Samenvatting
Religie, zingeving en levensbeschouwing
2025-2026
1
,2
,Inhoudstafel
Les 1: Cognitieve, manipulatieve en de zingevende interesse....................................................................................6
1. Wetenschap, betekenis, leefwereld....................................................................................................................6
1.1 Video: cosmic eye: a state-of-art view of the universe................................................................................6
1.2 De leefwereld, wetenschap, redelijkheid.....................................................................................................6
1) De leefwereld..................................................................................................................................................6
2) De moderne wetenschap vertrekt vanuit de leefwereld..................................................................................6
3) Redelijkheid versus rationaliteit......................................................................................................................8
2. De ‘zingevende’, ‘cognitieve’ en ‘manipulatieve’ interesses van de mens..........................................................8
2.1 De 3 interesses van de mens (cf. tekst BURMS & DE DIJN: “Manipulatie, kennis, zingeving).......................8
1° De cognitieve interesse (interesse in kennis).............................................................................................9
2° De manipulatieve interesse (interesse om dingen te veranderen in de wereld).........................................9
3° De zingevende interesse............................................................................................................................9
2.2 Relatie tussen cognitieve en zingevende interesse....................................................................................10
2.3 Relatie zingevende interesse en manipulatieve interesse..........................................................................14
3. Conclusie...........................................................................................................................................................17
Les 2: Religie, wetenschap en zingeving...................................................................................................................18
1. Inleiding............................................................................................................................................................18
2. Religie en wetenschap: historisch.....................................................................................................................19
2.1 Het oude en middeleeuwse Westen..........................................................................................................20
2.2 Vroegmoderne periode (ca. 1500-1800)....................................................................................................22
2.3 Negentiende eeuw....................................................................................................................................23
2.4 De (on)mogelijkheid van conflict...............................................................................................................23
3. Religie, wetenschap en de drie interesses........................................................................................................24
3.1 Wat is religie?...........................................................................................................................................24
3.1.1 Religie is op zijn minst een bron van zingeving (met het voorbeeld van een kind te krijgen)..................25
3.1.2 Drie bedenkingen.....................................................................................................................................26
3.1.2.1 Religie en de cognitieve interesse.........................................................................................................29
3.1.2.2 Religie en de manipulatieve interesse..................................................................................................29
3.1.2.3 Wetenschap en de zingevende interesse..............................................................................................30
Les 3: Religie, secularisatie en redelijkheid...............................................................................................................32
1. Inleiding............................................................................................................................................................32
1.1 De toekomst van religie wereldwijd..........................................................................................................33
2. Religie en secularisatie......................................................................................................................................36
2.1 Wat is secularisatie?.................................................................................................................................36
2.2 Secularisatiethese.....................................................................................................................................38
3
, 2.3 De ‘terugkeer’ van religie..........................................................................................................................38
2.4 Complicaties in het Westen.......................................................................................................................39
2.5 De secularisatiethese revisited..................................................................................................................40
3. Religie en redelijkheid (tekst ZUIJDWEGT:’William James en The Will to Believe)............................................40
3.1 James’ argument.......................................................................................................................................41
3.1.1 Achtergrondtheorie: structuur van geloven/oordelen.............................................................................41
3.1.2 James’ argument......................................................................................................................................42
3.1.3 Wetenschap en genuine options..............................................................................................................43
3.1.4 Genuine options in de leefwereld............................................................................................................44
3.1.5 Religie als genuine option........................................................................................................................44
Les 4: Woede en straf (Tekst DE WITTE & ZUIJDWEGT: “ retorative justice and the challenge of Aristotelian anger)
.................................................................................................................................................................................. 45
Inleiding................................................................................................................................................................45
Deel 1. Woede......................................................................................................................................................45
1. Definities van woede...................................................................................................................................46
1.1 Woede en straf in antiek Athene................................................................................................................46
1.2 Aristoteles’ definitie van woede.................................................................................................................47
2. Rede en emotie in de woede.......................................................................................................................49
3. De dynamiek van de woede........................................................................................................................49
4. Woede en haat............................................................................................................................................50
Deel 2. Emotie en het strafrecht...........................................................................................................................51
1. Emotie en misdaad......................................................................................................................................51
2. De waarde van woede in de filosofie...........................................................................................................52
3. Tot slot........................................................................................................................................................57
Les 5: De goddelijke en menselijke wet....................................................................................................................57
1. Inleiding............................................................................................................................................................57
2. De wet in de Hebreeuwse bijbel.......................................................................................................................58
3. Het Nieuwe Testament.....................................................................................................................................61
3.1 JEZUS...........................................................................................................................................................61
3.2 PAULUS.......................................................................................................................................................63
4. De synthese van Thomas van Aquino...............................................................................................................64
5. Was het pre-moderne christelijke Europa toch geen “theocratie”?.............................................................67
6. De moderne tijd................................................................................................................................................67
Les 6: Euthanasie, zingeving, levensbeschouwing, recht en politiek........................................................................72
Pro memorie vorige les.........................................................................................................................................72
Inleiding................................................................................................................................................................72
Enkele voorbeelden.........................................................................................................................................72
4
Religie, zingeving en levensbeschouwing
2025-2026
1
,2
,Inhoudstafel
Les 1: Cognitieve, manipulatieve en de zingevende interesse....................................................................................6
1. Wetenschap, betekenis, leefwereld....................................................................................................................6
1.1 Video: cosmic eye: a state-of-art view of the universe................................................................................6
1.2 De leefwereld, wetenschap, redelijkheid.....................................................................................................6
1) De leefwereld..................................................................................................................................................6
2) De moderne wetenschap vertrekt vanuit de leefwereld..................................................................................6
3) Redelijkheid versus rationaliteit......................................................................................................................8
2. De ‘zingevende’, ‘cognitieve’ en ‘manipulatieve’ interesses van de mens..........................................................8
2.1 De 3 interesses van de mens (cf. tekst BURMS & DE DIJN: “Manipulatie, kennis, zingeving).......................8
1° De cognitieve interesse (interesse in kennis).............................................................................................9
2° De manipulatieve interesse (interesse om dingen te veranderen in de wereld).........................................9
3° De zingevende interesse............................................................................................................................9
2.2 Relatie tussen cognitieve en zingevende interesse....................................................................................10
2.3 Relatie zingevende interesse en manipulatieve interesse..........................................................................14
3. Conclusie...........................................................................................................................................................17
Les 2: Religie, wetenschap en zingeving...................................................................................................................18
1. Inleiding............................................................................................................................................................18
2. Religie en wetenschap: historisch.....................................................................................................................19
2.1 Het oude en middeleeuwse Westen..........................................................................................................20
2.2 Vroegmoderne periode (ca. 1500-1800)....................................................................................................22
2.3 Negentiende eeuw....................................................................................................................................23
2.4 De (on)mogelijkheid van conflict...............................................................................................................23
3. Religie, wetenschap en de drie interesses........................................................................................................24
3.1 Wat is religie?...........................................................................................................................................24
3.1.1 Religie is op zijn minst een bron van zingeving (met het voorbeeld van een kind te krijgen)..................25
3.1.2 Drie bedenkingen.....................................................................................................................................26
3.1.2.1 Religie en de cognitieve interesse.........................................................................................................29
3.1.2.2 Religie en de manipulatieve interesse..................................................................................................29
3.1.2.3 Wetenschap en de zingevende interesse..............................................................................................30
Les 3: Religie, secularisatie en redelijkheid...............................................................................................................32
1. Inleiding............................................................................................................................................................32
1.1 De toekomst van religie wereldwijd..........................................................................................................33
2. Religie en secularisatie......................................................................................................................................36
2.1 Wat is secularisatie?.................................................................................................................................36
2.2 Secularisatiethese.....................................................................................................................................38
3
, 2.3 De ‘terugkeer’ van religie..........................................................................................................................38
2.4 Complicaties in het Westen.......................................................................................................................39
2.5 De secularisatiethese revisited..................................................................................................................40
3. Religie en redelijkheid (tekst ZUIJDWEGT:’William James en The Will to Believe)............................................40
3.1 James’ argument.......................................................................................................................................41
3.1.1 Achtergrondtheorie: structuur van geloven/oordelen.............................................................................41
3.1.2 James’ argument......................................................................................................................................42
3.1.3 Wetenschap en genuine options..............................................................................................................43
3.1.4 Genuine options in de leefwereld............................................................................................................44
3.1.5 Religie als genuine option........................................................................................................................44
Les 4: Woede en straf (Tekst DE WITTE & ZUIJDWEGT: “ retorative justice and the challenge of Aristotelian anger)
.................................................................................................................................................................................. 45
Inleiding................................................................................................................................................................45
Deel 1. Woede......................................................................................................................................................45
1. Definities van woede...................................................................................................................................46
1.1 Woede en straf in antiek Athene................................................................................................................46
1.2 Aristoteles’ definitie van woede.................................................................................................................47
2. Rede en emotie in de woede.......................................................................................................................49
3. De dynamiek van de woede........................................................................................................................49
4. Woede en haat............................................................................................................................................50
Deel 2. Emotie en het strafrecht...........................................................................................................................51
1. Emotie en misdaad......................................................................................................................................51
2. De waarde van woede in de filosofie...........................................................................................................52
3. Tot slot........................................................................................................................................................57
Les 5: De goddelijke en menselijke wet....................................................................................................................57
1. Inleiding............................................................................................................................................................57
2. De wet in de Hebreeuwse bijbel.......................................................................................................................58
3. Het Nieuwe Testament.....................................................................................................................................61
3.1 JEZUS...........................................................................................................................................................61
3.2 PAULUS.......................................................................................................................................................63
4. De synthese van Thomas van Aquino...............................................................................................................64
5. Was het pre-moderne christelijke Europa toch geen “theocratie”?.............................................................67
6. De moderne tijd................................................................................................................................................67
Les 6: Euthanasie, zingeving, levensbeschouwing, recht en politiek........................................................................72
Pro memorie vorige les.........................................................................................................................................72
Inleiding................................................................................................................................................................72
Enkele voorbeelden.........................................................................................................................................72
4