IMMUNOLOGIE
1e Master Farmaceutische Zorg
ACADEMIEJAAR 2025-2026
,TABLE OF CONTENTS
Hoofdstuk 1: Inleiding en basisconcepten .............................................................................................................. 3
Hoofdstuk 2: Het aangeboren versus het adaptief immuunsysteem ..................................................................... 7
2.1 Het aangeboren immuunsysteen (niet-specifiek, natuurlijk) ....................................................................... 7
2.2 Het adaptief immuunsysteem (specifiek, verworven) .................................................................................. 8
Hoofdstuk 3: De lymoïde organen: cellen van het immuunsysteem .................................................................... 10
3.1 TWee grote differentiatielijnen zijn belangrijk in de immunologie ............................................................ 10
3.2 De lymfoïede organen ................................................................................................................................ 11
Centrale of primaire lymfoïede organen (geel) ............................................................................................ 11
Perifere of secundaire lyfoiëde organen (blauw) ......................................................................................... 11
3.3 Cellen die deel uitmaken van het immuunsysteem en hun karakteristieken............................................. 12
Lymfocyten ................................................................................................................................................... 12
Monocyten-macrofagen ............................................................................................................................... 17
Dendritische cellen (DC) ............................................................................................................................... 17
Andere celtypes van het aangeboren immuunsysteem ............................................................................... 17
Hoofdstuk 4: Het MHC-complex ........................................................................................................................... 18
4.1 MHC klasse I – moleculen ........................................................................................................................... 18
4.2 MHC klasse II – moleculen .......................................................................................................................... 20
4.3 T-cel herkenning van antigenen wordt gekenmerkt door MHC-restrictie ................................................. 21
4.4 MHC wordt gekenmerkt door polygenie en polymorfisme ........................................................................ 22
4.5 De rol van MHC in rejectie na transplantatie – ‘histocompatibiliteit’ ........................................................ 22
Hoofdstuk 5: Diversiteit in het immuunsysteem .................................................................................................. 24
5.1 Generatie van diversiteit in immunoglobulines .......................................................................................... 24
Somatische recombinatie – genherschikking ............................................................................................... 25
Junctionele diversiteit................................................................................................................................... 26
Somatische hypermutatie ............................................................................................................................. 27
5.2 Generatie van T-cel receptor (TCR) diversiteit ........................................................................................... 27
TCR-genherschikking .................................................................................................................................... 27
Hoofdstuk 6: De adaptieve immuunrespons ........................................................................................................ 28
6.1 Het adaptieve immuunsysteem .................................................................................................................. 28
1. Cellulaire immuniteit ................................................................................................................................ 28
2. Humorale immuniteit ............................................................................................................................... 36
3. Geheugen van het adaptief immuunsysteem........................................................................................... 41
Hoofdstuk 7: Overgevoeligheid, auto-immuniteit, immuundeficiëntie en anti-tumorale immuniteit ................ 42
7.1 Overgevoeligheid/hypersensitiviteit .......................................................................................................... 42
Type 1 overgevoeligheid = allergie ............................................................................................................... 42
1
, Type II overgevoeligheid ............................................................................................................................... 44
Type III Overgevoeligheid ............................................................................................................................. 45
7.2 Auto-immuniteit ......................................................................................................................................... 46
Self-tolerantie ............................................................................................................................................... 46
Auto-immuniteit ........................................................................................................................................... 46
Categorieën van auto-immuunziekten ......................................................................................................... 46
Auto-immuun wordt vnl. genetisch gecontrolleerd ..................................................................................... 47
Effectormechanismen in auto-immuunreacties ........................................................................................... 47
7.3 Immuundeficiënties .................................................................................................................................... 48
Primaire immuundeficiënties ....................................................................................................................... 48
Secundaire-iatrogene immuundeficiëntie .................................................................................................... 49
7.4 Anti-tumorale immuniteit ........................................................................................................................... 50
Tumorrejectie ............................................................................................................................................... 50
Perifere activatue van CD8 Tc-cellen door viraal geïnfecteerde cellen en ‘veranderde’ lichaamscellen (o.a.
tumorcellen) (MHC I) .................................................................................................................................... 51
Tumorcellen kunnen ontsnappen aan rejectie ............................................................................................. 51
Hoofdstuk 8: Manipulatie van de immuunrespons .............................................................................................. 52
8.1 Extrensieke regulatie van auto-immuunresponsen .................................................................................... 52
Therapeutische gebruik van monoklonale antilichamen tegen auto-immuniteit ........................................ 52
8.2 Manipulatie van de immuunrespons in afweer tegen tumoren ................................................................. 53
Therapeutisch gebruik van monoklonale antilichamen in antitumorale therapie ....................................... 53
8.3 Vaccinatie – manipulatie van de immuunrespons tegen infectie ............................................................... 55
Vaccin design in functie van immuunrespons .............................................................................................. 56
Types vaccins ................................................................................................................................................ 56
Factoren bepalend voor immunogeniciteit .................................................................................................. 61
Alternatieve methodes voor toediening van vaccins (naaldvrij) .................................................................. 62
8.4 Problemen met immunogeniciteit bij therapeutisch gebruik van antilichamen en recombinante eiwitten
(biotherapeutica) .............................................................................................................................................. 62
2
,IMMUNOLOGIE
EXAMEN: 1 vraag die je schriftelijk kan uitwerken en dan ga je het mondeling verdedigen bij prof (zal bijvragen
stellen)
HOOFDSTUK 1: INLEIDING EN BASISCONCEPTEN
Immunologie = leer vh immuunsysteem of leer vh afweersysteem
Afweersysteem = verdediging vh organisme (mens en dier) tegen vreemde organismen/cellen (pathogene
bacteriën en virussen, lichaamsvreemde cellen)
➔ ‘Vreemd’ (of non-self) onderscheiden van ‘lichaamseigen’ (self)
➔ Vreemde dingen kunnen ziekteverwekkend zijn maar niet altijd:
Lichaam zit zelf vol met MO (en is ook nodig) -> bv maag-darm kanaal om te verteren (darm = barrière en
ze komen dus niet in bloed en het w dus als “buiten” lichaam gezien)
➔ Sinds ontstaan v multicellulaire organismen: constante strijd tussen virussen en multicellulaire organismen
(maar ook monocellulaire organismen -> bacterien en bacteriofagen)
Wat als er iets niet is?
• In labo kunnen we genen uitschakelen in cellen/proefdieren -> effect bekijken v uitschakeling gen
• In natuur gebeurt dat uitschakelen soms spontaan
➔ Bubble boy: had door genetisch defect geen immuunsysteem
Werd zeer ziek van dingen die wij in ons lichaam meteen zouden afdoden en niet eens zouden voelen
OPL: leefde in plastiek buizensysteem of in ruimteman-pakje
ANTIGEN:
• Oorspronkelijk: moleculen die het genereren v ALen kunnen stimuleren
• Breder: verzamelnaam voor moleculen die eigenschap hebben om immuunsysteem te stimuleren
• Eigenschappen:
o Antigenisch vermogen: specifieke interactie aan te gaan met producten v specifieke immuunrespons,
maw te interageren met antilichamen of TCR (= T-cel receptor)
o Immunogeen vermogen: specifieke immuunrespons te induceren of maw het immuunsysteem te
prikkelen tot vorming v immuunproducten (antilichamen en effector T-lymfocyten -> binden het
vreemde partikel)
o Epitoop: Antigenisch determinant -> deel vh antigen dat specifiek herkend w door immuunsysteem
(B-cel, T-cel, antilichaam)
Doorgaans 5 tot 8 AZen of 1 tot 6 monosacchariden lang
• OPM: Initieel induceren vh immuunsysteem? meerdere voorwaarden waaraan moet voldaan w en niet
enkel antigenetisch vermogen
• Univalent Ag: heeft slechts 1 antigenisch determinant
• Multivalent Ag: meerderheid vd Ag hebben meerdere epitopen (identiek of verschillend zijn)
➔ Immuunsysteem + multivalent Ag: vorming verschillende immuunproducten tegen deze verschillende
epitopen (= sterkere immuunrespons dan univalent)
3
,Extra:
• Immuunsysteem werkt met balansen (het is niet ‘aan’ of ‘uit’)
➔ Dingen duwen het uit balans naar inactivatie/activatie vh immuunsysteem
➔ Univalent weegt minder door in balans naar activatie toe dan multivalent
• Auto-immuniteit ziekten: balans slaat ongewenst door naar activatie
• Ontwikkelen vaccin: zo immunogeen mogelijk = werkt zo goed mogelijk
➔ Werken met multivalente antigenen
HAPTEN:
• Molecule met laag MW die op zichzelf geen immuunrespons initieert
• Koppeling aan carrier(proteïne) -> immuunrespons
• Vrije hapten kan binden met producten vd specifieke immuunrespons
eens deze gevormd zijn (= antigenisch maar niet immunogeen)
• Voorbeeld: TNP (trinitrophenol), mycotoxines
• Hapten-conjugaat: actuele determinant bestaat uit hapten + aantal aangrenzende residuen
• Type carrier bepaalt of respons T cel dependent of independent zal zijn
OPM: Je kan toch enkel ALen (waar antigenen op binden) hebben als het immunogeen is? Nee
• In ons lichaam hele verzameling met ALen die niet geselecteerd zijn om op specifiek antigen te binden
MAAR enige voorwaarde die ze hebben is dat ze niet binden op iets niet lichaamseigen
• Cocaïne = niet immunogeen -> normale mensen geen respons ertegen
➔ Sneltesten voor cocaïne op te sporen (met speeksel)
➔ Werken op zelfde manier als zwangerschapstest: obv ALen tegen cocaïne
➔ DUS er bestaan ALen tegen cocaïne ookal is dit niet immunogeen
➔ Vanwaar komen die ALen? Cocaïne gekoppeld aan carrier-eiwit en proefdieren ermee geïnjecteerd ->
dieren produceren AL tegen cocaïne
ANTILICHAAM:
• Proteïne gevormd door B cellen tijdens specifieke immuunrespons op een antigen en dat interageert met
bepaald epitoop v dat antigen
• 2 zware ketens diee identiek zijn (zelfde polypeptide) en 2 kleine identieke ketens
• Men tekent AL altijd met 2 antigen binding sites: het zijn geen negatieve afdrukken
v elkaar -> ze ontwikkelen onafhankelijk
➔ AL zullen met antigen binding fragments herkennen (en dus niet sleutel slot
principe zoals op figuur)
CHEMISCHE NATUUR VAN ANTIGENEN:
• Proteïnen: zuivere proteïnen (= bestaan enkel uit aaneenkoppelingen v Azen),
glycoproteïnen (= eiwitten met op AZ-sequenties glycosylaties) of lipoproteïnen
o Meerderheid v antigenen = proteïnen
o Goed immunogeen vermogen
Lichaamsvreemd eiwit -> typisch hoog immunogeen vermogen
o Voorbeeld: Bovine Serum Albumine (BSA), ovalbumine,...
• Polysachariden: zuivere polysachariden en lipopolysachariden (= LPS)
o Goede immunogenische eigenschappen
o Voorbeeld: polysachariden afkomstig van Enterococcen
4
,• Nucleïnezuren:
o Gewoonlijk zwakke immunogenen
➔ Infectie met bacterie of virus -> DNA/RNA komt in contact met immuunsysteem -> vaak geen
beschermende respons (<-> eiwitten/polysachariden vh virus/bacterie wel sterk immunogeen
zullen zijn)
➔ mRNA vaccin: immuunrespons niet tegen virus maar wel tegen eiwit geproduceerd door virus
o Betere immunogenische eigenschappen na complexatie met proteïnen of in enkelstrengige vorm
• Lipiden:
o Meestal niet immunogeen
o Stimulatie niet-conventionele T-cellen
o Voorbeeld: alpha-galactosylceramide stimuleert NKT-cellen (= natural killer T-cellen -> herkennen
lipiden wel)
OPM:
• Bij GM willen we geen immuunreactie (hoe tegengaan? Zo lichaamseigen mogelijk maken) <-> bij vaccin
willen we wel immuunreactie
• Epitoop = kan AZ seq zijn, AZ + glycovorm of enkel glycosylatie op zich die herkend w
TYPES ANTIGENEN:
T cel independente antigenen
• Stimulatie B cellen -> aanmaak ALen zonder hulp van T cellen
B-cellen met elk hun specifieke receptor
• Polysachariden: meestal T cel independent
• Eigenschappen:
o Polyklonale activatie van B-cellen (afh v conc): deze antigenen kunnen verschillende B-cel klonen
activeren
▪ Lage conc antigenen: enkel activatie v B cellen die AL-receptoren hebben die specifiek het Ag of
antigenisch determinant herkennen
▪ Hoge conc: polyklonale activatie (= vanaf dat punt hangen ze niet meer af v eerste signaal vh
binden vh AL)
➔ WRM? In hoge conc binden ze in hoge conc ook aan receptoren v andere cellen (waar niet de
gewenste ALen opstaan)
➔ Cytokines w geproduceerd -> activatie v B cellen waar alleen polysacharide bindt op toll like
receptor -> activatie vele B cellen = zeer aggresieve reactie
o Weerstand aan degradatie: blijven voor langere periodes circuleren in lichaam en kunnen
immuunsysteem blijven stimuleren
OPM: Gevaar LPS: doordat ze binden op toll like receptoren in hogere conc -> polyklonale activatie
immuunsysteem -> kan fataal zijn
Figuur: Voor activatie immuunsysteem heb je 2 signalen nodig (1 is vaak onvoldoende)
➔ B-cel antigenen (rode bollen)
➔ 1e signaal wanneer iets bindt op B-cel receptor (= cruciaal) en 2e signaal door toll
like receptoren
➔ T cel independente cellen hebben geen T-cel nodig want ze creëeren dat 2e signaal
door te binden op toll-like receptor
5
, Toll-like receptoren:
• Gaan iets minder specifiek herkennen
dat er iets lichaamsvreemd is
• Geen onderdeel v specifiek
immuunsysteem
• Onbekend wat er op 10e bindt
• Iets bindt op receptor -> migratie over
opp vh celmembraan -> receptoren
komen samen = lipid rafts
➔ Alle signalen vd verschillende
receptoren zorgen ervoor dat balans doorslaat
T-cel dependente antigenen:
• Grootste en belangrijkste groep aan antigenen
• Kunnen B cellen niet rechtstreeks stimuleren tot productie van antilichamen, zonder de hulp van T cellen
➔ B-cel heeft 2 signalen nodig voor geactiveerd te w (binding + signaal v toll like receptor)
• Proteïnen = T cel dependente antigenen
Figuur:
• Belangrijk dat het deel vh eiwit dat herkend w op B cel receptor (= epitoop
vh eiwit)
➔ Eiwit w geïnternaliseerd, gefagocyteerd en meerdere peptiden (rood
bolletje) w gepresenteerd op MHC moleculen
➔ Peptide die geïnternaliseerd w moet niet per se hetzelfde zijn dat
herkend w door de T cel (wel zelfde entiteit = zelfde eiwit afkomstig)
• Viraal partikel -> 1 of meerdere eiwitten als omhulsel en binnenin genetisch
materiaal en eiwitten
➔ ALen kunnen enkel eiwitten v omhulsel herkennen (kunnen niet aan
binnenste eiwitten)
➔ Internalisatie: afbraak in peptiden (v omhulsel en binnenkant)
➔ Al deze kunnen mbv MHC herkend w door T cel (interne peptiden kunnen
dus ook herkend w)
➔ Beide peptiden zijn dus afkomstig v zelfde entiteit
• Onderaan helper T cel
➔ T cel receptor = blauw
➔ We hebben miljarden T cellen met elk een eigen T cel receptor
➔ Er kan nrml niets lichaamseigen binden op B cel receptor
➔ T cel receptor kan ook enkel lichaamsvreemde eiwitten binden
➔ MHC maken geen onderscheid tussen lichaamsvreemd of lichaamseigen
➔ Activatie T helper cel -> hulp geven aan B cel (CD40 + CD40 ligand OF T cel kan cytokines secreteren)
➔ Hulpsignalen kunnen zorgen voor 2e signaal voor B cel = activatie => deling vd B en T cel (= klonale
expansie)
6
1e Master Farmaceutische Zorg
ACADEMIEJAAR 2025-2026
,TABLE OF CONTENTS
Hoofdstuk 1: Inleiding en basisconcepten .............................................................................................................. 3
Hoofdstuk 2: Het aangeboren versus het adaptief immuunsysteem ..................................................................... 7
2.1 Het aangeboren immuunsysteen (niet-specifiek, natuurlijk) ....................................................................... 7
2.2 Het adaptief immuunsysteem (specifiek, verworven) .................................................................................. 8
Hoofdstuk 3: De lymoïde organen: cellen van het immuunsysteem .................................................................... 10
3.1 TWee grote differentiatielijnen zijn belangrijk in de immunologie ............................................................ 10
3.2 De lymfoïede organen ................................................................................................................................ 11
Centrale of primaire lymfoïede organen (geel) ............................................................................................ 11
Perifere of secundaire lyfoiëde organen (blauw) ......................................................................................... 11
3.3 Cellen die deel uitmaken van het immuunsysteem en hun karakteristieken............................................. 12
Lymfocyten ................................................................................................................................................... 12
Monocyten-macrofagen ............................................................................................................................... 17
Dendritische cellen (DC) ............................................................................................................................... 17
Andere celtypes van het aangeboren immuunsysteem ............................................................................... 17
Hoofdstuk 4: Het MHC-complex ........................................................................................................................... 18
4.1 MHC klasse I – moleculen ........................................................................................................................... 18
4.2 MHC klasse II – moleculen .......................................................................................................................... 20
4.3 T-cel herkenning van antigenen wordt gekenmerkt door MHC-restrictie ................................................. 21
4.4 MHC wordt gekenmerkt door polygenie en polymorfisme ........................................................................ 22
4.5 De rol van MHC in rejectie na transplantatie – ‘histocompatibiliteit’ ........................................................ 22
Hoofdstuk 5: Diversiteit in het immuunsysteem .................................................................................................. 24
5.1 Generatie van diversiteit in immunoglobulines .......................................................................................... 24
Somatische recombinatie – genherschikking ............................................................................................... 25
Junctionele diversiteit................................................................................................................................... 26
Somatische hypermutatie ............................................................................................................................. 27
5.2 Generatie van T-cel receptor (TCR) diversiteit ........................................................................................... 27
TCR-genherschikking .................................................................................................................................... 27
Hoofdstuk 6: De adaptieve immuunrespons ........................................................................................................ 28
6.1 Het adaptieve immuunsysteem .................................................................................................................. 28
1. Cellulaire immuniteit ................................................................................................................................ 28
2. Humorale immuniteit ............................................................................................................................... 36
3. Geheugen van het adaptief immuunsysteem........................................................................................... 41
Hoofdstuk 7: Overgevoeligheid, auto-immuniteit, immuundeficiëntie en anti-tumorale immuniteit ................ 42
7.1 Overgevoeligheid/hypersensitiviteit .......................................................................................................... 42
Type 1 overgevoeligheid = allergie ............................................................................................................... 42
1
, Type II overgevoeligheid ............................................................................................................................... 44
Type III Overgevoeligheid ............................................................................................................................. 45
7.2 Auto-immuniteit ......................................................................................................................................... 46
Self-tolerantie ............................................................................................................................................... 46
Auto-immuniteit ........................................................................................................................................... 46
Categorieën van auto-immuunziekten ......................................................................................................... 46
Auto-immuun wordt vnl. genetisch gecontrolleerd ..................................................................................... 47
Effectormechanismen in auto-immuunreacties ........................................................................................... 47
7.3 Immuundeficiënties .................................................................................................................................... 48
Primaire immuundeficiënties ....................................................................................................................... 48
Secundaire-iatrogene immuundeficiëntie .................................................................................................... 49
7.4 Anti-tumorale immuniteit ........................................................................................................................... 50
Tumorrejectie ............................................................................................................................................... 50
Perifere activatue van CD8 Tc-cellen door viraal geïnfecteerde cellen en ‘veranderde’ lichaamscellen (o.a.
tumorcellen) (MHC I) .................................................................................................................................... 51
Tumorcellen kunnen ontsnappen aan rejectie ............................................................................................. 51
Hoofdstuk 8: Manipulatie van de immuunrespons .............................................................................................. 52
8.1 Extrensieke regulatie van auto-immuunresponsen .................................................................................... 52
Therapeutische gebruik van monoklonale antilichamen tegen auto-immuniteit ........................................ 52
8.2 Manipulatie van de immuunrespons in afweer tegen tumoren ................................................................. 53
Therapeutisch gebruik van monoklonale antilichamen in antitumorale therapie ....................................... 53
8.3 Vaccinatie – manipulatie van de immuunrespons tegen infectie ............................................................... 55
Vaccin design in functie van immuunrespons .............................................................................................. 56
Types vaccins ................................................................................................................................................ 56
Factoren bepalend voor immunogeniciteit .................................................................................................. 61
Alternatieve methodes voor toediening van vaccins (naaldvrij) .................................................................. 62
8.4 Problemen met immunogeniciteit bij therapeutisch gebruik van antilichamen en recombinante eiwitten
(biotherapeutica) .............................................................................................................................................. 62
2
,IMMUNOLOGIE
EXAMEN: 1 vraag die je schriftelijk kan uitwerken en dan ga je het mondeling verdedigen bij prof (zal bijvragen
stellen)
HOOFDSTUK 1: INLEIDING EN BASISCONCEPTEN
Immunologie = leer vh immuunsysteem of leer vh afweersysteem
Afweersysteem = verdediging vh organisme (mens en dier) tegen vreemde organismen/cellen (pathogene
bacteriën en virussen, lichaamsvreemde cellen)
➔ ‘Vreemd’ (of non-self) onderscheiden van ‘lichaamseigen’ (self)
➔ Vreemde dingen kunnen ziekteverwekkend zijn maar niet altijd:
Lichaam zit zelf vol met MO (en is ook nodig) -> bv maag-darm kanaal om te verteren (darm = barrière en
ze komen dus niet in bloed en het w dus als “buiten” lichaam gezien)
➔ Sinds ontstaan v multicellulaire organismen: constante strijd tussen virussen en multicellulaire organismen
(maar ook monocellulaire organismen -> bacterien en bacteriofagen)
Wat als er iets niet is?
• In labo kunnen we genen uitschakelen in cellen/proefdieren -> effect bekijken v uitschakeling gen
• In natuur gebeurt dat uitschakelen soms spontaan
➔ Bubble boy: had door genetisch defect geen immuunsysteem
Werd zeer ziek van dingen die wij in ons lichaam meteen zouden afdoden en niet eens zouden voelen
OPL: leefde in plastiek buizensysteem of in ruimteman-pakje
ANTIGEN:
• Oorspronkelijk: moleculen die het genereren v ALen kunnen stimuleren
• Breder: verzamelnaam voor moleculen die eigenschap hebben om immuunsysteem te stimuleren
• Eigenschappen:
o Antigenisch vermogen: specifieke interactie aan te gaan met producten v specifieke immuunrespons,
maw te interageren met antilichamen of TCR (= T-cel receptor)
o Immunogeen vermogen: specifieke immuunrespons te induceren of maw het immuunsysteem te
prikkelen tot vorming v immuunproducten (antilichamen en effector T-lymfocyten -> binden het
vreemde partikel)
o Epitoop: Antigenisch determinant -> deel vh antigen dat specifiek herkend w door immuunsysteem
(B-cel, T-cel, antilichaam)
Doorgaans 5 tot 8 AZen of 1 tot 6 monosacchariden lang
• OPM: Initieel induceren vh immuunsysteem? meerdere voorwaarden waaraan moet voldaan w en niet
enkel antigenetisch vermogen
• Univalent Ag: heeft slechts 1 antigenisch determinant
• Multivalent Ag: meerderheid vd Ag hebben meerdere epitopen (identiek of verschillend zijn)
➔ Immuunsysteem + multivalent Ag: vorming verschillende immuunproducten tegen deze verschillende
epitopen (= sterkere immuunrespons dan univalent)
3
,Extra:
• Immuunsysteem werkt met balansen (het is niet ‘aan’ of ‘uit’)
➔ Dingen duwen het uit balans naar inactivatie/activatie vh immuunsysteem
➔ Univalent weegt minder door in balans naar activatie toe dan multivalent
• Auto-immuniteit ziekten: balans slaat ongewenst door naar activatie
• Ontwikkelen vaccin: zo immunogeen mogelijk = werkt zo goed mogelijk
➔ Werken met multivalente antigenen
HAPTEN:
• Molecule met laag MW die op zichzelf geen immuunrespons initieert
• Koppeling aan carrier(proteïne) -> immuunrespons
• Vrije hapten kan binden met producten vd specifieke immuunrespons
eens deze gevormd zijn (= antigenisch maar niet immunogeen)
• Voorbeeld: TNP (trinitrophenol), mycotoxines
• Hapten-conjugaat: actuele determinant bestaat uit hapten + aantal aangrenzende residuen
• Type carrier bepaalt of respons T cel dependent of independent zal zijn
OPM: Je kan toch enkel ALen (waar antigenen op binden) hebben als het immunogeen is? Nee
• In ons lichaam hele verzameling met ALen die niet geselecteerd zijn om op specifiek antigen te binden
MAAR enige voorwaarde die ze hebben is dat ze niet binden op iets niet lichaamseigen
• Cocaïne = niet immunogeen -> normale mensen geen respons ertegen
➔ Sneltesten voor cocaïne op te sporen (met speeksel)
➔ Werken op zelfde manier als zwangerschapstest: obv ALen tegen cocaïne
➔ DUS er bestaan ALen tegen cocaïne ookal is dit niet immunogeen
➔ Vanwaar komen die ALen? Cocaïne gekoppeld aan carrier-eiwit en proefdieren ermee geïnjecteerd ->
dieren produceren AL tegen cocaïne
ANTILICHAAM:
• Proteïne gevormd door B cellen tijdens specifieke immuunrespons op een antigen en dat interageert met
bepaald epitoop v dat antigen
• 2 zware ketens diee identiek zijn (zelfde polypeptide) en 2 kleine identieke ketens
• Men tekent AL altijd met 2 antigen binding sites: het zijn geen negatieve afdrukken
v elkaar -> ze ontwikkelen onafhankelijk
➔ AL zullen met antigen binding fragments herkennen (en dus niet sleutel slot
principe zoals op figuur)
CHEMISCHE NATUUR VAN ANTIGENEN:
• Proteïnen: zuivere proteïnen (= bestaan enkel uit aaneenkoppelingen v Azen),
glycoproteïnen (= eiwitten met op AZ-sequenties glycosylaties) of lipoproteïnen
o Meerderheid v antigenen = proteïnen
o Goed immunogeen vermogen
Lichaamsvreemd eiwit -> typisch hoog immunogeen vermogen
o Voorbeeld: Bovine Serum Albumine (BSA), ovalbumine,...
• Polysachariden: zuivere polysachariden en lipopolysachariden (= LPS)
o Goede immunogenische eigenschappen
o Voorbeeld: polysachariden afkomstig van Enterococcen
4
,• Nucleïnezuren:
o Gewoonlijk zwakke immunogenen
➔ Infectie met bacterie of virus -> DNA/RNA komt in contact met immuunsysteem -> vaak geen
beschermende respons (<-> eiwitten/polysachariden vh virus/bacterie wel sterk immunogeen
zullen zijn)
➔ mRNA vaccin: immuunrespons niet tegen virus maar wel tegen eiwit geproduceerd door virus
o Betere immunogenische eigenschappen na complexatie met proteïnen of in enkelstrengige vorm
• Lipiden:
o Meestal niet immunogeen
o Stimulatie niet-conventionele T-cellen
o Voorbeeld: alpha-galactosylceramide stimuleert NKT-cellen (= natural killer T-cellen -> herkennen
lipiden wel)
OPM:
• Bij GM willen we geen immuunreactie (hoe tegengaan? Zo lichaamseigen mogelijk maken) <-> bij vaccin
willen we wel immuunreactie
• Epitoop = kan AZ seq zijn, AZ + glycovorm of enkel glycosylatie op zich die herkend w
TYPES ANTIGENEN:
T cel independente antigenen
• Stimulatie B cellen -> aanmaak ALen zonder hulp van T cellen
B-cellen met elk hun specifieke receptor
• Polysachariden: meestal T cel independent
• Eigenschappen:
o Polyklonale activatie van B-cellen (afh v conc): deze antigenen kunnen verschillende B-cel klonen
activeren
▪ Lage conc antigenen: enkel activatie v B cellen die AL-receptoren hebben die specifiek het Ag of
antigenisch determinant herkennen
▪ Hoge conc: polyklonale activatie (= vanaf dat punt hangen ze niet meer af v eerste signaal vh
binden vh AL)
➔ WRM? In hoge conc binden ze in hoge conc ook aan receptoren v andere cellen (waar niet de
gewenste ALen opstaan)
➔ Cytokines w geproduceerd -> activatie v B cellen waar alleen polysacharide bindt op toll like
receptor -> activatie vele B cellen = zeer aggresieve reactie
o Weerstand aan degradatie: blijven voor langere periodes circuleren in lichaam en kunnen
immuunsysteem blijven stimuleren
OPM: Gevaar LPS: doordat ze binden op toll like receptoren in hogere conc -> polyklonale activatie
immuunsysteem -> kan fataal zijn
Figuur: Voor activatie immuunsysteem heb je 2 signalen nodig (1 is vaak onvoldoende)
➔ B-cel antigenen (rode bollen)
➔ 1e signaal wanneer iets bindt op B-cel receptor (= cruciaal) en 2e signaal door toll
like receptoren
➔ T cel independente cellen hebben geen T-cel nodig want ze creëeren dat 2e signaal
door te binden op toll-like receptor
5
, Toll-like receptoren:
• Gaan iets minder specifiek herkennen
dat er iets lichaamsvreemd is
• Geen onderdeel v specifiek
immuunsysteem
• Onbekend wat er op 10e bindt
• Iets bindt op receptor -> migratie over
opp vh celmembraan -> receptoren
komen samen = lipid rafts
➔ Alle signalen vd verschillende
receptoren zorgen ervoor dat balans doorslaat
T-cel dependente antigenen:
• Grootste en belangrijkste groep aan antigenen
• Kunnen B cellen niet rechtstreeks stimuleren tot productie van antilichamen, zonder de hulp van T cellen
➔ B-cel heeft 2 signalen nodig voor geactiveerd te w (binding + signaal v toll like receptor)
• Proteïnen = T cel dependente antigenen
Figuur:
• Belangrijk dat het deel vh eiwit dat herkend w op B cel receptor (= epitoop
vh eiwit)
➔ Eiwit w geïnternaliseerd, gefagocyteerd en meerdere peptiden (rood
bolletje) w gepresenteerd op MHC moleculen
➔ Peptide die geïnternaliseerd w moet niet per se hetzelfde zijn dat
herkend w door de T cel (wel zelfde entiteit = zelfde eiwit afkomstig)
• Viraal partikel -> 1 of meerdere eiwitten als omhulsel en binnenin genetisch
materiaal en eiwitten
➔ ALen kunnen enkel eiwitten v omhulsel herkennen (kunnen niet aan
binnenste eiwitten)
➔ Internalisatie: afbraak in peptiden (v omhulsel en binnenkant)
➔ Al deze kunnen mbv MHC herkend w door T cel (interne peptiden kunnen
dus ook herkend w)
➔ Beide peptiden zijn dus afkomstig v zelfde entiteit
• Onderaan helper T cel
➔ T cel receptor = blauw
➔ We hebben miljarden T cellen met elk een eigen T cel receptor
➔ Er kan nrml niets lichaamseigen binden op B cel receptor
➔ T cel receptor kan ook enkel lichaamsvreemde eiwitten binden
➔ MHC maken geen onderscheid tussen lichaamsvreemd of lichaamseigen
➔ Activatie T helper cel -> hulp geven aan B cel (CD40 + CD40 ligand OF T cel kan cytokines secreteren)
➔ Hulpsignalen kunnen zorgen voor 2e signaal voor B cel = activatie => deling vd B en T cel (= klonale
expansie)
6
