van sociale omgeving op ontwikkeling
- De relatieve invloed van nature en nurture op de ontwikkeling
o Nature-nurturedebat = de discussie over de oorsprong van ons gedrag en
onze eigenschappen; in hoeverre komen deze voort uit onze aanleg en in
hoeverre uit onze opvoeding en leefomgeving.
o De vraag is niet welke van de twee aan de orde is, maar in welke mate beide
van belang zijn.
- Gevolgen voor opvoeding en sociaal beleid
o Biopsychosociaal
o
Toekomstvisie
- Vakgebied specialiseert, waardoor nieuwe onderzoeksgebieden en perspectieven
ontstaan.
- Epigenetica en onderzoek naar werking van onze hersenen
- Diversiteitsvraagstukken
- Ontwikkelingspsychologie zal in steeds meer vakgebieden ingezet worden
- Inzichten uit de ontwikkelingspsychologie zullen ook een grotere invloed hebben op
maatschappelijke kwesties.
- Toename van technologie (big data en e-health)
5
PB0122
Ontwikkelingspsychologie
Robert S. Feldman
9e editie
Samenvatting
December 2025
1
, Samenvatting Ontwikkelingspsychologie
Inhoudsopgave
Samenvatting 3
Hoofdstuk 1 Een inleiding in de ontwikkeling van het kind 3
Hoofdstuk 2 theoretische perspectieven en onderzoek 6
Hoofdstuk 3 Het begin van het leven 18
Hoofdstuk 4 De geboorte en het pasgeboren kind 27
Hoofdstuk 5 De fysieke ontwikkeling in de babytijd 32
Hoofdstuk 6 De cognitieve ontwikkeling in de babytijd 40
Hoofdstuk 7 De sociaal-emotionele ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling 46
Hoofdstuk 8 De fysieke ontwikkeling in de peuter- en kleutertijd 54
Hoofdstuk 9 De cognitieve ontwikkeling in de peuter- en kleutertijd 61
Hoofdstuk 10 De sociaal-emotionele ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling 68
Hoofdstuk 11 De fysieke ontwikkeling in de schooltijd 74
Hoofdstuk 12 De cognitieve ontwikkeling in de schooltijd 78
Hoofdstuk 13 De sociaal-emotionele ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling 84
Begrippen 92
2
, Samenvatting Ontwikkelingspsychologie
Hoofdstuk 1 Een inleiding in de ontwikkeling van het kind
Ontwikkelingspsychologie = de wetenschappelijke studie van patronen van groei,
verandering en stabiliteit bij mensen gedurende hun hele leven, van conceptie tot en met de
volwassenheid.
- Wetenschappelijke benadering
- Menselijke ontwikkeling (verschillen tussen mensen en algemene principes)
- Veranderen en groeien vs stabiliteit
- Levensfasen (conceptie tot en met de dood)
Ontwikkelingsdomeinen in de ontwikkelingspsychologie
- Fysieke ontwikkeling = ontwikkeling die betrekking heeft op de fysieke opbouw van
het lichaam, zoals de hersenen, het zenuwstelsel, de spieren, de zintuigen en de
behoefte aan eten, drinken en slaap.
o Rijping = blijvende fysieke of psychologische verandering als gevolg van
biologische groeiprocessen.
- Cognitieve ontwikkeling = ontwikkeling die betrekking heeft op intellectuele
vermogens, zoals denken, leren, herinneren en probleem oplossen.
- Sociaal-emotionele ontwikkeling = ontwikkeling die betrekking heeft op sociale
relaties, interacties met anderen en op het omgaan met emoties (waaronder seksuele
ontwikkeling) en persoonlijkheidsontwikkeling = ontwikkeling van duurzame
gedragingen en (karakter)eigenschappen die de ene persoon van de andere
onderscheiden (waaronder morele ontwikkeling).
Ontwikkelingsfasen
- Prenatale periode van conceptie tot geboorte
- Babytijd van geboorte tot 2 jaar
- Peuter- en kleutertijd van 2 tot 6 jaar
- Schooltijd van 6 tot 12 jaar
- Adolescentie van 12 tot 20 jaar
Sociale constructie is een idee over de realiteit dat algemeen geaccepteerd is, afhankelijk van
de maatschappij en cultuur in een bepaalde tijdsgeest.
Bovenstaande fasen zijn niet allemaal duidelijk afgebakend. Per persoon kan de leeftijd van
doorstroom naar de volgende fase verschillen
3
,Alternatieve fasen / aanvullende specifieke ontwikkelingsfasen
- Prepuberteit voorafgaand de puberteit, waarin hormonale veranderingen al in
het lichaam plaatsvinden, zonder dat deze aan de buitenkant
zichtbaar zijn.
- Puberteit periode van geslachtsrijping
- Ontluikende 18 tot 25 jaar, ontdekkingsfase van eigen identiteit
volwassenheid
Cohort = een groep mensen die in een bepaalde periode leven, waardoor zij voor een deel
gelijke ervaringen opdoen.
- Sociaal-historische gebeurtenissen:
o Oorlogen
o Economische groei en crises
o Hongersnoden
o Epidemieën
- Normatieve gebeurtenissen: redelijk algemene gebeurtenissen
o Normatieve historische invloeden = socialeomgevingsinvloeden en
biologische invloeden die verbonden zijn met de specifieke maatschappelijke
situatie in een historische tijd, zoals de vuurwerkramp in Enschede in 2000.
o Normatieve leeftijdsgebonden invloeden = biologische invloeden en
omgevingsinvloeden die vergelijkbaar zijn voor menseen in een bepaalde
leeftijdsgroep.
o Normatieve sociaal-culturele invloeden = cultuur, etnische afkomst, sociale
klasse en subculturen
- Niet normatieve gebeurtenissen = persoonlijke ingrijpende gebeurtenissen waar de
persoon al dan niet zelf invloed op heeft
Invloedrijke personen
- Binet (1857-1911) intelligentie van kinderen, geheugen en hoofdrekenen
- Hall (1844-1924) denken en gedrag van kinderen onderzoeken met
vragenlijsten
- Hollingworth (1886-1939) ontwikkeling van kinderen, intelligentietests en
hoogbegaafdheid
- Montessori (1870-1952) ‘leer mij het zelf te doen’
Vraagstukken binnen de ontwikkelingspsychologie
- Continue vs discontinue verandering
o Continue verandering = geleidelijke kwantitatieve ontwikkeling, waarbij
prestaties op een bepaald niveau voortvloeien uit die op de vorige niveaus.
o Discontinue verandering = ontwikkeling die in aparte stappen of stadia
plaatsvindt, en waarbij elk stadium gedrag oplevert dat kwalitatief anders is
dan gedrag in eerdere stadia.
4
, - Kritieke en gevoelige perioden (de invloed van de omgeving)
o Kritieke periode = een specifieke tijdsspanne in de ontwikkeling waarin een
bepaalde gebeurtenis of het uitblijven daarvan de grootste – en zelfs
onomkeerbare – gevolgen heeft,
o Stimuli = prikkels, oftewel veranderingen in de uitwendige of inwendige
omgeving waarop een organisme reageert,
o Plasticiteit = de mate waarin een zich ontwikkelend gedragspatroon of fysieke
structuur veranderbaar is.
o Gevoelige periode = een afgebakende tijdspanne, meestal vroeg in het leven,
waarin mensen extra gevoelig zijn voor bepaalde omgevingsinvloeden, of juist
het ontbreken daarvan, en sterk ontvankelijk zijn voor het leren van specifieke
vaardigheden.
- Levensloopmodel vs focus op specifieke perioden
o Verschuiving in overtuiging welke fase het meest van belang is, door
ontdekking dat er in elk levensstadium sprake is van ontwikkelingsgroei en -
verandering en grote invloed van sociale omgeving op ontwikkeling
- De relatieve invloed van nature en nurture op de ontwikkeling
o Nature-nurturedebat = de discussie over de oorsprong van ons gedrag en
onze eigenschappen; in hoeverre komen deze voort uit onze aanleg en in
hoeverre uit onze opvoeding en leefomgeving.
o De vraag is niet welke van de twee aan de orde is, maar in welke mate beide
van belang zijn.
- Gevolgen voor opvoeding en sociaal beleid
o Biopsychosociaal
o
Toekomstvisie
- Vakgebied specialiseert, waardoor nieuwe onderzoeksgebieden en perspectieven
ontstaan.
- Epigenetica en onderzoek naar werking van onze hersenen
- Diversiteitsvraagstukken
- Ontwikkelingspsychologie zal in steeds meer vakgebieden ingezet worden
- Inzichten uit de ontwikkelingspsychologie zullen ook een grotere invloed hebben op
maatschappelijke kwesties.
- Toename van technologie (big data en e-health)
5
