SAMENVATTING PENOLOGIE EN PENITENTIAIR RECHT (6
SP.)
INLEIDING TOT DE CURSUS
1. TER INLEIDING: ENKELE ILLUSTRATIES
STRAFFEN IN VERGELIJKEND EN HISTORISCH PERSPECTIEF
• Cijfers afkomstig van Noorse criminoloog Nils Christie, n.a.v. lezing op 19 november 2002, te Londen
• Aantal gedetineerden per 100.000 inwoners in bepaalde landen
o Zo kan je landen met elkaar vergelijken
• Dit wordt de detentieratio genoemd
• Zijn vraag: hoe komt het dat er zulke grote verschillen zijn tussen het aantal gedetineerden in verschillende landen
• De verschillen worden niet veroorzaakt door onveiligheid of criminaliteit in een land
• Het gaat om het gebruik en de wijze van toepassing van straffen in elk land
• Verenigde Staten: 709 gedetineerden per 100.000 inwoners
o Beschouwd als een grote opsluiter
• IJsland: 35 gedetineerden per 100.000 inwoners
• Engeland: 138 gedetineerden per 100.000 inwoners
• In Europa liggen de detentieratio’s over het algemeen lager naarmate je noordelijker gaat
• Sinds eind jaren ’90 bestaat de straf onder elektronisch toezicht (enkelband)
• Onbedoelde gevolgen en neveneffecten van straffen: de enkelband wordt vaak niet gezien als controlerend of stigmatiserend, maar
als statussymbool en manier om aandacht te trekken
• Verschillende vormen van doodstraf
o Vaak spiegelende straffen: het misdrijf zelf wordt teruggecommuniceerd via de doodstraf
• China is de grootste executeerder, maar exacte cijfers zijn staatsgeheim
• Naaktfouille: controlemaatregel
o Spanning tussen individuele waardigheid en veiligheid
DEBAT OVER DE STRAF
NOT SO HAPPY…
• Iraniërs dansen op Happy: 91 zweepslagen en 6 maanden cel
• De zes Iraniërs die opgepakt waren nadat een filmpje op het internet verscheen waarin ze dansten op “Happy” van Pharell Williams,
zijn veroordeeld tot een half jaar cel en 91 zweepslagen.
• Op de video was te zien hoe de drie jongens en drie meisjes dansend het nummer playbackten op het dak van een gebouw in
Teheran. De meisjes weliswaar zonder de in Iran verplichte sluier.
• Met de video deden de zes hetzelfde als wat intussen in zo’n 140 landen gebeurde nadat zanger Pharrell samen met de Verenigde
Naties wereldwijd opriep om een lokale versie van zijn clip te maken. Maar de Iraanse overheid kon de video dus niet smaken en
arresteerde de jongeren.
• De zes jongeren werden beschuldigd van “deelname aan het produceren van een vulgaire videoclip” en het “hebben van
ongeoorloofde relaties met elkaar”.
• di 18/10/2011 - 11:08 Pinguïns staan bekend om hun nieuwsgierigheid, maar de waggelende beestjes blijken ook allesbehalve
onschuldig. Een cameraploeg van de BBC kon beelden maken van een adéliepinguïn die keer op keer stenen steelt van zijn
buurman.
• Het tafereel speelde zich af op Ross Island op Antarctica, tijdens de opnames van de documentaireserie "Frozen planet" voor de BBC.
Op de beelden is te zien hoe de mannetjespinguïns een stenen nest bouwen om een partner te lokken. Het mannetje met het
mooiste en het grootste nest, heeft de beste kans op een goeie partner.
1
, • De hoofdrolspeler uit het filmpje is duidelijk van die wetmatigheid op de hoogte, want de dief wacht telkens tot zijn buurman een
nieuwe steen gaat zoeken, om dan toe te slaan. Zijn buurman heeft zijn rug nog maar net gedraaid, of zijn hard labeur wordt
tenietgedaan door de geniepigheid van zijn soortgenoot.
2. WAT BEGRIJPEN WE ONDER ‘STRAF’?
• Straffen: een aloude en alledaagse praktijk
o Subsidiariteitsbeginsel: als er andere, minder ingrijpende manieren zijn om te straffen, kies dan daarvoor
• Het alledaagse straffen vertoont zekere gelijkenissen met straffen in de strafrechtsbedeling
• Maar óók: grote verschillen: cf wettelijk apparaat, eigen instellingen, gebruik van dwang, bureaucratisch proces, gespecialiseerd
personeel, …
HOE ‘STRAF’ DEFINIËREN IN KADER VAN EEN CURSUS ‘PENOLOGIE EN PENITENTIAIR RECHT’?
• Straf = ‘…een leed door de wet bepaald en door de rechterlijke macht opgelegd als een sanctie wegens een gepleegd misdrijf’ (Hof
van Cassatie, 1924)
• ‘punishment is ... the legal process whereby violators of the criminal law are condemned and sanctioned in accordance with specified
legal categories and procedures’ (Garland 1990: 17)
• ‘punishment ... is punishment for crime, imposed by the judiciary in accordance with penal law, and administered by penal
institutions such as prisons and the probation service’ (Hudson 2002: 234)
DE ZEVEN KENMERKEN VAN DE STRAF (WALKER 1991)
• (1) Er wordt ‘iets’ toegebracht aan een ander persoon, waarvan verondersteld wordt dat het onaangenaam is
o Niet de subjectieve beleving van de gestrafte staat centraal, maar wat de samenleving van mening is.
o Vrijheidsbeneming staat bovenaan de piramide, werkstraf lager in de hiërarchie volgens de samenleving.
• (2) Het toebrengen van de straf is intentioneel en gebeurt om een bepaalde reden
• (3) Degenen die de straf opleggen hebben daartoe het recht
• (4) De straf wordt opgelegd ter gelegenheid van een daad of een omissie, die een overtreding van een wet, een regel of een
gewoonte inhoudt
• (5) Degene die gestraft wordt heeft de inbreuk vrijwillig gepleegd
o Zonder vrije wil zou degene geïnterneerd worden; dit is geen straf, maar een maatregel
• (6) De redenen om te straffen moeten te rechtvaardigen zijn
• (7) Of de bestraffingsact werkelijk als straf wordt beschouwd is afhankelijk van wat de bestraffer verstaat onder bestraffing en niet
van de opvatting van de gestrafte
3. WAT DOEN WE IN EEN CURSUS ‘PENOLOGIE EN PENITENTIER RECHT’?
• Wat doet de ‘penologie’?
o Traditioneel een wat beladen term… cf C.S. Lewis (1953: 226):
• ‘Penologie is de sociaal-wetenschappelijke bestudering van de oplegging en tenuitvoerlegging van strafrechtelijke sancties ...In de
penologie komen vragen aan de orde als: wat houden de diverse sancties in; welke rechtstheoretische en –filosofische ideeën liggen
er aan ten grondslag; welke doelen wil men ermee bereiken en lukt het om die doelen te realiseren: zijn ze effectief?’ (Moerings
2003: 5)
• ‘that body of thought which explores the relations between punishment and society, its purpose being to understand punishment as
a social phenomenon and thus trace its role in social life’ (Garland 1990: 10)
o Bij Garland ligt de nadruk vooral op de sociologie van de straf
o Wanneer is een straf rechtvaardig?
o Werkt een straf?
o Welke functies vervult de straf?
2
,HOOFDSTUK 1. WAAROM STRAFFEN?
1. INLEIDING: SITUERING VAN HET RECHTVAARDIGINGSVRAAGSTUK VAN DE STRAF
• Waarom is dit vraagstuk zo belangrijk?
o Essentie van de straf (cf Walker 1991): straffen doet ‘pijn’ - doelgerichte leedtoevoeging; het gaat om een vorm van
‘statelijk geweld’
o Straffen is duur – een belangrijke maatschappelijke investering
o >>>> DUS: straffen is om minstens twee redenen potentieel problematisch
o >>>> DUS: nood aan ‘goede redenen’ om over te gaan tot bestraffing
• Straffilosofische theorieën identificeren de problematische aspecten en zoeken, voor zover mogelijk, naar mogelijkheden om er mee
om te gaan
2. INTERMEZZO: WAAROM STRAFFEN WE? TWEE RECENTE CASES
• Proces Demjanjuk
o Retributuvisme: met de straf wordt er gezocht naar een manier om wat er gebeurd is in het verleden terug recht te zetten
▪ Er wordt gepoogd de verdiende straf op te leggen, de morele afkeuring van wat er gebeurd is staat centraal
o Hier wordt geen gedragsbeïnvloeding, afschrikking beoogd
• Zaak over onverantwoord rijgedrag
o Gedragsbeïnvloeding staat centraal
o Utilitarisme: toekomstgerichte straf
3. DE KLASSIEKE ANTWOORDEN: RETRIBUTIVISME, UTILITARISME & VERENIGINGSTHEORIEËN
3.1 RETRIBUTIVISME
• Immanuel Kant (1724-1804)
• Gericht op het verleden
• De vergelding van het misdrijf is de belangrijkste legitimatie van de straf
• De morele veroordeling van wat men in het verleden heeft misdaan
• Er wordt geen toekomstige gedragsbeïnvloeding nagestreefd
• Straf beoogt herstel van de rechtsorde
o De straf is de betaling van de schuld die hierdoor ontstaat
o Oog om oog, tand om tand – de dader wordt aangedaan wat hij zijn slachtoffer heeft aangedaan
• De plicht om te straffen, in alle omstandigheden
o Niet haalbaar in de realiteit
• De zwaarte van de straf wordt bepaald door de ernst van het misdrijf en niet op basis van het te verwachten toekomstige gedrag (<->
utilitarisme)
• Moderne variant: just desert = de verdiende straf
o Herstel sociaal evenwicht door de voordelen van het misdrijf te ontnemen aan de dader
o Afkeuring uitdrukken, en dus ondersteunen en bevestigen van de heersende sociale normen
o Afschrikking - staat ondergeschikt tegenover de rest
▪ Preventie mag nooit autonoom opereren als rechtvaardiging voor de straf, het is een suplement van de afkeuring
3.2 UTILITARISME
• Jeremy Bentham (1748-1832)
o Heeft een vrij rationele omgang met misdrijfplegers
• Gericht op de toekomst
o De rechtvaardiging van de straf moet bijdragen aan het vergroten van het geluk in de samenleving
• Preventie
o Hoe kan de straf bijdragen aan de preventie van misdrijven en zo het geluk van de samenleving bevorderen
• Hedonistische mensvisie: de mens streeft naar geluk en plezier en vermijdt pijn en lijden
o De straf is leedtoevoeging
o Het toegevoegde leed werkt als prikkel om geen misdrijf te begaan; angst voor straf weerhoudt van misdrijf
• Generale en individuele preventie
3
, o Generale (algemene) preventie: richt zich op de gehele bevolking
▪ Bijvoorbeeld strafbaarstelling: iedereen wordt erop gewezen deze handeling niet te stellen
▪ Afkondigen en aankondigen van strafbaarstellingen
▪ Ook bij toepassing van de straf: de uitspraak van een straf
▪ Belangrijkste
o Individuele preventie: gericht op de individuele misdrijfpleger
▪ Onderverdeling in drie vormen van preventie:
1. Neutralisering (Incapacitation): door het straffen wordt de persoon verhindert nieuwe misdrijven te
plegen
o Bijvoorbeeld gevangenisstraf (maar binnen de gevangenis kunnen ook misdrijven
plaatsvinden)
o Bijvoorbeeld de doodstraf
2. Reformatie (Reformation): inwerken op de wil om misdrijven te plegen
o Door de straf wordt de persoon van slechte contacten afgesneden en via positieve contacten
terug op het rechte pad gebracht, zodat hij niet langer de wil heeft om nieuwe misdrijven te
plegen
3. Individuele afschrikking: door de dader te straffen, wordt hij geïntimideerd en durft hij geen misdrijf
meer te plegen
o Hier gaat het om het niet durven plegen, terwijl de wil om te misdrijven mogelijk nog
aanwezig is; dit verschilt van reformatie
3.3 VERENIGINGSTHEORIEËN
• Gaat elementen van de ene en de andere theorie combineren tot een nieuwe straftheorie, om negatieve elementen af te schermen
en enkel de positieve op te nemen
• Spaarzaamheid (limiting retributivism)
o Heeft zekere verwantschap met retributivisme
o Desert is niet langer ‘definiërend’ voor de aard van de straf, maar wel een ‘limiterend’ principe
▪ Desert: de verdiende straf, in verhouding tot de ernst van het misdrijf
▪ De proportionele straf vormt een bovengrens; naar beneden kan worden afgeweken op basis van utilitaristische
overwegingen
o Principe van spaarzaamheid i.p.v. principe van gelijkheid
▪ Spaarzaamheid: zoeken naar een minder ingrijpende straf wanneer afschrikking of neutralisering een rol spelen
▪ ≠ gelijkheid: personen kunnen verschillend gestraft worden, ook bij hetzelfde misdrijf; elke persoon wordt
individueel bekeken
o Afschrikking en neutralisering (utilitaristisch)
o Limiting retributivism streeft naar criminaliteitsreductie met minimaal noodzakelijk leed
• Neorehabilitationisme
o Ook hier desert als limiterend principe
▪ Combinatie met utilitarisme
o Rehabilitatie: behandelingsgerichte maatregelen (bv. drugsbehandeling, therapie) die misdrijven helpen voorkomen
▪ Straf kan minder zwaar zijn als een behandeling mogelijk is
3.4 DE KWESTIE VAN DE RELATIEVE AUTONOMIE
• Verschillende fases, andere drijfveren, in het bijzonder:
o Strafbaarstelling: de wetgever (het parlement), gericht aan eenieder van ons
o Straftoemeting: de strafrechter, gericht aan het individu
▪ Eerder retributivisme
o Strafuitvoering: strafuitvoeringsrechter, strafuitvoeringsrechtbank
▪ Eerder utilitarisme
• Principe van de ‘relatieve autonomie’: de context waarin straffen worden besproken is van belang; in elke fase geldt een andere
relevante context
• Maar… ‘Protest in Malonne tegen beslissing van het klooster’ (31 juli 2012)
o Eerder retributieve overwegingen speelden hier een rol
o De strafuitvoeringsrechtbank beslist dat een voorwaardelijke invrijheidstelling wordt toegepast in een klooster
4. INTERMEZZO: OVER HET WOORD ‘ALLOCHTOON’
• De hoofdredacteur schrijft een stuk over waarom De Morgen het woord ‘allochtoon’ niet meer gebruikt
4
SP.)
INLEIDING TOT DE CURSUS
1. TER INLEIDING: ENKELE ILLUSTRATIES
STRAFFEN IN VERGELIJKEND EN HISTORISCH PERSPECTIEF
• Cijfers afkomstig van Noorse criminoloog Nils Christie, n.a.v. lezing op 19 november 2002, te Londen
• Aantal gedetineerden per 100.000 inwoners in bepaalde landen
o Zo kan je landen met elkaar vergelijken
• Dit wordt de detentieratio genoemd
• Zijn vraag: hoe komt het dat er zulke grote verschillen zijn tussen het aantal gedetineerden in verschillende landen
• De verschillen worden niet veroorzaakt door onveiligheid of criminaliteit in een land
• Het gaat om het gebruik en de wijze van toepassing van straffen in elk land
• Verenigde Staten: 709 gedetineerden per 100.000 inwoners
o Beschouwd als een grote opsluiter
• IJsland: 35 gedetineerden per 100.000 inwoners
• Engeland: 138 gedetineerden per 100.000 inwoners
• In Europa liggen de detentieratio’s over het algemeen lager naarmate je noordelijker gaat
• Sinds eind jaren ’90 bestaat de straf onder elektronisch toezicht (enkelband)
• Onbedoelde gevolgen en neveneffecten van straffen: de enkelband wordt vaak niet gezien als controlerend of stigmatiserend, maar
als statussymbool en manier om aandacht te trekken
• Verschillende vormen van doodstraf
o Vaak spiegelende straffen: het misdrijf zelf wordt teruggecommuniceerd via de doodstraf
• China is de grootste executeerder, maar exacte cijfers zijn staatsgeheim
• Naaktfouille: controlemaatregel
o Spanning tussen individuele waardigheid en veiligheid
DEBAT OVER DE STRAF
NOT SO HAPPY…
• Iraniërs dansen op Happy: 91 zweepslagen en 6 maanden cel
• De zes Iraniërs die opgepakt waren nadat een filmpje op het internet verscheen waarin ze dansten op “Happy” van Pharell Williams,
zijn veroordeeld tot een half jaar cel en 91 zweepslagen.
• Op de video was te zien hoe de drie jongens en drie meisjes dansend het nummer playbackten op het dak van een gebouw in
Teheran. De meisjes weliswaar zonder de in Iran verplichte sluier.
• Met de video deden de zes hetzelfde als wat intussen in zo’n 140 landen gebeurde nadat zanger Pharrell samen met de Verenigde
Naties wereldwijd opriep om een lokale versie van zijn clip te maken. Maar de Iraanse overheid kon de video dus niet smaken en
arresteerde de jongeren.
• De zes jongeren werden beschuldigd van “deelname aan het produceren van een vulgaire videoclip” en het “hebben van
ongeoorloofde relaties met elkaar”.
• di 18/10/2011 - 11:08 Pinguïns staan bekend om hun nieuwsgierigheid, maar de waggelende beestjes blijken ook allesbehalve
onschuldig. Een cameraploeg van de BBC kon beelden maken van een adéliepinguïn die keer op keer stenen steelt van zijn
buurman.
• Het tafereel speelde zich af op Ross Island op Antarctica, tijdens de opnames van de documentaireserie "Frozen planet" voor de BBC.
Op de beelden is te zien hoe de mannetjespinguïns een stenen nest bouwen om een partner te lokken. Het mannetje met het
mooiste en het grootste nest, heeft de beste kans op een goeie partner.
1
, • De hoofdrolspeler uit het filmpje is duidelijk van die wetmatigheid op de hoogte, want de dief wacht telkens tot zijn buurman een
nieuwe steen gaat zoeken, om dan toe te slaan. Zijn buurman heeft zijn rug nog maar net gedraaid, of zijn hard labeur wordt
tenietgedaan door de geniepigheid van zijn soortgenoot.
2. WAT BEGRIJPEN WE ONDER ‘STRAF’?
• Straffen: een aloude en alledaagse praktijk
o Subsidiariteitsbeginsel: als er andere, minder ingrijpende manieren zijn om te straffen, kies dan daarvoor
• Het alledaagse straffen vertoont zekere gelijkenissen met straffen in de strafrechtsbedeling
• Maar óók: grote verschillen: cf wettelijk apparaat, eigen instellingen, gebruik van dwang, bureaucratisch proces, gespecialiseerd
personeel, …
HOE ‘STRAF’ DEFINIËREN IN KADER VAN EEN CURSUS ‘PENOLOGIE EN PENITENTIAIR RECHT’?
• Straf = ‘…een leed door de wet bepaald en door de rechterlijke macht opgelegd als een sanctie wegens een gepleegd misdrijf’ (Hof
van Cassatie, 1924)
• ‘punishment is ... the legal process whereby violators of the criminal law are condemned and sanctioned in accordance with specified
legal categories and procedures’ (Garland 1990: 17)
• ‘punishment ... is punishment for crime, imposed by the judiciary in accordance with penal law, and administered by penal
institutions such as prisons and the probation service’ (Hudson 2002: 234)
DE ZEVEN KENMERKEN VAN DE STRAF (WALKER 1991)
• (1) Er wordt ‘iets’ toegebracht aan een ander persoon, waarvan verondersteld wordt dat het onaangenaam is
o Niet de subjectieve beleving van de gestrafte staat centraal, maar wat de samenleving van mening is.
o Vrijheidsbeneming staat bovenaan de piramide, werkstraf lager in de hiërarchie volgens de samenleving.
• (2) Het toebrengen van de straf is intentioneel en gebeurt om een bepaalde reden
• (3) Degenen die de straf opleggen hebben daartoe het recht
• (4) De straf wordt opgelegd ter gelegenheid van een daad of een omissie, die een overtreding van een wet, een regel of een
gewoonte inhoudt
• (5) Degene die gestraft wordt heeft de inbreuk vrijwillig gepleegd
o Zonder vrije wil zou degene geïnterneerd worden; dit is geen straf, maar een maatregel
• (6) De redenen om te straffen moeten te rechtvaardigen zijn
• (7) Of de bestraffingsact werkelijk als straf wordt beschouwd is afhankelijk van wat de bestraffer verstaat onder bestraffing en niet
van de opvatting van de gestrafte
3. WAT DOEN WE IN EEN CURSUS ‘PENOLOGIE EN PENITENTIER RECHT’?
• Wat doet de ‘penologie’?
o Traditioneel een wat beladen term… cf C.S. Lewis (1953: 226):
• ‘Penologie is de sociaal-wetenschappelijke bestudering van de oplegging en tenuitvoerlegging van strafrechtelijke sancties ...In de
penologie komen vragen aan de orde als: wat houden de diverse sancties in; welke rechtstheoretische en –filosofische ideeën liggen
er aan ten grondslag; welke doelen wil men ermee bereiken en lukt het om die doelen te realiseren: zijn ze effectief?’ (Moerings
2003: 5)
• ‘that body of thought which explores the relations between punishment and society, its purpose being to understand punishment as
a social phenomenon and thus trace its role in social life’ (Garland 1990: 10)
o Bij Garland ligt de nadruk vooral op de sociologie van de straf
o Wanneer is een straf rechtvaardig?
o Werkt een straf?
o Welke functies vervult de straf?
2
,HOOFDSTUK 1. WAAROM STRAFFEN?
1. INLEIDING: SITUERING VAN HET RECHTVAARDIGINGSVRAAGSTUK VAN DE STRAF
• Waarom is dit vraagstuk zo belangrijk?
o Essentie van de straf (cf Walker 1991): straffen doet ‘pijn’ - doelgerichte leedtoevoeging; het gaat om een vorm van
‘statelijk geweld’
o Straffen is duur – een belangrijke maatschappelijke investering
o >>>> DUS: straffen is om minstens twee redenen potentieel problematisch
o >>>> DUS: nood aan ‘goede redenen’ om over te gaan tot bestraffing
• Straffilosofische theorieën identificeren de problematische aspecten en zoeken, voor zover mogelijk, naar mogelijkheden om er mee
om te gaan
2. INTERMEZZO: WAAROM STRAFFEN WE? TWEE RECENTE CASES
• Proces Demjanjuk
o Retributuvisme: met de straf wordt er gezocht naar een manier om wat er gebeurd is in het verleden terug recht te zetten
▪ Er wordt gepoogd de verdiende straf op te leggen, de morele afkeuring van wat er gebeurd is staat centraal
o Hier wordt geen gedragsbeïnvloeding, afschrikking beoogd
• Zaak over onverantwoord rijgedrag
o Gedragsbeïnvloeding staat centraal
o Utilitarisme: toekomstgerichte straf
3. DE KLASSIEKE ANTWOORDEN: RETRIBUTIVISME, UTILITARISME & VERENIGINGSTHEORIEËN
3.1 RETRIBUTIVISME
• Immanuel Kant (1724-1804)
• Gericht op het verleden
• De vergelding van het misdrijf is de belangrijkste legitimatie van de straf
• De morele veroordeling van wat men in het verleden heeft misdaan
• Er wordt geen toekomstige gedragsbeïnvloeding nagestreefd
• Straf beoogt herstel van de rechtsorde
o De straf is de betaling van de schuld die hierdoor ontstaat
o Oog om oog, tand om tand – de dader wordt aangedaan wat hij zijn slachtoffer heeft aangedaan
• De plicht om te straffen, in alle omstandigheden
o Niet haalbaar in de realiteit
• De zwaarte van de straf wordt bepaald door de ernst van het misdrijf en niet op basis van het te verwachten toekomstige gedrag (<->
utilitarisme)
• Moderne variant: just desert = de verdiende straf
o Herstel sociaal evenwicht door de voordelen van het misdrijf te ontnemen aan de dader
o Afkeuring uitdrukken, en dus ondersteunen en bevestigen van de heersende sociale normen
o Afschrikking - staat ondergeschikt tegenover de rest
▪ Preventie mag nooit autonoom opereren als rechtvaardiging voor de straf, het is een suplement van de afkeuring
3.2 UTILITARISME
• Jeremy Bentham (1748-1832)
o Heeft een vrij rationele omgang met misdrijfplegers
• Gericht op de toekomst
o De rechtvaardiging van de straf moet bijdragen aan het vergroten van het geluk in de samenleving
• Preventie
o Hoe kan de straf bijdragen aan de preventie van misdrijven en zo het geluk van de samenleving bevorderen
• Hedonistische mensvisie: de mens streeft naar geluk en plezier en vermijdt pijn en lijden
o De straf is leedtoevoeging
o Het toegevoegde leed werkt als prikkel om geen misdrijf te begaan; angst voor straf weerhoudt van misdrijf
• Generale en individuele preventie
3
, o Generale (algemene) preventie: richt zich op de gehele bevolking
▪ Bijvoorbeeld strafbaarstelling: iedereen wordt erop gewezen deze handeling niet te stellen
▪ Afkondigen en aankondigen van strafbaarstellingen
▪ Ook bij toepassing van de straf: de uitspraak van een straf
▪ Belangrijkste
o Individuele preventie: gericht op de individuele misdrijfpleger
▪ Onderverdeling in drie vormen van preventie:
1. Neutralisering (Incapacitation): door het straffen wordt de persoon verhindert nieuwe misdrijven te
plegen
o Bijvoorbeeld gevangenisstraf (maar binnen de gevangenis kunnen ook misdrijven
plaatsvinden)
o Bijvoorbeeld de doodstraf
2. Reformatie (Reformation): inwerken op de wil om misdrijven te plegen
o Door de straf wordt de persoon van slechte contacten afgesneden en via positieve contacten
terug op het rechte pad gebracht, zodat hij niet langer de wil heeft om nieuwe misdrijven te
plegen
3. Individuele afschrikking: door de dader te straffen, wordt hij geïntimideerd en durft hij geen misdrijf
meer te plegen
o Hier gaat het om het niet durven plegen, terwijl de wil om te misdrijven mogelijk nog
aanwezig is; dit verschilt van reformatie
3.3 VERENIGINGSTHEORIEËN
• Gaat elementen van de ene en de andere theorie combineren tot een nieuwe straftheorie, om negatieve elementen af te schermen
en enkel de positieve op te nemen
• Spaarzaamheid (limiting retributivism)
o Heeft zekere verwantschap met retributivisme
o Desert is niet langer ‘definiërend’ voor de aard van de straf, maar wel een ‘limiterend’ principe
▪ Desert: de verdiende straf, in verhouding tot de ernst van het misdrijf
▪ De proportionele straf vormt een bovengrens; naar beneden kan worden afgeweken op basis van utilitaristische
overwegingen
o Principe van spaarzaamheid i.p.v. principe van gelijkheid
▪ Spaarzaamheid: zoeken naar een minder ingrijpende straf wanneer afschrikking of neutralisering een rol spelen
▪ ≠ gelijkheid: personen kunnen verschillend gestraft worden, ook bij hetzelfde misdrijf; elke persoon wordt
individueel bekeken
o Afschrikking en neutralisering (utilitaristisch)
o Limiting retributivism streeft naar criminaliteitsreductie met minimaal noodzakelijk leed
• Neorehabilitationisme
o Ook hier desert als limiterend principe
▪ Combinatie met utilitarisme
o Rehabilitatie: behandelingsgerichte maatregelen (bv. drugsbehandeling, therapie) die misdrijven helpen voorkomen
▪ Straf kan minder zwaar zijn als een behandeling mogelijk is
3.4 DE KWESTIE VAN DE RELATIEVE AUTONOMIE
• Verschillende fases, andere drijfveren, in het bijzonder:
o Strafbaarstelling: de wetgever (het parlement), gericht aan eenieder van ons
o Straftoemeting: de strafrechter, gericht aan het individu
▪ Eerder retributivisme
o Strafuitvoering: strafuitvoeringsrechter, strafuitvoeringsrechtbank
▪ Eerder utilitarisme
• Principe van de ‘relatieve autonomie’: de context waarin straffen worden besproken is van belang; in elke fase geldt een andere
relevante context
• Maar… ‘Protest in Malonne tegen beslissing van het klooster’ (31 juli 2012)
o Eerder retributieve overwegingen speelden hier een rol
o De strafuitvoeringsrechtbank beslist dat een voorwaardelijke invrijheidstelling wordt toegepast in een klooster
4. INTERMEZZO: OVER HET WOORD ‘ALLOCHTOON’
• De hoofdredacteur schrijft een stuk over waarom De Morgen het woord ‘allochtoon’ niet meer gebruikt
4
