JEUGDRECHT & JEUGDBESCHERMING
Examen: cases + theorie
HOOFDSTUK 1: GESCHIEDENIS
1 JEUGDBESCHERMING IN BELGIË: HET ONTTSAAN VAN EEN CATEGORIAAL BELEID
1.1 EVOLUTIE VAN DE SOCIALISATIE
- Kinderen werden beschouwd als kleine volwassenen vanaf ongeveer 7 jaar
o Verandering in 1912 à Wet kinderbescherming
o Kijken naar eigen rechten en regels in België
o Wet is begin van Jeugdbeschermingsrecht
- Categoriaal beleid à gekomen door opkomst van de wetenschappen (sociologie, psychologie, …)
o = Samenleving wordt verdeeld in groepen: kinderen en volwassene
o Verlichting is bepalend voor categoriaal beleid
§ 2 mensbeelden in de verlichting:
§ Volwassene à kent zijn lot
§ Kind à kneedbaar, maakbaar, evolueerbaar
o Belangrijke begrippen
§ Socialisatie = waarden en normen die aangeleerd worden aan de kinderen, wat is
normaal en wat is kwaad
§ Sociale controle = waar men naar kijkt als men zich niet aan die regels houdt
1.1.1 VROEGER HAD MEN GEEN KINDBEELD
- Kinderen werden beschouwd als kleine volwassenen vanaf ongeveer 7 jaar
o Ook op basis van seksualiteit
- Geen school, ze werkten mee op het veld of in het huishouden
- Harde en afstandelijke opvoeding, vaak gewelddadig of bijgelovig
o Bv. Brandmerken, in ijskoud water doppen
- Kinderen hadden geen rechten en weinig waarde, vooral meisjes niet
o Zwarte vlag opgehangen als er een meisje werd geboren
- Ouders voedden hun kinderen vaak niet zelf op
1.1.2 DE EERSTE AANZET TOT EEN KINDBEELD (VANAF 16 E E)
- Kinderen meer als kinderen beginnen zien
- In rijke milieus kregen jongens onderwijs, meisjes pas veel later
- Twee visies op kinderen:
1 Moralisten: kind is van nature slecht, opvoeding moet corrigeren
2 Romantici: kind is goed, samenleving maakt het slecht
- Kinderen werden steeds meer als aparte wezens gezien
1
,- Verlichting (18e eeuw): opvoeding werd gezien als voorbereiding op volwassenheid
o Kinderen zijn de toekomst
o Kinderen zaten in de wachttijd om gemaakt te worden tot een volwassene
- Beschermde omgeving nodig om kind te laten groeien
Psychogenese = Eigenschappen worden specifiek aan kinderen toegeschreven.
Sociogenese = Op grond van maatschappelijke verandering het apart gaan zien van kind en
volwassene.
1872: ontstaan kindergeneeskunde/pediatrie: levenskwaliteit verhogen 1889: verbod op
kinderarbeid
1914: wet op de leerplicht
- Toont allemaal aan dat men kinderen uitsloot uit de wereld van volwassenen, hebben eigen wereld
- Arbeidersklasse en fabrieksbazen niet blij: konden geen geld meer verdienen
- Ouders niet blij: verlies en overname ouderlijke macht door de Overheid
o Ze zeiden wat moest
De samenleving verandert mee:
- Kinderarbeid wordt verboden, leerplicht ingevoerd
- Oprichting van instellingen speciaal voor kinderen (school, opvang, zorg)
- Er ontstaat een wachttijd: kind is nog geen volwassene, maar onderweg
1.1.3 HET HUIDIGE KINDBEELD
- Kinderen worden gezien als nieuwsgierig, creatief en leergierig
- Ze hebben recht op een omgeving die hun ontwikkeling ondersteunt
- Opvoeding en onderwijs zijn afgestemd op hun leeftijd en noden
- Aparte behandeling in zorg, onderwijs en opvoeding is normaal
- Pas bij volwassenheid worden kinderen volledig verantwoordelijk
2 HISTORISCH OVERZICH VAN DE JEUGDBESCHERMING IN HET BELGISCH RECHT
2 EVOLUTIE VAN DE SOCIALE CONTROLE
Op vlak van bestraffing: geen onderscheid tussen volwassene en kind (vanaf 19de eeuw)
- Wel verschil = in handen van pater familias of door goddelijke overwegingen
Pas toen kind uitgevonden werd in verlichting was er een wijziging
è Door criminologie en penologie
o Criminologie = leer van de maatschappij die kijkt op welke manier er bestraft wordt en op
welke manier wetten tot stand komen
o Penologie = de leer van de straffen, wat zijn de straffen, hoe opstellen, aan we straffen
geven,..
2.1 VROEGE TIJDEN TOT VERLICHTING
Eerste sporen van onderscheid:
2
,- In het oude Rome begon men stilaan anders naar kinderen te kijken
- “Onmondige” kinderen (te jong om te trouwen) kregen soms een andere straf dan volwassenen
- Rechters bepaalden of een kind wist wat goed of fout was (“oordeel des onderscheids”)
- Leeftijd én intentie speelden een rol bij strafbaarheid
Na de val van het Romeinse rijk:
- Macht verschoof van de staat naar het gezin
- Vader bepaalde zelf of een kind gestraft werd
- Strafrecht verschilde per stam, streek en familie
- Geen centraal rechtssysteem meer
o Hing af van wie er voor je neus stond hoe je gestraft werd
Terugkeer van regels en staatsmacht:
- Vanaf 11e eeuw: herontdekking van Romeins recht
- 13e eeuw: opkomst van staten → meer nood aan orde
- Staat ging rechtspraak opnieuw organiseren, ook voor kinderen
- Rechters bepaalden of kind wist wat het deed
Eerste wetgeving met verzachtende straf (1532)
- Constitutio Criminalis Carolina: straf mag verzacht worden voor kinderen
- Voorwaarde: kind had nog geen gebruik van rede (gezond verstand)
- Eerste wettelijke erkenning dat kinderen niet zomaar als volwassenen kunnen worden gestraft
Evolutie richting moderne visie:
- Verlichting bevestigt idee dat mens keuzes maakt met verstand
- Kinderen worden meer en meer gezien als niet volledig verantwoordelijke wezens
- Basis gelegd voor latere jeugdbescherming en aangepaste straffen
2.2 DE VERLICHTING
Wat is de verlichting?
- 18e eeuw = tijd van verstand, wetenschap en vooruitgang
- Mensen geloven dat je de samenleving kan verbeteren met kennis
- Positivisme: alles moet verklaarbaar en meetbaar zijn, mens actief leven in handen neemt
o Industriële revolutie
- Darwinisme: lot kan wijzigen, maakbaarheid van de maatschappij
- Start van de industriële revolutie met grote technologische veranderingen
Donkere keerzijde van de vooruitgang:
- Fabrieksarbeid: lange uren, lage lonen, geen bescherming
- Kinderen moesten mee werken, vaak in gevaarlijke omstandigheden
- Kinderarbeid werd verboden (1889), maar met veel weerstand
- Ouders en werkgevers zagen het als inmenging in gezag of verlies aan inkomen
Verlichte ideeën over kinderen
- Kinderen worden nu gezien als de toekomst van de samenleving
3
, - Als kennis belangrijk is, moet je kinderen opvoeden en beschermen
- Verwaarlozing van kinderen = bedreiging voor de toekomst
- Verlichte maatschappij kiest steeds meer voor bescherming en onderwijs
Sociale spanningen
- Opkomst van het socialisme: strijd voor betere leefomstandigheden
- Rijken (adel, kerk) reageren met liefdadigheid (fancy fairs, voedsel, speelgoed)
- Spanningen tussen structurele verandering (socialisme) en morele plicht (rijkere klasse)
- Poging om arbeiders hun normen en waarden op te leggen
Er kwam opkomend socialisme: betere rechtsbescherming en sociaal beleid voor arbeiders
- = Bescherming van elkaar, de zwakkere, de zieke, …
- Niet goed voor clerus en adel: probeerden arbeiders te betrekken en hun zaak
overnemen à wilden morele controle en een goede evaluaje van God
‘Fancy fairs’ = liefdadigheidskermissen die een overvloed aan eten, koopwaar, speelgoed,
vermaak en verjer vertoonden in de hoop dat de arbeidsvrouwen de opvoedingswaarden van
de hogere klassen zouden overnemen.
Nieuwe kijk op straffen:
- Verlichte denkers (zoals Rousseau, Montesquieu, Voltaire) stelden kritische vragen:
o Is het strafsysteem wel eerlijk?
o Houden we rekening met leeftijd of situatie?
- Sociale wetenschappen ontstaan en onderzoeken andere manieren van straffen
- Hieruit groeien vier belangrijke strafrechtelijke scholen → 2.3.1, …
2.3 TENDSENSEN VANAF DE VERLICHTING
2.3.1 DE KLASSIEKE CRIMINOLOGISCHE SCHOOL (18 E E)
- Verzet tegen de wrede straffen van vroeger (zoals lijfstraffen onder het Ancien Régime)
- Straf moet logisch, eerlijk en wettelijk bepaald zijn
- 5 basisprincipes/axioma’s
o Wilsautonomie
§ Vrije wil: je kiest bewust voor goed of kwaad
o Morele aansprakelijkheid
§ Verantwoordelijkheid: je bent zelf verantwoordelijk
o Legaliteit:
§ Straf en misdrijf moeten in de wet staan
o Proportionaliteit:
§ Straf moet passen bij de ernst van het feit
o Gelijkheid:
§ De wet is voor iedereen gelijk
§ Afkopen mag niet meer
- 3 doelen van straf:
o Boeten/vergelding
§ Lasten zijn zwaarder dan de lusten, genoegdoening
4
Examen: cases + theorie
HOOFDSTUK 1: GESCHIEDENIS
1 JEUGDBESCHERMING IN BELGIË: HET ONTTSAAN VAN EEN CATEGORIAAL BELEID
1.1 EVOLUTIE VAN DE SOCIALISATIE
- Kinderen werden beschouwd als kleine volwassenen vanaf ongeveer 7 jaar
o Verandering in 1912 à Wet kinderbescherming
o Kijken naar eigen rechten en regels in België
o Wet is begin van Jeugdbeschermingsrecht
- Categoriaal beleid à gekomen door opkomst van de wetenschappen (sociologie, psychologie, …)
o = Samenleving wordt verdeeld in groepen: kinderen en volwassene
o Verlichting is bepalend voor categoriaal beleid
§ 2 mensbeelden in de verlichting:
§ Volwassene à kent zijn lot
§ Kind à kneedbaar, maakbaar, evolueerbaar
o Belangrijke begrippen
§ Socialisatie = waarden en normen die aangeleerd worden aan de kinderen, wat is
normaal en wat is kwaad
§ Sociale controle = waar men naar kijkt als men zich niet aan die regels houdt
1.1.1 VROEGER HAD MEN GEEN KINDBEELD
- Kinderen werden beschouwd als kleine volwassenen vanaf ongeveer 7 jaar
o Ook op basis van seksualiteit
- Geen school, ze werkten mee op het veld of in het huishouden
- Harde en afstandelijke opvoeding, vaak gewelddadig of bijgelovig
o Bv. Brandmerken, in ijskoud water doppen
- Kinderen hadden geen rechten en weinig waarde, vooral meisjes niet
o Zwarte vlag opgehangen als er een meisje werd geboren
- Ouders voedden hun kinderen vaak niet zelf op
1.1.2 DE EERSTE AANZET TOT EEN KINDBEELD (VANAF 16 E E)
- Kinderen meer als kinderen beginnen zien
- In rijke milieus kregen jongens onderwijs, meisjes pas veel later
- Twee visies op kinderen:
1 Moralisten: kind is van nature slecht, opvoeding moet corrigeren
2 Romantici: kind is goed, samenleving maakt het slecht
- Kinderen werden steeds meer als aparte wezens gezien
1
,- Verlichting (18e eeuw): opvoeding werd gezien als voorbereiding op volwassenheid
o Kinderen zijn de toekomst
o Kinderen zaten in de wachttijd om gemaakt te worden tot een volwassene
- Beschermde omgeving nodig om kind te laten groeien
Psychogenese = Eigenschappen worden specifiek aan kinderen toegeschreven.
Sociogenese = Op grond van maatschappelijke verandering het apart gaan zien van kind en
volwassene.
1872: ontstaan kindergeneeskunde/pediatrie: levenskwaliteit verhogen 1889: verbod op
kinderarbeid
1914: wet op de leerplicht
- Toont allemaal aan dat men kinderen uitsloot uit de wereld van volwassenen, hebben eigen wereld
- Arbeidersklasse en fabrieksbazen niet blij: konden geen geld meer verdienen
- Ouders niet blij: verlies en overname ouderlijke macht door de Overheid
o Ze zeiden wat moest
De samenleving verandert mee:
- Kinderarbeid wordt verboden, leerplicht ingevoerd
- Oprichting van instellingen speciaal voor kinderen (school, opvang, zorg)
- Er ontstaat een wachttijd: kind is nog geen volwassene, maar onderweg
1.1.3 HET HUIDIGE KINDBEELD
- Kinderen worden gezien als nieuwsgierig, creatief en leergierig
- Ze hebben recht op een omgeving die hun ontwikkeling ondersteunt
- Opvoeding en onderwijs zijn afgestemd op hun leeftijd en noden
- Aparte behandeling in zorg, onderwijs en opvoeding is normaal
- Pas bij volwassenheid worden kinderen volledig verantwoordelijk
2 HISTORISCH OVERZICH VAN DE JEUGDBESCHERMING IN HET BELGISCH RECHT
2 EVOLUTIE VAN DE SOCIALE CONTROLE
Op vlak van bestraffing: geen onderscheid tussen volwassene en kind (vanaf 19de eeuw)
- Wel verschil = in handen van pater familias of door goddelijke overwegingen
Pas toen kind uitgevonden werd in verlichting was er een wijziging
è Door criminologie en penologie
o Criminologie = leer van de maatschappij die kijkt op welke manier er bestraft wordt en op
welke manier wetten tot stand komen
o Penologie = de leer van de straffen, wat zijn de straffen, hoe opstellen, aan we straffen
geven,..
2.1 VROEGE TIJDEN TOT VERLICHTING
Eerste sporen van onderscheid:
2
,- In het oude Rome begon men stilaan anders naar kinderen te kijken
- “Onmondige” kinderen (te jong om te trouwen) kregen soms een andere straf dan volwassenen
- Rechters bepaalden of een kind wist wat goed of fout was (“oordeel des onderscheids”)
- Leeftijd én intentie speelden een rol bij strafbaarheid
Na de val van het Romeinse rijk:
- Macht verschoof van de staat naar het gezin
- Vader bepaalde zelf of een kind gestraft werd
- Strafrecht verschilde per stam, streek en familie
- Geen centraal rechtssysteem meer
o Hing af van wie er voor je neus stond hoe je gestraft werd
Terugkeer van regels en staatsmacht:
- Vanaf 11e eeuw: herontdekking van Romeins recht
- 13e eeuw: opkomst van staten → meer nood aan orde
- Staat ging rechtspraak opnieuw organiseren, ook voor kinderen
- Rechters bepaalden of kind wist wat het deed
Eerste wetgeving met verzachtende straf (1532)
- Constitutio Criminalis Carolina: straf mag verzacht worden voor kinderen
- Voorwaarde: kind had nog geen gebruik van rede (gezond verstand)
- Eerste wettelijke erkenning dat kinderen niet zomaar als volwassenen kunnen worden gestraft
Evolutie richting moderne visie:
- Verlichting bevestigt idee dat mens keuzes maakt met verstand
- Kinderen worden meer en meer gezien als niet volledig verantwoordelijke wezens
- Basis gelegd voor latere jeugdbescherming en aangepaste straffen
2.2 DE VERLICHTING
Wat is de verlichting?
- 18e eeuw = tijd van verstand, wetenschap en vooruitgang
- Mensen geloven dat je de samenleving kan verbeteren met kennis
- Positivisme: alles moet verklaarbaar en meetbaar zijn, mens actief leven in handen neemt
o Industriële revolutie
- Darwinisme: lot kan wijzigen, maakbaarheid van de maatschappij
- Start van de industriële revolutie met grote technologische veranderingen
Donkere keerzijde van de vooruitgang:
- Fabrieksarbeid: lange uren, lage lonen, geen bescherming
- Kinderen moesten mee werken, vaak in gevaarlijke omstandigheden
- Kinderarbeid werd verboden (1889), maar met veel weerstand
- Ouders en werkgevers zagen het als inmenging in gezag of verlies aan inkomen
Verlichte ideeën over kinderen
- Kinderen worden nu gezien als de toekomst van de samenleving
3
, - Als kennis belangrijk is, moet je kinderen opvoeden en beschermen
- Verwaarlozing van kinderen = bedreiging voor de toekomst
- Verlichte maatschappij kiest steeds meer voor bescherming en onderwijs
Sociale spanningen
- Opkomst van het socialisme: strijd voor betere leefomstandigheden
- Rijken (adel, kerk) reageren met liefdadigheid (fancy fairs, voedsel, speelgoed)
- Spanningen tussen structurele verandering (socialisme) en morele plicht (rijkere klasse)
- Poging om arbeiders hun normen en waarden op te leggen
Er kwam opkomend socialisme: betere rechtsbescherming en sociaal beleid voor arbeiders
- = Bescherming van elkaar, de zwakkere, de zieke, …
- Niet goed voor clerus en adel: probeerden arbeiders te betrekken en hun zaak
overnemen à wilden morele controle en een goede evaluaje van God
‘Fancy fairs’ = liefdadigheidskermissen die een overvloed aan eten, koopwaar, speelgoed,
vermaak en verjer vertoonden in de hoop dat de arbeidsvrouwen de opvoedingswaarden van
de hogere klassen zouden overnemen.
Nieuwe kijk op straffen:
- Verlichte denkers (zoals Rousseau, Montesquieu, Voltaire) stelden kritische vragen:
o Is het strafsysteem wel eerlijk?
o Houden we rekening met leeftijd of situatie?
- Sociale wetenschappen ontstaan en onderzoeken andere manieren van straffen
- Hieruit groeien vier belangrijke strafrechtelijke scholen → 2.3.1, …
2.3 TENDSENSEN VANAF DE VERLICHTING
2.3.1 DE KLASSIEKE CRIMINOLOGISCHE SCHOOL (18 E E)
- Verzet tegen de wrede straffen van vroeger (zoals lijfstraffen onder het Ancien Régime)
- Straf moet logisch, eerlijk en wettelijk bepaald zijn
- 5 basisprincipes/axioma’s
o Wilsautonomie
§ Vrije wil: je kiest bewust voor goed of kwaad
o Morele aansprakelijkheid
§ Verantwoordelijkheid: je bent zelf verantwoordelijk
o Legaliteit:
§ Straf en misdrijf moeten in de wet staan
o Proportionaliteit:
§ Straf moet passen bij de ernst van het feit
o Gelijkheid:
§ De wet is voor iedereen gelijk
§ Afkopen mag niet meer
- 3 doelen van straf:
o Boeten/vergelding
§ Lasten zijn zwaarder dan de lusten, genoegdoening
4
