Samenwerker 1V
Empowerment
Lesdoelen
- Je begrijpt de definitie en het theoretisch kader van empowerment
- Je benoemt de voorwaarden en praktijktoepassingen om tot empowerment te
komen
- Je verwoordt resultaten van een empowerende zorgbenadering
Theoretisch kader
Definitie (Van Regenmortel 2002)
Empowerment:
- een proces van versterking
- waarbij individuen, organisaties en gemeenschappen greep krijgen op de eigen
situatie en hun omgeving
- via:
o het verwerven van controle
o het aanscherpen van kritisch bewustzijn
o het stimuleren van participatie.
Resolutie van de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) (29/05/2024)
Steeds meer aanwijzingen dat sociale participatie:
- Het vertrouwen in gezondheidssystemen kan vergroten
- Rechtvaardigheid kan bevorderen
- De gezondheidszorg kan afstemmen op de belevingswereld van mensen.
Er wordt -beperkt- ruimte gecreëerd voor patiëntenparticipatie, de benadering is vaak
nog heel top-down:
- veel (vak)jargon
- ééndimensionaal
- verkeerde vragen vanuit het patiëntenperspectief.
In onze samenleving wordt te vaak gedacht dat omdat iets medisch is, alleen
hoogopgeleiden hierover een standpunt kunnen innemen of beslissingen mogen en
kunnen nemen.
Dit geldt voor beperkte zaken, waar technische of wetenschappelijke kennis vereist is.
Dit doortrekken naar alle beslissingen leidt tot:
- Bias of vooringenomenheid
- Stereotypering
- Veroorzaakt door een eng en arm perspectief.
,België ondertekende deze (WGO) resolutie
Benadering van empowerment
Geen deficitmodel maar een positief concept
- Negatieve aspecten van een situatie verbeteren door actief op zoek te gaan naar
positieve zaken
- Verpleegkundigen hebben een kerntaak in een empowerende benadering van
gezondheid. (verpleegkundige = geen therapeuten)
Positieve psychologie: veerkracht jouw psychologisch kapitaal
Veerkracht:
- een belangrijke conditie van empowerment
- vermogen van een mens om een goed bestaan te leiden en zich ondanks alle
moeilijkheden positief te ontwikkelen op een sociaal aanvaardbare wijze
- psychologisch kapitaal dat opgebouwd moet worden
belangrijke kernmerken:
- niet opnemen van slachtofferschap
- opbouwen van een positieve identiteit
- openstaan voor en aanvaarden van hulp
Ik empower, jij empowert, wij empoweren (kenmerken van
empowerment)
- komt vanbinnen uit: je moet dit zelf verwerven
- niet lineair
- contextbepaald
- gedifferentieerd
belangrijk: eigen kracht ≠ eigen verantwoordelijkheid dus geen blaming the victim
Empowerment op drie niveau’s
1. Micro (Power from within):
o Vaardigheden aanleren
o zelfvertrouwen krijgen
o kritische bewustwording
2. Meso (Power with):
o Sociale steun (vrienden, familie)
o Lotgenotencontact
o Werkgever
o Hulpverlener (bv. OCMW)
3. Macro (Power to):
o Macht om veranderingen door te voeren
o Beleidsniveau, organisaties
Opmerking: Patiënten kunnen ook gedisempowerd worden.
, 3 empowerment-domeinen
Meso
- Zorgorganisatie
- Hoe organiseert het ziekenhuis de zorg?
Ondersteunend?
Micro
- Interpersoonlijke relatie
- wederzijdse interactie met ruis op de
lijn (hoe vriendelijk is de
receptioniste? Lange wachttijden).
Macro
- Zorgsysteem
- het zorgsysteem is een behoorlijk
doolhof voor vele zorgvragers.
Patiëntenparticipatie
Doel = niet om bij elke actie die genomen wordt het hoogste niveau op de ladder te
bereiken, maar (samen) kiezen wat haalbaar is.
Participatieladder
Informeren: patiënten op de hoogte brengen
Raadplegen: patiënten laten meedenken
(niet beargumenteren)
Adviseren: patiënten geeft advies en
zorgverleners motiveert afwijkende keuzes
Coproduceren: op een gelijkwaardige manier
samenwerken
Meebeslissen: patiënten bepalen,
professionals volgen
Participatiecirkel
Raadplegen = vrijblijvende vorm van participatie.
Patiënten kunnen meedenken en meepraten over
vastgelegde onderwerpen. Een patiëntenvereniging,
een groep van patiënten of een individu wordt
gevraagd een mening of ervaring te delen.
, Adviseren: Op basis van hun ervaringen en meningen kunnen patiënten een advies
formuleren. Dit kan gaan over bepaalde knelpunten, wensen en oplossingen. Je gaat een
engagement aan voor het vervolgtraject en laat de deelnemers weten wat er met het
advies gebeurt. Advies kan zowel gevraagd als ongevraagd zijn.
Coproduceren (cocreatie): Patiënten en andere partijen (bv: zoals zorgverleners,
beleidsmakers, onderzoekers,..) hebben een gelijke invloed en werken samen. Ook de
agenda of onderwerpen worden samen bepaald.
Belangrijk: Het benadrukt dat élke vorm van participatie zijn meerwaarde heeft. Vroeger
gebruikten we een participatieladder in plaats van een wiel. We stapten af van die ladder
omdat een ladder de indruk geeft dat vormen die hoger op de ladder staan beter zijn. Dat
is niet het geval. Alles hangt af van het doel dat je kiest.
4 empowerment-fases
Communicatie is een middel geen doel
Het doel van de zorgvrager wordt gedetecteerd en er wordt naartoe gewerkt.
Zorg verstrekken = naar een doel toe werken, maar is niet louter een medische keuze
(vb. genezen).
Spelen mee in het beslissingsverhaal: persoonlijke waarden en normen, context,
mantelzorgers en naasten.
Intrinsieke
Informatie uitwisselen motivatie? Zelfredzaam-heid
(wederzijds informatie (argumenten Samen beslissen versterken
uitwisselen. Dus ook van uitwisselen,
(co-creëren) (zelfredzaamheid
zorgvrager richting alternatieven
(self-efficacy)
zorgverlener formuleren, basis
versterken)
leggen voor de
intrinsieke motivatie)
Shared Decision Making/ gezamenlijke besluitvorming (Elwyn, 2012)
Definitie: Een aanpak waarin de clinicus en de patient de beste wetenschappelijke kennis
delen in een besluitvormingsproces waarbij de patiënt aangemoedigd wordt om
verschillende opties te overwegen, zijn voorkeuren te bepalen en samen met de clinicus
een eindkeuze te maken.
Belangrijke uitgangspunten:
- Vertrekt vaak vanuit een arts-patiëntrelatie.
- Medische mindshift nodig:
o Ben je echt patiëntgericht als je weigert echt te luisteren naar je patiënt?
Kernpunten:
- Verlaten van bestaand eenrichtingsverkeer arts – patiënt
- Gelijkwaardige inbreng
- Revolutie in zorgdenken; geïnformeerde voorkeuren van patiënten
Empowerment
Lesdoelen
- Je begrijpt de definitie en het theoretisch kader van empowerment
- Je benoemt de voorwaarden en praktijktoepassingen om tot empowerment te
komen
- Je verwoordt resultaten van een empowerende zorgbenadering
Theoretisch kader
Definitie (Van Regenmortel 2002)
Empowerment:
- een proces van versterking
- waarbij individuen, organisaties en gemeenschappen greep krijgen op de eigen
situatie en hun omgeving
- via:
o het verwerven van controle
o het aanscherpen van kritisch bewustzijn
o het stimuleren van participatie.
Resolutie van de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) (29/05/2024)
Steeds meer aanwijzingen dat sociale participatie:
- Het vertrouwen in gezondheidssystemen kan vergroten
- Rechtvaardigheid kan bevorderen
- De gezondheidszorg kan afstemmen op de belevingswereld van mensen.
Er wordt -beperkt- ruimte gecreëerd voor patiëntenparticipatie, de benadering is vaak
nog heel top-down:
- veel (vak)jargon
- ééndimensionaal
- verkeerde vragen vanuit het patiëntenperspectief.
In onze samenleving wordt te vaak gedacht dat omdat iets medisch is, alleen
hoogopgeleiden hierover een standpunt kunnen innemen of beslissingen mogen en
kunnen nemen.
Dit geldt voor beperkte zaken, waar technische of wetenschappelijke kennis vereist is.
Dit doortrekken naar alle beslissingen leidt tot:
- Bias of vooringenomenheid
- Stereotypering
- Veroorzaakt door een eng en arm perspectief.
,België ondertekende deze (WGO) resolutie
Benadering van empowerment
Geen deficitmodel maar een positief concept
- Negatieve aspecten van een situatie verbeteren door actief op zoek te gaan naar
positieve zaken
- Verpleegkundigen hebben een kerntaak in een empowerende benadering van
gezondheid. (verpleegkundige = geen therapeuten)
Positieve psychologie: veerkracht jouw psychologisch kapitaal
Veerkracht:
- een belangrijke conditie van empowerment
- vermogen van een mens om een goed bestaan te leiden en zich ondanks alle
moeilijkheden positief te ontwikkelen op een sociaal aanvaardbare wijze
- psychologisch kapitaal dat opgebouwd moet worden
belangrijke kernmerken:
- niet opnemen van slachtofferschap
- opbouwen van een positieve identiteit
- openstaan voor en aanvaarden van hulp
Ik empower, jij empowert, wij empoweren (kenmerken van
empowerment)
- komt vanbinnen uit: je moet dit zelf verwerven
- niet lineair
- contextbepaald
- gedifferentieerd
belangrijk: eigen kracht ≠ eigen verantwoordelijkheid dus geen blaming the victim
Empowerment op drie niveau’s
1. Micro (Power from within):
o Vaardigheden aanleren
o zelfvertrouwen krijgen
o kritische bewustwording
2. Meso (Power with):
o Sociale steun (vrienden, familie)
o Lotgenotencontact
o Werkgever
o Hulpverlener (bv. OCMW)
3. Macro (Power to):
o Macht om veranderingen door te voeren
o Beleidsniveau, organisaties
Opmerking: Patiënten kunnen ook gedisempowerd worden.
, 3 empowerment-domeinen
Meso
- Zorgorganisatie
- Hoe organiseert het ziekenhuis de zorg?
Ondersteunend?
Micro
- Interpersoonlijke relatie
- wederzijdse interactie met ruis op de
lijn (hoe vriendelijk is de
receptioniste? Lange wachttijden).
Macro
- Zorgsysteem
- het zorgsysteem is een behoorlijk
doolhof voor vele zorgvragers.
Patiëntenparticipatie
Doel = niet om bij elke actie die genomen wordt het hoogste niveau op de ladder te
bereiken, maar (samen) kiezen wat haalbaar is.
Participatieladder
Informeren: patiënten op de hoogte brengen
Raadplegen: patiënten laten meedenken
(niet beargumenteren)
Adviseren: patiënten geeft advies en
zorgverleners motiveert afwijkende keuzes
Coproduceren: op een gelijkwaardige manier
samenwerken
Meebeslissen: patiënten bepalen,
professionals volgen
Participatiecirkel
Raadplegen = vrijblijvende vorm van participatie.
Patiënten kunnen meedenken en meepraten over
vastgelegde onderwerpen. Een patiëntenvereniging,
een groep van patiënten of een individu wordt
gevraagd een mening of ervaring te delen.
, Adviseren: Op basis van hun ervaringen en meningen kunnen patiënten een advies
formuleren. Dit kan gaan over bepaalde knelpunten, wensen en oplossingen. Je gaat een
engagement aan voor het vervolgtraject en laat de deelnemers weten wat er met het
advies gebeurt. Advies kan zowel gevraagd als ongevraagd zijn.
Coproduceren (cocreatie): Patiënten en andere partijen (bv: zoals zorgverleners,
beleidsmakers, onderzoekers,..) hebben een gelijke invloed en werken samen. Ook de
agenda of onderwerpen worden samen bepaald.
Belangrijk: Het benadrukt dat élke vorm van participatie zijn meerwaarde heeft. Vroeger
gebruikten we een participatieladder in plaats van een wiel. We stapten af van die ladder
omdat een ladder de indruk geeft dat vormen die hoger op de ladder staan beter zijn. Dat
is niet het geval. Alles hangt af van het doel dat je kiest.
4 empowerment-fases
Communicatie is een middel geen doel
Het doel van de zorgvrager wordt gedetecteerd en er wordt naartoe gewerkt.
Zorg verstrekken = naar een doel toe werken, maar is niet louter een medische keuze
(vb. genezen).
Spelen mee in het beslissingsverhaal: persoonlijke waarden en normen, context,
mantelzorgers en naasten.
Intrinsieke
Informatie uitwisselen motivatie? Zelfredzaam-heid
(wederzijds informatie (argumenten Samen beslissen versterken
uitwisselen. Dus ook van uitwisselen,
(co-creëren) (zelfredzaamheid
zorgvrager richting alternatieven
(self-efficacy)
zorgverlener formuleren, basis
versterken)
leggen voor de
intrinsieke motivatie)
Shared Decision Making/ gezamenlijke besluitvorming (Elwyn, 2012)
Definitie: Een aanpak waarin de clinicus en de patient de beste wetenschappelijke kennis
delen in een besluitvormingsproces waarbij de patiënt aangemoedigd wordt om
verschillende opties te overwegen, zijn voorkeuren te bepalen en samen met de clinicus
een eindkeuze te maken.
Belangrijke uitgangspunten:
- Vertrekt vaak vanuit een arts-patiëntrelatie.
- Medische mindshift nodig:
o Ben je echt patiëntgericht als je weigert echt te luisteren naar je patiënt?
Kernpunten:
- Verlaten van bestaand eenrichtingsverkeer arts – patiënt
- Gelijkwaardige inbreng
- Revolutie in zorgdenken; geïnformeerde voorkeuren van patiënten
