Samenvatting Onderwijskunde
H1-H10
INHOUD
Table of Contents
Inhoud.....................................................................................................................................................1
Onderwijskunde als ontwerpwetenschap: van leren naar instructie.................................................4
Thema 1: een gestructureerde kijk op actoren, processen en variabelen.............................................4
1. inleiding: Wat is onderwijskunde?..................................................................................................4
1.1 advance organizer: oriënteer je op dit thema..........................................................................6
‘Onderwijskundig referentiekader’.................................................................................................6
1.2 aggregatieniveaus: een eerste organisatiedimensie in het onderwijskundig referentiekader 7
1.3 andere organisatiedimensies in het onderwijskundig referentiekader....................................7
1.4 het referentiekader...................................................................................................................9
1.5 een evidence based onderwijskundig referentiekader............................................................9
1.6 effect size als onderzoeksindicatoren voor relevante actoren, processen en variabelen......10
1.7 het onderwijskundig referentiekader op het microniveau.....................................................11
1.8. HET ONDERWIJSKUNDIGE REFERENTIEKADER OP MESONIVEAU.........................................16
1.9. HET ONDERWIJSKUNDIG REFERENTIEKADER OP MACRONIVEAU........................................18
1.10. HOE VERHOUDT ONDERWIJSKUNDE ZICH ALS WETENSCHAP TOT DIT REFERENTIEKADER
......................................................................................................................................................21
1.13. LEREN EN INSRUCTIE ALS CENTRALE OBJECTEN VAN ONDERWIJSKUNDE..........................21
H2: visies op kennis en visies op leren..................................................................................................21
2.1 ADVANCE ORGANIZER............................................................................................................22
2.2 EEN FILOSOFISCHE DISCUSSIE: ONTOLOGIE EN EPISTEMOLOGIE..........................................22
2.3. TWEE FUNDAMENTELE VISIES: OBJECTIVISME EN EMPIRISME............................................23
2.4. VERDERE STROMINGEN: VARIATIES OP EEN THEMA.............................................................25
2.5. EMPIRISME, RATIONALISME, IDEALISME, RELATIVISME, PRAGMATISME: IS DIT HETZELFDE
ALS SUBJECTIVISME?....................................................................................................................26
, 2.6. VISIES OP LEREN EN INSTRUCTIE IN RELATIE TOT DE EPISTEMOLOGISCHE EN
ONTOLOGISCHE DISCUSSIE...........................................................................................................26
THEMA 3: VAN EEN BEHAVIORISTISCHE VISIE OP LEREN NAAR HET ONTWERPEN VAN INSTRUCTIE. 27
3.2. FILOSOFISCHE VOORLOPERS VAN HET BEHAVIORISME.........................................................27
3.3. DE BASIS VOOR HET WETENSCHAPPELIJKE BEHAVIORISME.................................................31
3.4. VAN LEREN NAAR INSTRUCTIE OP BASIS VAN HET BEHAVIORISME......................................37
3.5. HET REFERENTIEKADER VOOR ONDERWIJSKUNDE EN HET BEHAVIORISME........................49
3.6. KRITIEKEN OP HET BEHAVIORISME........................................................................................49
THEMA 4: VAN EEN COGNITIVISTISCHE VISIE OP LEREN NAAR HET ONTWERPEN VAN INSTRUCTIE. .50
STRUCTUUR VAN DIT THEMA:......................................................................................................50
4.1. ADVANCE ORGANIZER...........................................................................................................51
4.2. VISIE OP HET LEREN...............................................................................................................51
4.3. VOORLOPERS VAN HET COGNITIVISME.................................................................................51
4.4. SOORTEN KENNIS...................................................................................................................52
4.5. HET BASISMODEL VOOR HET COGNITIEF FUNCTIONEREN...................................................53
4.6. MENTALE REPRESENTATIE VAN KENNIS.................................................................................59
THEMA 5: VAN EEN CONSTRUCTIVISTISCHE VISIE OP LEREN NAAR HET ONTWERPEN VAN
INSTRUCTIE...........................................................................................................................................93
5.1 Advance organizer...................................................................................................................93
5.2 constructivisme: een ‘kennis’-benadering met veel gezichten..............................................94
5.3 constructivisme: een nog steeds groeiend veld van visies, theorieen en opvattingen..........98
5.4 de constructivistische opvatting over instructie...................................................................113
5.5 systematische vertalingen van de constructivistische visie..................................................114
5.6 ingrediënten voor evidence-based constructivistische aanpakken......................................126
5.6.5 games-spellen....................................................................................................................132
5.6.7 technologie: computers, laptops, tablets en het internet.................................................134
DEEL 2: van leren naar instructie....................................................................................................135
THEMA 6: EXECUTIEVE FUNCTIES EN HET ONTWERPEN VAN INSTRUCTIE........................................135
STRUCTUUR VAN DIT THEMA.....................................................................................................135
6.1. ADVANCED ORGANIZER.......................................................................................................136
6.2. METACOGNITIE EN EXECUTIEVE FUNCTIES.........................................................................136
6.3. EEN EERSTE FOCUS OP EEN DERDE TYPE KENNIS: METACOGNITIE.....................................136
6.4. VOORBIJ METACOGNITIE: EXECUTIEVE FUNCTIES...............................................................141
, 6.5. OVERZICHT VAN EXECUTIEVE FUNCTIES..............................................................................142
6.6. EXECUTIEVE FUNCTIES EN INSTRUCTIE...............................................................................148
6.6.3. ZELFREGULEREND LEREN EN INSTRUCTIE........................................................................153
6.7. EXECUTIEVE FUNCTIES EN HET ONDERWIJSKUNDIG REFERENTIEKADER...........................155
THEMA 7: CURRICULUM.....................................................................................................................157
STRUCTUUR VAN DIT THEMA.........................................................................................................157
7.1. AVANCED ORGANIZER..........................................................................................................157
7.2. VERSCHILLENDE INTERPRETATIES VAN HET BEGRIP ‘CURRICULUM’...................................158
7.3. CURRICULUMTHEORIE VERSUS ‘INSTRUCTIONAL DESIGN’ Verschillende interpretaties
curriculum:..................................................................................................................................159
7.4. DILLEMA’S BIJ HET UITWERKEN VAN EEN CURRICULUM = Wie bepaalt de
curriculumdoelen?......................................................................................................................160
7.5. Theoretische benaderingen van het curriculum.................................................................162
7.6. ONTWIKKELING VAN OPVATTINGEN OVER HET CURRICULUM...........................................164
7.8. LEERDOELEN: EEN EERSTE ORDENING................................................................................173
7.9. CURRICULUMONTWIKKELING OP DE VERSCHILLENDE AGGREAGTIENIVEAUS...................174
THEMA 8: EVALUATIE - TOETSING.......................................................................................................191
STRUCTUUR VAN DIT THEMA.........................................................................................................191
8.1. ADVANCE ORGANIZER.........................................................................................................191
8.2. OMSCHRIJVING VAN DE BEGRIPPEN ‘EVALUATIE’ EN TOETSING........................................191
8.5. AGGREGATIENIVEAU: MACRONIVEAU.................................................................................207
8.6. WAT IS DE FUNCTIE VAN DE EVALUATIE?.............................................................................220
8.7. WIE VOERT DE EVALUATIE UIT?...........................................................................................222
8.9. WANNEER WORDT DE EVALUATIE OPGEZET?......................................................................226
8.11. KWALITEITSEISEN BIJ EVALUATIE.......................................................................................232
8.12. EVALUATIE: KRITISCHE VISIES.............................................................................................232
8.13. EVALUATIE IN HET ONDERWIJSKUNDIG REFERENTIEKADER.............................................233
THEMA 9: DIVERSITEIT........................................................................................................................233
STRUCTUUR VAN DIT THEMA.........................................................................................................233
9.1. ADVANCE ORGANIZER.........................................................................................................233
9.2. DIVERSITEIT..........................................................................................................................234
9.3. DIVERSITEIT EN SOCIALE ONGELIJKHEID.............................................................................235
9.4. SOCIAAL-ECONOMISCHE STATUS (SES)................................................................................240
, 9.5. MEERTALIGHEID...................................................................................................................243
9.6. ARMOEDE............................................................................................................................247
9.7. GESLACHT.............................................................................................................................248
9.8. MOTIVATIE...........................................................................................................................250
9.10. DIVERSITEIT EN INSTRUCTIE..............................................................................................252
9.12. MEERTALIGHEID.................................................................................................................258
9.12. CLIL.....................................................................................................................................258
9.13. ARMOEDE EN INSTRUCTIE.................................................................................................258
9.14. GENDER EN INSTRUCTIE....................................................................................................260
9.15. MOTIVATIE EN INSTRUCTIE................................................................................................262
9.16 Diversiteit in het referentiekader voor onderwijskunde....................................................263
THEMA 10: ONDERWIJSKUNDIG ONTWERPEN – INSTRUCTIONAL DESIGN.......................................265
STRUCTUUR VAN DIT THEMA.........................................................................................................265
10.1. ADVANCE ORGANIZER.......................................................................................................265
10.2. ONDERWISJKUNDIG ONTWERPEN: VAN DESCRIPTIE NAAR PRESCRIPTIE.........................265
10.3. HET IDI-MODEL ALS INSTAP OP HET THEMA.....................................................................269
10.4. WAARIN VERSCHILLEN MODELLEN VOOR INSTRUCTIONAL DESIGN?...............................276
10.6. ENKELE OPMERKELIJKE ‘INSTRUCTIONAL DESIGN’-MODELLEN........................................279
10.7. APARTE AANPAKKEN DIE DE INSTRUCTIEVERANTWOORDELIJKE CENTRAAL STELLEN.....283
10.8. TOOLS EN ONDERWIJSKUNDIG ONTWERPEN...................................................................285
10.9 INSTRUCTIONAL DESIGN EN HET ONDERWIJSKUNDIG REFERENTIEKADER.......................286
Onderwijskunde als ontwerpwetenschap: van leren naar
instructie
Thema 1: een gestructureerde kijk op
actoren, processen en variabelen
1. inleiding: Wat is onderwijskunde?
= zijn verschillende contexten waar een instructieverantwoordelijke aan de slag gaat met
individuen/groepen om die mensen zaken bij te brengen of leerproces samen te gaan
doorlopen (notities les)
H1-H10
INHOUD
Table of Contents
Inhoud.....................................................................................................................................................1
Onderwijskunde als ontwerpwetenschap: van leren naar instructie.................................................4
Thema 1: een gestructureerde kijk op actoren, processen en variabelen.............................................4
1. inleiding: Wat is onderwijskunde?..................................................................................................4
1.1 advance organizer: oriënteer je op dit thema..........................................................................6
‘Onderwijskundig referentiekader’.................................................................................................6
1.2 aggregatieniveaus: een eerste organisatiedimensie in het onderwijskundig referentiekader 7
1.3 andere organisatiedimensies in het onderwijskundig referentiekader....................................7
1.4 het referentiekader...................................................................................................................9
1.5 een evidence based onderwijskundig referentiekader............................................................9
1.6 effect size als onderzoeksindicatoren voor relevante actoren, processen en variabelen......10
1.7 het onderwijskundig referentiekader op het microniveau.....................................................11
1.8. HET ONDERWIJSKUNDIGE REFERENTIEKADER OP MESONIVEAU.........................................16
1.9. HET ONDERWIJSKUNDIG REFERENTIEKADER OP MACRONIVEAU........................................18
1.10. HOE VERHOUDT ONDERWIJSKUNDE ZICH ALS WETENSCHAP TOT DIT REFERENTIEKADER
......................................................................................................................................................21
1.13. LEREN EN INSRUCTIE ALS CENTRALE OBJECTEN VAN ONDERWIJSKUNDE..........................21
H2: visies op kennis en visies op leren..................................................................................................21
2.1 ADVANCE ORGANIZER............................................................................................................22
2.2 EEN FILOSOFISCHE DISCUSSIE: ONTOLOGIE EN EPISTEMOLOGIE..........................................22
2.3. TWEE FUNDAMENTELE VISIES: OBJECTIVISME EN EMPIRISME............................................23
2.4. VERDERE STROMINGEN: VARIATIES OP EEN THEMA.............................................................25
2.5. EMPIRISME, RATIONALISME, IDEALISME, RELATIVISME, PRAGMATISME: IS DIT HETZELFDE
ALS SUBJECTIVISME?....................................................................................................................26
, 2.6. VISIES OP LEREN EN INSTRUCTIE IN RELATIE TOT DE EPISTEMOLOGISCHE EN
ONTOLOGISCHE DISCUSSIE...........................................................................................................26
THEMA 3: VAN EEN BEHAVIORISTISCHE VISIE OP LEREN NAAR HET ONTWERPEN VAN INSTRUCTIE. 27
3.2. FILOSOFISCHE VOORLOPERS VAN HET BEHAVIORISME.........................................................27
3.3. DE BASIS VOOR HET WETENSCHAPPELIJKE BEHAVIORISME.................................................31
3.4. VAN LEREN NAAR INSTRUCTIE OP BASIS VAN HET BEHAVIORISME......................................37
3.5. HET REFERENTIEKADER VOOR ONDERWIJSKUNDE EN HET BEHAVIORISME........................49
3.6. KRITIEKEN OP HET BEHAVIORISME........................................................................................49
THEMA 4: VAN EEN COGNITIVISTISCHE VISIE OP LEREN NAAR HET ONTWERPEN VAN INSTRUCTIE. .50
STRUCTUUR VAN DIT THEMA:......................................................................................................50
4.1. ADVANCE ORGANIZER...........................................................................................................51
4.2. VISIE OP HET LEREN...............................................................................................................51
4.3. VOORLOPERS VAN HET COGNITIVISME.................................................................................51
4.4. SOORTEN KENNIS...................................................................................................................52
4.5. HET BASISMODEL VOOR HET COGNITIEF FUNCTIONEREN...................................................53
4.6. MENTALE REPRESENTATIE VAN KENNIS.................................................................................59
THEMA 5: VAN EEN CONSTRUCTIVISTISCHE VISIE OP LEREN NAAR HET ONTWERPEN VAN
INSTRUCTIE...........................................................................................................................................93
5.1 Advance organizer...................................................................................................................93
5.2 constructivisme: een ‘kennis’-benadering met veel gezichten..............................................94
5.3 constructivisme: een nog steeds groeiend veld van visies, theorieen en opvattingen..........98
5.4 de constructivistische opvatting over instructie...................................................................113
5.5 systematische vertalingen van de constructivistische visie..................................................114
5.6 ingrediënten voor evidence-based constructivistische aanpakken......................................126
5.6.5 games-spellen....................................................................................................................132
5.6.7 technologie: computers, laptops, tablets en het internet.................................................134
DEEL 2: van leren naar instructie....................................................................................................135
THEMA 6: EXECUTIEVE FUNCTIES EN HET ONTWERPEN VAN INSTRUCTIE........................................135
STRUCTUUR VAN DIT THEMA.....................................................................................................135
6.1. ADVANCED ORGANIZER.......................................................................................................136
6.2. METACOGNITIE EN EXECUTIEVE FUNCTIES.........................................................................136
6.3. EEN EERSTE FOCUS OP EEN DERDE TYPE KENNIS: METACOGNITIE.....................................136
6.4. VOORBIJ METACOGNITIE: EXECUTIEVE FUNCTIES...............................................................141
, 6.5. OVERZICHT VAN EXECUTIEVE FUNCTIES..............................................................................142
6.6. EXECUTIEVE FUNCTIES EN INSTRUCTIE...............................................................................148
6.6.3. ZELFREGULEREND LEREN EN INSTRUCTIE........................................................................153
6.7. EXECUTIEVE FUNCTIES EN HET ONDERWIJSKUNDIG REFERENTIEKADER...........................155
THEMA 7: CURRICULUM.....................................................................................................................157
STRUCTUUR VAN DIT THEMA.........................................................................................................157
7.1. AVANCED ORGANIZER..........................................................................................................157
7.2. VERSCHILLENDE INTERPRETATIES VAN HET BEGRIP ‘CURRICULUM’...................................158
7.3. CURRICULUMTHEORIE VERSUS ‘INSTRUCTIONAL DESIGN’ Verschillende interpretaties
curriculum:..................................................................................................................................159
7.4. DILLEMA’S BIJ HET UITWERKEN VAN EEN CURRICULUM = Wie bepaalt de
curriculumdoelen?......................................................................................................................160
7.5. Theoretische benaderingen van het curriculum.................................................................162
7.6. ONTWIKKELING VAN OPVATTINGEN OVER HET CURRICULUM...........................................164
7.8. LEERDOELEN: EEN EERSTE ORDENING................................................................................173
7.9. CURRICULUMONTWIKKELING OP DE VERSCHILLENDE AGGREAGTIENIVEAUS...................174
THEMA 8: EVALUATIE - TOETSING.......................................................................................................191
STRUCTUUR VAN DIT THEMA.........................................................................................................191
8.1. ADVANCE ORGANIZER.........................................................................................................191
8.2. OMSCHRIJVING VAN DE BEGRIPPEN ‘EVALUATIE’ EN TOETSING........................................191
8.5. AGGREGATIENIVEAU: MACRONIVEAU.................................................................................207
8.6. WAT IS DE FUNCTIE VAN DE EVALUATIE?.............................................................................220
8.7. WIE VOERT DE EVALUATIE UIT?...........................................................................................222
8.9. WANNEER WORDT DE EVALUATIE OPGEZET?......................................................................226
8.11. KWALITEITSEISEN BIJ EVALUATIE.......................................................................................232
8.12. EVALUATIE: KRITISCHE VISIES.............................................................................................232
8.13. EVALUATIE IN HET ONDERWIJSKUNDIG REFERENTIEKADER.............................................233
THEMA 9: DIVERSITEIT........................................................................................................................233
STRUCTUUR VAN DIT THEMA.........................................................................................................233
9.1. ADVANCE ORGANIZER.........................................................................................................233
9.2. DIVERSITEIT..........................................................................................................................234
9.3. DIVERSITEIT EN SOCIALE ONGELIJKHEID.............................................................................235
9.4. SOCIAAL-ECONOMISCHE STATUS (SES)................................................................................240
, 9.5. MEERTALIGHEID...................................................................................................................243
9.6. ARMOEDE............................................................................................................................247
9.7. GESLACHT.............................................................................................................................248
9.8. MOTIVATIE...........................................................................................................................250
9.10. DIVERSITEIT EN INSTRUCTIE..............................................................................................252
9.12. MEERTALIGHEID.................................................................................................................258
9.12. CLIL.....................................................................................................................................258
9.13. ARMOEDE EN INSTRUCTIE.................................................................................................258
9.14. GENDER EN INSTRUCTIE....................................................................................................260
9.15. MOTIVATIE EN INSTRUCTIE................................................................................................262
9.16 Diversiteit in het referentiekader voor onderwijskunde....................................................263
THEMA 10: ONDERWIJSKUNDIG ONTWERPEN – INSTRUCTIONAL DESIGN.......................................265
STRUCTUUR VAN DIT THEMA.........................................................................................................265
10.1. ADVANCE ORGANIZER.......................................................................................................265
10.2. ONDERWISJKUNDIG ONTWERPEN: VAN DESCRIPTIE NAAR PRESCRIPTIE.........................265
10.3. HET IDI-MODEL ALS INSTAP OP HET THEMA.....................................................................269
10.4. WAARIN VERSCHILLEN MODELLEN VOOR INSTRUCTIONAL DESIGN?...............................276
10.6. ENKELE OPMERKELIJKE ‘INSTRUCTIONAL DESIGN’-MODELLEN........................................279
10.7. APARTE AANPAKKEN DIE DE INSTRUCTIEVERANTWOORDELIJKE CENTRAAL STELLEN.....283
10.8. TOOLS EN ONDERWIJSKUNDIG ONTWERPEN...................................................................285
10.9 INSTRUCTIONAL DESIGN EN HET ONDERWIJSKUNDIG REFERENTIEKADER.......................286
Onderwijskunde als ontwerpwetenschap: van leren naar
instructie
Thema 1: een gestructureerde kijk op
actoren, processen en variabelen
1. inleiding: Wat is onderwijskunde?
= zijn verschillende contexten waar een instructieverantwoordelijke aan de slag gaat met
individuen/groepen om die mensen zaken bij te brengen of leerproces samen te gaan
doorlopen (notities les)
