FILOSOFIE
INLEIDING
ROL VAN GRIEKENLAND
Belang van de stroomculturen
Stroomculturen ontstaan rond grote rivieren
o Rivieren zijn kilometers breed en zorgen voor vruchtbare grond waardoor
veel landbouwers zich rond rivieren gingen vestigen
o Bv: Egyptische cultuur iedereen in Egypte woont rond de Nijl
Waarom is Griekenland zo belangrijk
Grieken pikken alles op en zijn een doorgeefluik naar onze omgeving van die
stroomculturen
Romeinen zijn belangrijk voor ons zij gaan de andere kant (= onze kant) van
de Middellandse zee veroveren romeinse cultuur is door en door Grieks, de
romeinse elite worden allemaal Grieks opgeleid
Romeinse cultuur is door het veroveren van de Middellandse zee tot bij ons
geraakt zie je vandaag nog steeds in bv onze wetgeving (zitten nog Romeinse
wetten in verwerkt)
Veel geschreven teksten hebben gezorgd voor het ontstaan van ons alfabet
WAT IS WIJSBEGEERTE?
Wordt een onderscheid gemaakt tussen de wereld en de leefwereld
Wereld: we kijken naar de wetenschap (objectief)
Leefwereld: onafhankelijk van de biologie, we zitten er elke dag, een soort van
biologische wording (cultureel)
Er is een verschil tussen een dier in de wereld en een dier in de leefwereld
o Bv: in een Pet cemetery, krijg je te maken met huisdieren die veel
betekenen hebben voor hun eigenaar ze worden dus niet beschouwd als
een gewoon biologisch dier
Verschil tussen objectieve en culturele wereld
o Objectieve wereld
Wetenschap staat centraal!!
Een huisdier is een gewoon biologisch dier
o Culturele wereld
Wetenschap is slechts een voetnoot in je leven (is secundair)
Wereld waar wij in leven (leefwereld)
Bv: je eet geen rendier meer omdat je de film Bamby hebt gezien
Wijsbegeerte speelt zich af in de leefwereld (je zit hier 99% van de tijd in) je opleiding
is slechts een voetnoot in je leven
Voorbeeld: Gindadrap is een “festival” waarbij jaarlijks 1428 dolfijnen gedood worden
Wij als mens zijn hiertegen kunnen ons niet voorstellen dat je hier aan meedoet
MAAR: in België doden we ook heel veel dieren, maar we zien die niet op dezelfde
manier als een festival waar ze dolfijnen vermoorden het is niet omdat je
wetenschappelijk inzicht hebt dat je ook leef inzichten hebt
1
, Bv: ook culturele discussies over het algemeen slachten van dieren
THEMA’S IN FILOSOFIE
Binnen de leefwereld komen talrijke thema’s voortdurend terug
Wie ben ik?
Waarom ben ik er?
Wat is vriendschap? Liefde?
Ben ik vrij?
Wat is mijn relatie tot dieren? Tot anderen? Tot God?
Belang van zingeving “verstaan” van leefwereld, zelf, anderen
Antwoord op de “zin” vraag schuift doorheen de tijd filosofie herneemt zichzelf
voortduren bouwt eigenlijk niets nieuws op maar bouwt verder op wat er al is
Filosofie is geen literatuur, geen poëzie, roman, tragedie, komedie maar al die ‘taal’
vormen kunnen wel filosofisch interessant zijn en komen aan bod
Filosofie zal voortdurend teruggrijpen naar oude teksten, wetenschap niet, in essentie
omdat de zinvraag eeuwig is en niet fundamenteel wijzigt. Filosofie bouwt niet op zoals
wetenschap
VERKLARINGSMODELLEN: MAGIE, MYTHOLOGIE EN FILOSOFIE
Filosofie speelt een belangrijke rol in het ontstaan van de wetenschap vroeger waren
er 3 verschillende manieren om de werkelijkheid te proberen verklaren:
Magie is een kennisvorm in oude (en nieuwe) culturen. Magie laat je toe de wereld te
beheersen en is dikwijls verbonden met taboe (rol van objecten als haar, nagels, bloed,
lijk, (zie ook griezelfilm)
Het magische object beheerst de wereld (voodoo)
Magische omgangsvormen willen controle hebben over de wereld (via bv
spreuken)
Magie heeft als eigenschap dat het iets geheim is dat je moet aanleren bv:
Harry Potter wordt uitverkoren, je kan niet zomaar Harry Potter worden
Magische structuren bestaan de dag van vandaag ook nog wordt vaak gezien
als bijgeloof
Mythologie speelde grote rol in de mondelinge cultuur. Legendarische verhalen vormen
een collectief geheugen waarin alle dingen hun plaats krijgen. Homeros is eerste
schriftelijke neerslag hiervan
Men vertelt verhalen over de wereld
Mensen willen proberen structuur te brengen in hoe wij naar de wereld kijken
Vanaf de 6de eeuw BC ontstaat er een andere taal die niet genoeg heeft aan magische of
mythologische verklaringen 3de verklaringsmodel ontstaat vanuit de verwondering,
ze willen de wereld verklaren aan de hand van de reden
Ze vertrekt volgens Plato en Aristoteles vanuit de ‘verwondering’ (to taumadzein)
Steunt op een doorbreken van de evidente aanwezigheid in de wereld (bv bij
kinderen), filosofie steunt op vraagtekens plaatsen, veel meer dan op oplossingen
geven.
THALES
2
,Thales gaat op nog een andere manier de werkelijkheid proberen verklaren door gebruik
te maken van 4 grond elementen (zegt: niet persoonlijke goddelijke krachten brengen
orde in wereld)
1) Water
2) Vuur
3) Aarde
4) Lucht
Verhouding tussen deze grondelementen is cruciaal
Thales zijn manier van verklaren leidt terug naar wat mensen met elkaar delen, inzien,
vertellen, …
Zijn manier kan door iedereen verstaan en gebruikt worden
Thales is verwonderd over dingen vandaar dat hij zoveel kennis had in zo veel
verschillende vakken
LOGOS VERSUS MAGIE EN MYSTERIE
“Wij zijn in ons ontstaan logocentrisch” de redelijke verklaring domineert tot op de dag
van vandaag bij ons (ogos = redelijke verklaring domineert hieruit is de wetenschap
ontstaan
Magie geeft controle over werkelijkheid maar is verborgen, niet toegankelijk (Hogwarts)
Godsdienst verklaart ook het mysterie, maar slechts een beperkte elite heeft toegang tot
het mysterie. Mysteriegodsdiensten vereisen rituele inwijding, doorgeven van een geheim
(priester in mis)
Natuurfilosofen doen beroep op wat algemeen verstaanbaar is, op de rede (logos) en dat
is in principe openbaar, toegankelijk voor allen, begrijpbaar voor allen. Belang van
argument, debat, rede
Westen is logocentrische cultuur. Zal in 20ste eeuwse filosofie zwaar bekritiseerd worden
door o.a. Nietzsche, Heidegger, Bataille,…
ROL VAN DE WISKUNDE (MEETKUNDE)
Thales wordt beschouwd als de eerste Griekse wiskundige wiskunde
komt uit Babylonië & Egypte maar krijgt bij Thales ene mathematische
bewijsvorm
Hij bewees bekende goniometrische stellingen zoals dat 2 driehoeken
gelijk zijn als ze een zijde en 2 aanliggende hoeken gemeen hebben of
ook Thales theorema
Wiskundige kennis verwijst naar een nieuw waarheidsideaal: eeuwig, toegankelijk via
rede, coherent, volstrekt transparant begrijpbaar
Gebruikt begrippen die abstract, immaterieel zijn (punt, rechte, driehoek, maakt niet uit
welke je tekent)
Speciale rol van wiskundige inzicht zorgt ervoor dat bij Pythagoras (569 - 470 BC,
stelling), mathematische kennis basis voor religie wordt (muziek en lengte snaren lier,
3
, harmonie der sferen, pythagoreïsche school (zie ook numerologie) wiskunde en magie,
religie komen samen
DEELDISCIPLINES VAN DE FILOSOFIE
Filosofie kent geen grens maar er zijn een aantal thema’s die historisch een grote rol
gespeeld hebben
Logica: de basis van geldig redeneren
Epistemologie: hoe werkt kennis? Wat is kennis?
Metafysica: wat is de fundamentele aard van de werkelijkheid?
Ethiek: wat is goed en kwaad? Hoe moet ik handelen?
Esthetica: wat is schoonheid? Hoe werkt schoonheid?
Politieke filosofie, rechtsfilosofie, sociale filosofie, bedrijfsethiek, bio-ethiek, ethiek van AI,
…
DE KLASSIEKE GRIEKSE WIJSBEGEERTE
Athene is een stadstaat (grootste van heel de Griekse samenleving)
Wij leven in een representatieve democratie betekent dat je stemt voor bepaalde
partijen en dat die partijen alles beslissen
ATHENE/ DE GOUDEN EEUW VAN PERICLES
Politieke context: de stadstaat (Polis) als proto-democratie (alleen voor mannen met een
bepaalde rijkdom).
Openbare volksvergaderingen (Boulè) nemen beslissingen bestond uit ongeveer
5000 mannen
Belang van spreken (= retorica) in de openbare ruimte (Tirannie als het grote
gevaar)
Athene is een radicaal voorbeeld van een directe democratie zoals we vandaag kennen in
Zwitserland
Rol van de sofisten was zeer belangrijk (Protagoras, Gorgias, Hippias,… zie Plato)
sofisten waren leeraren die retorica gingen aanleren aan de 5000 mannen in de
volksvergadering
Socrates is zelf zo’n leraar, maar tegelijk genadeloze criticus van de sofisten. Zij
bederven de waarheid en daarmee de Polis. Vooral na de dood van Pericles merkbare
achteruitgang in Polis
Overdracht van kennis moest voor hem eerlijk zijn hij wou niet betaald worden
voor wat hij deed, hij wou ook niets opschrijven om misbruik te voorkomen
De reden dat we dingen weten over Socrates is door de geschriften van Plato (zijn
leerling)
Sprak op het moment dat de Atheense democratie onder druk stond
Was een grote inspirator voor de Griekse filosofie
Filosofie wordt veel praktischer, ethisch en politiek relevant
SOCRATES (469-399) / PLATO
4
INLEIDING
ROL VAN GRIEKENLAND
Belang van de stroomculturen
Stroomculturen ontstaan rond grote rivieren
o Rivieren zijn kilometers breed en zorgen voor vruchtbare grond waardoor
veel landbouwers zich rond rivieren gingen vestigen
o Bv: Egyptische cultuur iedereen in Egypte woont rond de Nijl
Waarom is Griekenland zo belangrijk
Grieken pikken alles op en zijn een doorgeefluik naar onze omgeving van die
stroomculturen
Romeinen zijn belangrijk voor ons zij gaan de andere kant (= onze kant) van
de Middellandse zee veroveren romeinse cultuur is door en door Grieks, de
romeinse elite worden allemaal Grieks opgeleid
Romeinse cultuur is door het veroveren van de Middellandse zee tot bij ons
geraakt zie je vandaag nog steeds in bv onze wetgeving (zitten nog Romeinse
wetten in verwerkt)
Veel geschreven teksten hebben gezorgd voor het ontstaan van ons alfabet
WAT IS WIJSBEGEERTE?
Wordt een onderscheid gemaakt tussen de wereld en de leefwereld
Wereld: we kijken naar de wetenschap (objectief)
Leefwereld: onafhankelijk van de biologie, we zitten er elke dag, een soort van
biologische wording (cultureel)
Er is een verschil tussen een dier in de wereld en een dier in de leefwereld
o Bv: in een Pet cemetery, krijg je te maken met huisdieren die veel
betekenen hebben voor hun eigenaar ze worden dus niet beschouwd als
een gewoon biologisch dier
Verschil tussen objectieve en culturele wereld
o Objectieve wereld
Wetenschap staat centraal!!
Een huisdier is een gewoon biologisch dier
o Culturele wereld
Wetenschap is slechts een voetnoot in je leven (is secundair)
Wereld waar wij in leven (leefwereld)
Bv: je eet geen rendier meer omdat je de film Bamby hebt gezien
Wijsbegeerte speelt zich af in de leefwereld (je zit hier 99% van de tijd in) je opleiding
is slechts een voetnoot in je leven
Voorbeeld: Gindadrap is een “festival” waarbij jaarlijks 1428 dolfijnen gedood worden
Wij als mens zijn hiertegen kunnen ons niet voorstellen dat je hier aan meedoet
MAAR: in België doden we ook heel veel dieren, maar we zien die niet op dezelfde
manier als een festival waar ze dolfijnen vermoorden het is niet omdat je
wetenschappelijk inzicht hebt dat je ook leef inzichten hebt
1
, Bv: ook culturele discussies over het algemeen slachten van dieren
THEMA’S IN FILOSOFIE
Binnen de leefwereld komen talrijke thema’s voortdurend terug
Wie ben ik?
Waarom ben ik er?
Wat is vriendschap? Liefde?
Ben ik vrij?
Wat is mijn relatie tot dieren? Tot anderen? Tot God?
Belang van zingeving “verstaan” van leefwereld, zelf, anderen
Antwoord op de “zin” vraag schuift doorheen de tijd filosofie herneemt zichzelf
voortduren bouwt eigenlijk niets nieuws op maar bouwt verder op wat er al is
Filosofie is geen literatuur, geen poëzie, roman, tragedie, komedie maar al die ‘taal’
vormen kunnen wel filosofisch interessant zijn en komen aan bod
Filosofie zal voortdurend teruggrijpen naar oude teksten, wetenschap niet, in essentie
omdat de zinvraag eeuwig is en niet fundamenteel wijzigt. Filosofie bouwt niet op zoals
wetenschap
VERKLARINGSMODELLEN: MAGIE, MYTHOLOGIE EN FILOSOFIE
Filosofie speelt een belangrijke rol in het ontstaan van de wetenschap vroeger waren
er 3 verschillende manieren om de werkelijkheid te proberen verklaren:
Magie is een kennisvorm in oude (en nieuwe) culturen. Magie laat je toe de wereld te
beheersen en is dikwijls verbonden met taboe (rol van objecten als haar, nagels, bloed,
lijk, (zie ook griezelfilm)
Het magische object beheerst de wereld (voodoo)
Magische omgangsvormen willen controle hebben over de wereld (via bv
spreuken)
Magie heeft als eigenschap dat het iets geheim is dat je moet aanleren bv:
Harry Potter wordt uitverkoren, je kan niet zomaar Harry Potter worden
Magische structuren bestaan de dag van vandaag ook nog wordt vaak gezien
als bijgeloof
Mythologie speelde grote rol in de mondelinge cultuur. Legendarische verhalen vormen
een collectief geheugen waarin alle dingen hun plaats krijgen. Homeros is eerste
schriftelijke neerslag hiervan
Men vertelt verhalen over de wereld
Mensen willen proberen structuur te brengen in hoe wij naar de wereld kijken
Vanaf de 6de eeuw BC ontstaat er een andere taal die niet genoeg heeft aan magische of
mythologische verklaringen 3de verklaringsmodel ontstaat vanuit de verwondering,
ze willen de wereld verklaren aan de hand van de reden
Ze vertrekt volgens Plato en Aristoteles vanuit de ‘verwondering’ (to taumadzein)
Steunt op een doorbreken van de evidente aanwezigheid in de wereld (bv bij
kinderen), filosofie steunt op vraagtekens plaatsen, veel meer dan op oplossingen
geven.
THALES
2
,Thales gaat op nog een andere manier de werkelijkheid proberen verklaren door gebruik
te maken van 4 grond elementen (zegt: niet persoonlijke goddelijke krachten brengen
orde in wereld)
1) Water
2) Vuur
3) Aarde
4) Lucht
Verhouding tussen deze grondelementen is cruciaal
Thales zijn manier van verklaren leidt terug naar wat mensen met elkaar delen, inzien,
vertellen, …
Zijn manier kan door iedereen verstaan en gebruikt worden
Thales is verwonderd over dingen vandaar dat hij zoveel kennis had in zo veel
verschillende vakken
LOGOS VERSUS MAGIE EN MYSTERIE
“Wij zijn in ons ontstaan logocentrisch” de redelijke verklaring domineert tot op de dag
van vandaag bij ons (ogos = redelijke verklaring domineert hieruit is de wetenschap
ontstaan
Magie geeft controle over werkelijkheid maar is verborgen, niet toegankelijk (Hogwarts)
Godsdienst verklaart ook het mysterie, maar slechts een beperkte elite heeft toegang tot
het mysterie. Mysteriegodsdiensten vereisen rituele inwijding, doorgeven van een geheim
(priester in mis)
Natuurfilosofen doen beroep op wat algemeen verstaanbaar is, op de rede (logos) en dat
is in principe openbaar, toegankelijk voor allen, begrijpbaar voor allen. Belang van
argument, debat, rede
Westen is logocentrische cultuur. Zal in 20ste eeuwse filosofie zwaar bekritiseerd worden
door o.a. Nietzsche, Heidegger, Bataille,…
ROL VAN DE WISKUNDE (MEETKUNDE)
Thales wordt beschouwd als de eerste Griekse wiskundige wiskunde
komt uit Babylonië & Egypte maar krijgt bij Thales ene mathematische
bewijsvorm
Hij bewees bekende goniometrische stellingen zoals dat 2 driehoeken
gelijk zijn als ze een zijde en 2 aanliggende hoeken gemeen hebben of
ook Thales theorema
Wiskundige kennis verwijst naar een nieuw waarheidsideaal: eeuwig, toegankelijk via
rede, coherent, volstrekt transparant begrijpbaar
Gebruikt begrippen die abstract, immaterieel zijn (punt, rechte, driehoek, maakt niet uit
welke je tekent)
Speciale rol van wiskundige inzicht zorgt ervoor dat bij Pythagoras (569 - 470 BC,
stelling), mathematische kennis basis voor religie wordt (muziek en lengte snaren lier,
3
, harmonie der sferen, pythagoreïsche school (zie ook numerologie) wiskunde en magie,
religie komen samen
DEELDISCIPLINES VAN DE FILOSOFIE
Filosofie kent geen grens maar er zijn een aantal thema’s die historisch een grote rol
gespeeld hebben
Logica: de basis van geldig redeneren
Epistemologie: hoe werkt kennis? Wat is kennis?
Metafysica: wat is de fundamentele aard van de werkelijkheid?
Ethiek: wat is goed en kwaad? Hoe moet ik handelen?
Esthetica: wat is schoonheid? Hoe werkt schoonheid?
Politieke filosofie, rechtsfilosofie, sociale filosofie, bedrijfsethiek, bio-ethiek, ethiek van AI,
…
DE KLASSIEKE GRIEKSE WIJSBEGEERTE
Athene is een stadstaat (grootste van heel de Griekse samenleving)
Wij leven in een representatieve democratie betekent dat je stemt voor bepaalde
partijen en dat die partijen alles beslissen
ATHENE/ DE GOUDEN EEUW VAN PERICLES
Politieke context: de stadstaat (Polis) als proto-democratie (alleen voor mannen met een
bepaalde rijkdom).
Openbare volksvergaderingen (Boulè) nemen beslissingen bestond uit ongeveer
5000 mannen
Belang van spreken (= retorica) in de openbare ruimte (Tirannie als het grote
gevaar)
Athene is een radicaal voorbeeld van een directe democratie zoals we vandaag kennen in
Zwitserland
Rol van de sofisten was zeer belangrijk (Protagoras, Gorgias, Hippias,… zie Plato)
sofisten waren leeraren die retorica gingen aanleren aan de 5000 mannen in de
volksvergadering
Socrates is zelf zo’n leraar, maar tegelijk genadeloze criticus van de sofisten. Zij
bederven de waarheid en daarmee de Polis. Vooral na de dood van Pericles merkbare
achteruitgang in Polis
Overdracht van kennis moest voor hem eerlijk zijn hij wou niet betaald worden
voor wat hij deed, hij wou ook niets opschrijven om misbruik te voorkomen
De reden dat we dingen weten over Socrates is door de geschriften van Plato (zijn
leerling)
Sprak op het moment dat de Atheense democratie onder druk stond
Was een grote inspirator voor de Griekse filosofie
Filosofie wordt veel praktischer, ethisch en politiek relevant
SOCRATES (469-399) / PLATO
4
