ETIOLOGISCHE CRIMINOLOGIE
HOOFDSTUK 1: INLEIDENDE BEDENKINGEN OVER CRIMINOLOGIE EN ETIOLOGIE
WAAR HOUDT DE ETIOLOGISCHE CRIMINOLOGIE ZICH MEE BEZIG?
Biologie van de tien geboden
- Comparatief dieronderzoek
- Antisociaal vs sociaal gedrag
Centraal:
- Aetia + logos → oorzaken van criminaliteit
- = ‘regelovertredend gedrag’ → maatschappelijke reactie teweeg
- Zoektocht naar oorzakelijke determinanten
- Vele misvattingen over
Criminologie als wetenschap.
- Vroeger: focus op de dader
Sutherland: historisch belangrijke definitie (3 componenten)
a) De sociologische studie van het wetgevende proces
b) De sociologie van de criminaliteit (breken van strafwetten of de sociale psychologie van de
regelovertreder) → bepaald doel bereiken door breken van wetten?
c) De sociologie van de straf en strafsystemen
o Sociologische stempel = grootste geweest
“The term criminology, refers to all scholarly, scientific and professional knowledge concerning (1) the
explanation, (2) prevention, (3) control and (4) treatment of crime and delinquency, offenders and victims, (5)
including the measurement and (6) detection of crime, (7) legislation and (8) the practice of criminal law, and
law enforcement, judicial, and correctional systems.” (Europese Vereniging voor Criminologie)
(1) THE EXPLANATION, (2) PREVENTION, (3) CONTROL AND
Verklaring
→ daarin zit de etiologie, maar ook preventie en controle van regelovertredend gedrag
- Waar is de grens hier tussen?
(4) TREATMENT OF CRIME AND DELINQUENCY, OFFENDERS AND VICTIMS
Behandeling en aanpak van criminaliteit (delinquentie: jongeren)
- Sommige zaken werken/ anderen niet of beperkter
- Geen pasklare sleutel voor aanpak criminaliteit
- Ook volwassen daders en slachtoffers!
1
,5) INCLUDING THE MEASUREMENT AND (6) DETECTION OF CRIME, (7) LEGISLATION AND
Methodologische vragen
- Hoe moeten wij gedrag meten? Doorheen de tijd? Met welke instrumenten?
Detectie van crimineel gedrag
- Heel wat gegevens missen → dark number
8) THE PRACTICE OF CRIMINAL LAW, AND LAW ENFORCEMENT, JUDICIAL, AND
CORRECTIONAL SYSTEMS
Law enforcement
- Rechtshandhaving op meest educatieve manier
- Hoe brengen we het in praktijk? = complexe opgave
CRIMINALITEIT ALS BEWEGEND DOELWIT?
Wat is een bewegend doelwit?
- Moving target: een bewegend doelwit raken is ingewikkeld
- Als criminaliteit zich doorheen de tijd en ruimte nieuwe gedaantes aanneemt en ongrijpend
wordt, hoe kunnen we daar de oorzaken van bespreken?
- Etiologie bij ‘huisvuil’ gezet → overdreven tegenreactie
- Zorgt voor complexiteit
Heel wat mensen stellen zich hier vragen over
- Bv. juristen, penologen en historici: inbreuk tegen juridische regels (breed)
o Gelden in specifieke context-gebonden jurisdictie
o Bestuderen het tot stand komen en afschaffen van (straf-) rechtelijke regels
- Bv. biologen en psychologen: antisociaal gedrag
o Bestuderen de erfelijke (genetische), moleculaire, hormonale achtergronden van
individuele regelovertreders, alsook de rol van neurotransittoren en
hersenstoornissen bij regelovertreders
- Bv. sociologen en culturele antropologen: gingen in hoofzaak praten over deviantie
o Datgene dat devieert → afwijkt van de norm
§ Wat is die norm en hoe ontstaan die? → zie later
- Bv. strafrechtjuristen
o Bestuderen toepassing van strafrechtsregels en penologen de uitvoering van straffen
o Hanteren strikte juridische definities
EVOLUTIONAIRE BIOLOGEN, -PSYCHOLOGEN EN -CRIMINOLOGEN
Crimineel gedrag is het gevolg van
- Altruïsme en coöperatiefalen
- Gevolg van geëvolueerde modules
- Gevolg van maladaptieve kenmerken
o bv. zeer impulsief vs. Zeer voorzichtig = mismatch
- Basis waaruit we vertrekken
- Wijzen op adaptieve kenmerken van conformiteit
- Kunnen we zien als manifestaties van altruïsme falen
2
,Stellen zich vragen over hoe niet-adaptieve kenmerken in stand gehouden worden (bijproducten en
maladaptaties)
- G. Williams / R. Dawkins: zelfzuchtige genentheorie
- W. Hamilton: verwantenselectie
- R. Trivers: wederkerig altruïsme
- R. Alexander: indirecte wederkerigheid
- H. Gintis: Indirecte wederkerigheid + straffen
Alles wat binnen een bepaalde marge valt bij kwantiteit = normaal
- Alles wat op het uiteinde van de verdeling ligt = abnormaal
- Meerderheid + 1 = consensus?
- Statistisch criterium
Consensusvisie versus conflictvisie
- Varieert: wat is aanvaardbaar en in consensus
- Is meerderheid +1 een consensus?
- Als men te veel conflictdefinities hanteert kom je niet tot de verklaring waarom mensen
regels overschrijden
- Meer theorieën die steunen op consensusvisie
o Men gelooft erin dat er in zekere mate consensus bestaat over een aantal essentiële
waarden en normen in samenleving, waarvan te overtreding tot een of andere
officiële reactie leidt
- Durkheim: misdrijven tegen een ‘basis collectief bewustzijn’
o Maatschappelijke consensus → minder groot
§ Misdrijven tegen het bewustzijn op hoger niveau
- Medische criterium
Piramide van Hagan
- Onderscheid: hoeveel schade brengt een bepaalde handeling met zich mee?
- De ernst voor zowel dader als slachtoffer
- Verschillende gradaties van normovertreding
o Core crimes (traditionele werkdomein etio)
o Unrecognized blameworthy harms (sociaal schadelijk
gedrag dat op grote schaal als minder schadelijk worden
aanzien, maar toch aanzienlijke gevolgen heeft)
o Public-only recognized harms (wat enkel door de staat als
regel overtredend wordt gezien)
o Constructed crimes (zuivere sociale constructies)
Probleem: criminologie is een objectwetenschap
- Kan dus vanuit veel invalshoeken vallen en nieuwe vormen aannemen = voordeel
- Kan zorgen voor discussies vanuit de verschillende aanhangers van scholen = nadeel
- Opletten voor naturalistische en moralistische fout!
o Naturalistische fout: het feit dat iets bestaat, besluiten dat iets goed is
o Moralistisch fout: als iets schade meebrengt zou iets niet mogen bestaan
o Maken hierdoor vaak verkeerde assumpties! = vandaag genuanceerder
§ Maar: nog werk aan de winkel
- De etiologie is geïnteresseerd in oorzaken van handelingen die een vorm van
regelovertreding inhouden = veroordeling van gedrag
o Een specifieke regel of norm is overtreden
- Hedendaagse etiologie hanteert vaak (straf)rechtelijk definities, hedendaags prototype: de
definitie van Per-Olof H. Wikström
3
, o Wikström bestaat een misdrijf uit 4 componenten
§ Handeling
§ Die een overtreding inhoudt
§ Die een wettelijke basis heeft
§ Waartegen een officiële maatschappelijke reactie volgt
o Vindt dat de etiologische criminologie zich de vraag moet stellen waarom individuen
regels overtreden, wetende dat de overtreding een officiële reactie vanuit de
samenleving teweegbrengt
Onderscheid door Anthony Walsh:
- Mala in se: dingen die in de meeste zaken afgekeurd
worden
o Bestaat veel consensus rond
o Niemand wil er het slachtoffer van zijn
o Zorg voor meer garantie voor comparatief
onderzoek
- Mala prohibita: dingen die verboden zijn maar om ze te
leveren als crimineel gedrag is voorwerp van discussie
o Niet universeel veroordeeld en strafbaarstelling is willekeurig
o Bv. Middelengebruik → gevoelig voor inzicht
‘Sociale schadelijkheid’: verzoeningspoging van R. Agnew
- ‘blameworthy harms condemned by the public, santioned by the state’
- Inbreuken tegen de mensenrechten
- Poging tot verzoening conflict en consensusvisie: liggen beide aan
basis criminalisering
- Belangrijkste criterium te nemen bij selecteren van definities van
criminaliteit of selecteren van fenomenen die we gaan selecteren
- Geen perfecte definitie
- Bv. Inbreuken door organisaties
o Bv. Milieucriminaliteit door bedrijven
§ Waar de schade niet onmiddellijk zichtbaar is maar we zien de gewijzigde
opinies en inzichten ervan
§ Sommige vormen van crimineel gedrag waren vroeger onder bestudeerd
Criminaliteit als sociale constructie
- In technische zin: ja, maar de handelingen zijn wel reëel omdat de gevolgen reëel zijn
o Cf Theorema van Thomas
Definitie van wetenschapsfilosoof: Mario Bunge (1920 – 2020)
- Wijst vooral op het feit dat mensen in samenlevingen basisrechten verworven hebben, maar
ook plichten hebben → Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens
- Klemtoon op mensenrechten!
- A criminal action may be defined as an action that, either deliberately or out of negligence,
causes harm, violates basic rights, or hinders the discharging of basic duties.”
- Als mensen een handeling stellen hebben ze wel de intentie om de handeling te stellen?
o Intentie is cruciaal bij crimineel gedrag in strafrechtelijke betekenis
o Vrijewil-debat → zie later
4
HOOFDSTUK 1: INLEIDENDE BEDENKINGEN OVER CRIMINOLOGIE EN ETIOLOGIE
WAAR HOUDT DE ETIOLOGISCHE CRIMINOLOGIE ZICH MEE BEZIG?
Biologie van de tien geboden
- Comparatief dieronderzoek
- Antisociaal vs sociaal gedrag
Centraal:
- Aetia + logos → oorzaken van criminaliteit
- = ‘regelovertredend gedrag’ → maatschappelijke reactie teweeg
- Zoektocht naar oorzakelijke determinanten
- Vele misvattingen over
Criminologie als wetenschap.
- Vroeger: focus op de dader
Sutherland: historisch belangrijke definitie (3 componenten)
a) De sociologische studie van het wetgevende proces
b) De sociologie van de criminaliteit (breken van strafwetten of de sociale psychologie van de
regelovertreder) → bepaald doel bereiken door breken van wetten?
c) De sociologie van de straf en strafsystemen
o Sociologische stempel = grootste geweest
“The term criminology, refers to all scholarly, scientific and professional knowledge concerning (1) the
explanation, (2) prevention, (3) control and (4) treatment of crime and delinquency, offenders and victims, (5)
including the measurement and (6) detection of crime, (7) legislation and (8) the practice of criminal law, and
law enforcement, judicial, and correctional systems.” (Europese Vereniging voor Criminologie)
(1) THE EXPLANATION, (2) PREVENTION, (3) CONTROL AND
Verklaring
→ daarin zit de etiologie, maar ook preventie en controle van regelovertredend gedrag
- Waar is de grens hier tussen?
(4) TREATMENT OF CRIME AND DELINQUENCY, OFFENDERS AND VICTIMS
Behandeling en aanpak van criminaliteit (delinquentie: jongeren)
- Sommige zaken werken/ anderen niet of beperkter
- Geen pasklare sleutel voor aanpak criminaliteit
- Ook volwassen daders en slachtoffers!
1
,5) INCLUDING THE MEASUREMENT AND (6) DETECTION OF CRIME, (7) LEGISLATION AND
Methodologische vragen
- Hoe moeten wij gedrag meten? Doorheen de tijd? Met welke instrumenten?
Detectie van crimineel gedrag
- Heel wat gegevens missen → dark number
8) THE PRACTICE OF CRIMINAL LAW, AND LAW ENFORCEMENT, JUDICIAL, AND
CORRECTIONAL SYSTEMS
Law enforcement
- Rechtshandhaving op meest educatieve manier
- Hoe brengen we het in praktijk? = complexe opgave
CRIMINALITEIT ALS BEWEGEND DOELWIT?
Wat is een bewegend doelwit?
- Moving target: een bewegend doelwit raken is ingewikkeld
- Als criminaliteit zich doorheen de tijd en ruimte nieuwe gedaantes aanneemt en ongrijpend
wordt, hoe kunnen we daar de oorzaken van bespreken?
- Etiologie bij ‘huisvuil’ gezet → overdreven tegenreactie
- Zorgt voor complexiteit
Heel wat mensen stellen zich hier vragen over
- Bv. juristen, penologen en historici: inbreuk tegen juridische regels (breed)
o Gelden in specifieke context-gebonden jurisdictie
o Bestuderen het tot stand komen en afschaffen van (straf-) rechtelijke regels
- Bv. biologen en psychologen: antisociaal gedrag
o Bestuderen de erfelijke (genetische), moleculaire, hormonale achtergronden van
individuele regelovertreders, alsook de rol van neurotransittoren en
hersenstoornissen bij regelovertreders
- Bv. sociologen en culturele antropologen: gingen in hoofzaak praten over deviantie
o Datgene dat devieert → afwijkt van de norm
§ Wat is die norm en hoe ontstaan die? → zie later
- Bv. strafrechtjuristen
o Bestuderen toepassing van strafrechtsregels en penologen de uitvoering van straffen
o Hanteren strikte juridische definities
EVOLUTIONAIRE BIOLOGEN, -PSYCHOLOGEN EN -CRIMINOLOGEN
Crimineel gedrag is het gevolg van
- Altruïsme en coöperatiefalen
- Gevolg van geëvolueerde modules
- Gevolg van maladaptieve kenmerken
o bv. zeer impulsief vs. Zeer voorzichtig = mismatch
- Basis waaruit we vertrekken
- Wijzen op adaptieve kenmerken van conformiteit
- Kunnen we zien als manifestaties van altruïsme falen
2
,Stellen zich vragen over hoe niet-adaptieve kenmerken in stand gehouden worden (bijproducten en
maladaptaties)
- G. Williams / R. Dawkins: zelfzuchtige genentheorie
- W. Hamilton: verwantenselectie
- R. Trivers: wederkerig altruïsme
- R. Alexander: indirecte wederkerigheid
- H. Gintis: Indirecte wederkerigheid + straffen
Alles wat binnen een bepaalde marge valt bij kwantiteit = normaal
- Alles wat op het uiteinde van de verdeling ligt = abnormaal
- Meerderheid + 1 = consensus?
- Statistisch criterium
Consensusvisie versus conflictvisie
- Varieert: wat is aanvaardbaar en in consensus
- Is meerderheid +1 een consensus?
- Als men te veel conflictdefinities hanteert kom je niet tot de verklaring waarom mensen
regels overschrijden
- Meer theorieën die steunen op consensusvisie
o Men gelooft erin dat er in zekere mate consensus bestaat over een aantal essentiële
waarden en normen in samenleving, waarvan te overtreding tot een of andere
officiële reactie leidt
- Durkheim: misdrijven tegen een ‘basis collectief bewustzijn’
o Maatschappelijke consensus → minder groot
§ Misdrijven tegen het bewustzijn op hoger niveau
- Medische criterium
Piramide van Hagan
- Onderscheid: hoeveel schade brengt een bepaalde handeling met zich mee?
- De ernst voor zowel dader als slachtoffer
- Verschillende gradaties van normovertreding
o Core crimes (traditionele werkdomein etio)
o Unrecognized blameworthy harms (sociaal schadelijk
gedrag dat op grote schaal als minder schadelijk worden
aanzien, maar toch aanzienlijke gevolgen heeft)
o Public-only recognized harms (wat enkel door de staat als
regel overtredend wordt gezien)
o Constructed crimes (zuivere sociale constructies)
Probleem: criminologie is een objectwetenschap
- Kan dus vanuit veel invalshoeken vallen en nieuwe vormen aannemen = voordeel
- Kan zorgen voor discussies vanuit de verschillende aanhangers van scholen = nadeel
- Opletten voor naturalistische en moralistische fout!
o Naturalistische fout: het feit dat iets bestaat, besluiten dat iets goed is
o Moralistisch fout: als iets schade meebrengt zou iets niet mogen bestaan
o Maken hierdoor vaak verkeerde assumpties! = vandaag genuanceerder
§ Maar: nog werk aan de winkel
- De etiologie is geïnteresseerd in oorzaken van handelingen die een vorm van
regelovertreding inhouden = veroordeling van gedrag
o Een specifieke regel of norm is overtreden
- Hedendaagse etiologie hanteert vaak (straf)rechtelijk definities, hedendaags prototype: de
definitie van Per-Olof H. Wikström
3
, o Wikström bestaat een misdrijf uit 4 componenten
§ Handeling
§ Die een overtreding inhoudt
§ Die een wettelijke basis heeft
§ Waartegen een officiële maatschappelijke reactie volgt
o Vindt dat de etiologische criminologie zich de vraag moet stellen waarom individuen
regels overtreden, wetende dat de overtreding een officiële reactie vanuit de
samenleving teweegbrengt
Onderscheid door Anthony Walsh:
- Mala in se: dingen die in de meeste zaken afgekeurd
worden
o Bestaat veel consensus rond
o Niemand wil er het slachtoffer van zijn
o Zorg voor meer garantie voor comparatief
onderzoek
- Mala prohibita: dingen die verboden zijn maar om ze te
leveren als crimineel gedrag is voorwerp van discussie
o Niet universeel veroordeeld en strafbaarstelling is willekeurig
o Bv. Middelengebruik → gevoelig voor inzicht
‘Sociale schadelijkheid’: verzoeningspoging van R. Agnew
- ‘blameworthy harms condemned by the public, santioned by the state’
- Inbreuken tegen de mensenrechten
- Poging tot verzoening conflict en consensusvisie: liggen beide aan
basis criminalisering
- Belangrijkste criterium te nemen bij selecteren van definities van
criminaliteit of selecteren van fenomenen die we gaan selecteren
- Geen perfecte definitie
- Bv. Inbreuken door organisaties
o Bv. Milieucriminaliteit door bedrijven
§ Waar de schade niet onmiddellijk zichtbaar is maar we zien de gewijzigde
opinies en inzichten ervan
§ Sommige vormen van crimineel gedrag waren vroeger onder bestudeerd
Criminaliteit als sociale constructie
- In technische zin: ja, maar de handelingen zijn wel reëel omdat de gevolgen reëel zijn
o Cf Theorema van Thomas
Definitie van wetenschapsfilosoof: Mario Bunge (1920 – 2020)
- Wijst vooral op het feit dat mensen in samenlevingen basisrechten verworven hebben, maar
ook plichten hebben → Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens
- Klemtoon op mensenrechten!
- A criminal action may be defined as an action that, either deliberately or out of negligence,
causes harm, violates basic rights, or hinders the discharging of basic duties.”
- Als mensen een handeling stellen hebben ze wel de intentie om de handeling te stellen?
o Intentie is cruciaal bij crimineel gedrag in strafrechtelijke betekenis
o Vrijewil-debat → zie later
4
