DEEL 1: STRALINGSBESCHERMING
Belangrijk om te weten op het einde van dit hoofdstuk:
- Idee hebben over grootorde straling
- Huidige dosislimieten
- Hoe zijn we aan deze dosislimieten gekomen?
o Eerst deterministische effecten: eerste limieten
o In loop jaren: stochastische effecten ontdekt
o Stelselmatig limieten naar beneden gehaald
o Op termijn geleid tot LNT
- Voedselveiligheid: belangrijkste radionucliden kennen bij kernongeval en waarom deze
belangrijk zijn
FANC: Federaal Agentschap Nucleaire Controle
à automatische toestemming gebruik nucleaire methodes is gegeven dankzij diploma DGK
LD50: Lethal Dose 50: 50% kans dat je sterft van deze stralingsdosis
Effecten van straling
Biologische effecten van straling kunnen we onderverdelen in:
- Bij wie het effect zichtbaar is
o Somatisch: in persoon zelf
o Genetisch: in nageslacht
- Wanneer het effect zichtbaar is:
o Directe/vroege effecten
o Late effecten
- Aard van het effect:
o Stochastisch: kansgebonden
o Deterministisch: niet-kansgebonden
Deterministisch:
- Drempeldosis: 200mSv: onder drempel geen effect, boven drempel wel effect
- Komt voornamelijk tot uiting in organen met hoge turn-over van cellen (waar cellen snel
delen): beenmerg, maag-darm, huid
1
,Stochastisch:
- Somatisch: kanker
- Genetisch:
o Fysieke/mentale afwijking
o Prenatale schade: beschadiging aan reeds bestaande foetus
§ 1e week: celdood
§ 2e-8e week: celdood
§ 8e-40e week: tussen 8e-15e week ontwikkelen de hersenen zich à mentale
retardatie
o Spontane abortus
o …
- Direct effect: ioniserend partikel op DNA
- Indirect effect: ioniserend partikel eerst op water of andere substantie, dan op DNA
! Gaat er niet om hoeveel energie, wel waar en in welke mate die energie zich op je lichaam
geconcentreerd heeft.
à LET: Linear Energy Transfer: mate van energie doorgegeven door stralingspartikel
- Hoge LET: botsen veel op korte afstand, veel energieoverdracht aan weefsel
o Alfa-straling
o Zorgt voor directe effecten
- Lage LET: botsen minder, geraken verder, minder energieoverdracht
o Gamma-straling
o Zorgt voor indirecte effecten
DNA: schade aan DNA:
- SSB: Single Strand Break: slechts 1 streng wordt gebroken, kan gerepareerd worden.
o Exponentieel verloop: hoe meer je kapot maakt door SSB, hoe groter de kans op
schade die niet gerepareerd kan worden
- DSB: Double Strand Break: 2 strengen worden gebroken, geen kans op reparatie
o Lineair verloop: elke verhoging van straling geeft gelijke schade
à SSB en DSB worden gecombineerd in het lineair kwadratisch model in een soort van
‘hockeystick-vorm( (de ‘drop’ op het einde is het overlijden van het individu)
à Deze hockeystick-curve gaan we nog overschatten omdat we uitgaan van ‘worst case scenario’: °
Linear No Treshold Model (LNT) waarbij we:
2
, - Een lineair verband gaan achten tussen dosis en effect (in realiteit is dit dus niet zo)
- We geen enkele veilige drempelwaarde accepteren (no treshold): elke dosis wordt geacht
een effect te hebben, er is GEEN veilige dosis
= Basisbeginselen radioprotectie
Straling is het schadelijkst voor weefsels met een snelle celdeling (mitose): de mitose wordt hier
namelijk tegengewerkt.
DNA-misreparatie: de gebroken stukken DNA gaan zich niet correct repareren. Zorgt er soms voor
dat ze niet meer kunnen delen en dus afsterven.
Tegenovergesteld aan LNT bestaat de Hormesis Theorie: ‘een lage chronische dosis is gezonder dan
geen straling’: baseren zich op onderste deel van de hockey-curve waarover we eigenlijk weinig
weten (over chronische blootstelling aan lage dosis).
Een lage chronische dosis zou een protectief effect zijn tegen een eenmalige hoge dosis.
Is buiten het labo niet aangetoond, dus zolang er geen duidelijkheid over is gaan we uit van LNT
Eenheden
Becquerel (Bq): # radioactieve partikels per tijdseenheid
- 1 Bq = 1 desintegratie per seconde (dps)
- Desintegratie: # partikels die ontspringen aan de materie per seconde
Coulomb (C/kg): blootstelling of exposie door ionisatie in de lucht (wordt weinig gebruikt)
Gray (Gy): hoeveelheid energie die geabsorbeerd wordt per eenheid van massa
3
Belangrijk om te weten op het einde van dit hoofdstuk:
- Idee hebben over grootorde straling
- Huidige dosislimieten
- Hoe zijn we aan deze dosislimieten gekomen?
o Eerst deterministische effecten: eerste limieten
o In loop jaren: stochastische effecten ontdekt
o Stelselmatig limieten naar beneden gehaald
o Op termijn geleid tot LNT
- Voedselveiligheid: belangrijkste radionucliden kennen bij kernongeval en waarom deze
belangrijk zijn
FANC: Federaal Agentschap Nucleaire Controle
à automatische toestemming gebruik nucleaire methodes is gegeven dankzij diploma DGK
LD50: Lethal Dose 50: 50% kans dat je sterft van deze stralingsdosis
Effecten van straling
Biologische effecten van straling kunnen we onderverdelen in:
- Bij wie het effect zichtbaar is
o Somatisch: in persoon zelf
o Genetisch: in nageslacht
- Wanneer het effect zichtbaar is:
o Directe/vroege effecten
o Late effecten
- Aard van het effect:
o Stochastisch: kansgebonden
o Deterministisch: niet-kansgebonden
Deterministisch:
- Drempeldosis: 200mSv: onder drempel geen effect, boven drempel wel effect
- Komt voornamelijk tot uiting in organen met hoge turn-over van cellen (waar cellen snel
delen): beenmerg, maag-darm, huid
1
,Stochastisch:
- Somatisch: kanker
- Genetisch:
o Fysieke/mentale afwijking
o Prenatale schade: beschadiging aan reeds bestaande foetus
§ 1e week: celdood
§ 2e-8e week: celdood
§ 8e-40e week: tussen 8e-15e week ontwikkelen de hersenen zich à mentale
retardatie
o Spontane abortus
o …
- Direct effect: ioniserend partikel op DNA
- Indirect effect: ioniserend partikel eerst op water of andere substantie, dan op DNA
! Gaat er niet om hoeveel energie, wel waar en in welke mate die energie zich op je lichaam
geconcentreerd heeft.
à LET: Linear Energy Transfer: mate van energie doorgegeven door stralingspartikel
- Hoge LET: botsen veel op korte afstand, veel energieoverdracht aan weefsel
o Alfa-straling
o Zorgt voor directe effecten
- Lage LET: botsen minder, geraken verder, minder energieoverdracht
o Gamma-straling
o Zorgt voor indirecte effecten
DNA: schade aan DNA:
- SSB: Single Strand Break: slechts 1 streng wordt gebroken, kan gerepareerd worden.
o Exponentieel verloop: hoe meer je kapot maakt door SSB, hoe groter de kans op
schade die niet gerepareerd kan worden
- DSB: Double Strand Break: 2 strengen worden gebroken, geen kans op reparatie
o Lineair verloop: elke verhoging van straling geeft gelijke schade
à SSB en DSB worden gecombineerd in het lineair kwadratisch model in een soort van
‘hockeystick-vorm( (de ‘drop’ op het einde is het overlijden van het individu)
à Deze hockeystick-curve gaan we nog overschatten omdat we uitgaan van ‘worst case scenario’: °
Linear No Treshold Model (LNT) waarbij we:
2
, - Een lineair verband gaan achten tussen dosis en effect (in realiteit is dit dus niet zo)
- We geen enkele veilige drempelwaarde accepteren (no treshold): elke dosis wordt geacht
een effect te hebben, er is GEEN veilige dosis
= Basisbeginselen radioprotectie
Straling is het schadelijkst voor weefsels met een snelle celdeling (mitose): de mitose wordt hier
namelijk tegengewerkt.
DNA-misreparatie: de gebroken stukken DNA gaan zich niet correct repareren. Zorgt er soms voor
dat ze niet meer kunnen delen en dus afsterven.
Tegenovergesteld aan LNT bestaat de Hormesis Theorie: ‘een lage chronische dosis is gezonder dan
geen straling’: baseren zich op onderste deel van de hockey-curve waarover we eigenlijk weinig
weten (over chronische blootstelling aan lage dosis).
Een lage chronische dosis zou een protectief effect zijn tegen een eenmalige hoge dosis.
Is buiten het labo niet aangetoond, dus zolang er geen duidelijkheid over is gaan we uit van LNT
Eenheden
Becquerel (Bq): # radioactieve partikels per tijdseenheid
- 1 Bq = 1 desintegratie per seconde (dps)
- Desintegratie: # partikels die ontspringen aan de materie per seconde
Coulomb (C/kg): blootstelling of exposie door ionisatie in de lucht (wordt weinig gebruikt)
Gray (Gy): hoeveelheid energie die geabsorbeerd wordt per eenheid van massa
3
