FILOSOFIE & ETHIEK: HOORCOLLEGES
HOORCOLLEGE 1: INLEIDING ‘WAT IS WETENSCHAP’
HET COMMON SENSE-BEELD VAN WETENSCHAP
‘Sloppy science’
- Publicatiebias: wel publiceren bij goede resultaten, maar niet bij negatieve resultaten
o Alleen positieve publicaties bij medicatie: niet gebalanceerde situatie
→ alles wat gedaan wordt in wetenschap moet bij iedereen bekend zijn en
gepubliceerd worden
- Gebrek aan herhaling: onderzoek wat gedaan is moet herhaald worden
o Eén experiment kan gebaseerd zijn op toeval
o Tijdschriften interesse in nieuw onderzoek, dus publicaties van herhalingen
zijn moeilijk = ontmoediging
- Statistische incompetentie/desinteresse: wetenschappers weten niet hoe statistiek
werkt en niet geïnteresseerd om dit te leren → resultaten die niet kloppen
- Wetenschapsethiek: geen kennis van hoe wetenschappers te werk horen te gaan – de
ethiek van wetenschap
Common sense-beeld van wetenschap
1) Wetenschappelijke kennis is objectief – gaat niet over opvatting/mening/gevoel →
werkelijkheid buiten jezelf
2) Wetenschappelijke methode is de manier om kennis over de wereld te verkrijgen
3) Waardevrij: wetenschap draait om feiten en empirisch bewijs, niet waardes
4) In wetenschap hebben externe invloeden (politiek, financiële belangen, reputatie,
religieuze opvattingen, etc) geen spraak: empirisch bewijs
5) Wetenschappers zijn op zoek naar de waarheid
→ Als wetenschappers zich hier niet aan houden, krijg je sloppy science
IS WETENSCHAP ‘OBJECTIEF’?
Verschil objectief en subjectief: ‘wetenschappelijke kennis is objectief’ → heldere
begripsvorming
- Kennis moet helder uitgedrukt worden, omdat deze over de werkelijkheid moet gaan
o Afwezigheid van vaagheid en meerduidigheid
§ Wetenschappelijke taal i.p.v. alledaags
• ‘Thee is heet’ t.o.v. ‘Thee is 80 graden Celsius’
§ Ideaal: helderheid en eenduidig
o Begrippen moeten ‘operationeel’ zijn: gespecificeerd en meetbaar
§ Ideaal: vrij van persoonlijke opvattingen/cultureel bepaalde waarden
§ Zo dat er aan te meten en te rekenen valt
§ Concept vrij is van persoonlijke opvattingen en vrij van waarden die
door de natuur/cultuur waar de wetenschapper in leeft
- Voorbeeld: intelligentie
o Samuel George Morton (1893): intelligentie gelijk aan inhoud van de schedel –
Crania Americana
§ Meten van gewicht van lood na in schedel vullen = intelligentie
§ Mannen slimmer dan vrouwen?
, § Probleem in definitie: bevestigd cultuur zoals deze toen der tijd was =
niet waardevrij → andere definitie nodig
o IQ-testen
- Vragen die hierbij zijn te stellen:
o Kan wetenschappelijke kennis ‘objectief’ zijn?
o Moet je streven naar ‘objectiviteit’
Sloppy science geeft aanleiding om kritisch te kijken naar wetenschappelijk onderzoek
→ sloppy science uitbannen → common sense werkelijkheid → is wetenschap wel
‘objectief’?
= Klopt common-sense beeld van wetenschap wel?
Column Jeroen Geurts
1. Als wetenschap niet objectief is, is het dan meer dan een mening?
Wetenschappers proberen te onderbouwen wat ze hebben en anderen controleren
elkaar (feedbackmechanismen) – het is meer dan een mening
2. Als wetenschap feilbaar is, wanneer kun je dan spreken over betrouwbare resultaten?
Betrouwbare kennis is de vraag die wij proberen te beantwoorden met filosofie
ZIJN WETENSCHAPPERS OP ZOEK NAAR DE WAARHEID?
Hoe behoren wetenschappers te werk te gaan?
Voorbeeld onderzoeksethiek: De kloonaffaire
- Gemanipuleerde gegevens
- Als er zoveel auteurs betrokken zijn bij onderzoek → verwacht dat manipulatie/fraude
minder snel optreedt
o Coauteurs zorgen voor corrigerende werking?
o Schijn van interne controle opwekken? → iedere onderzoeker ook andere
taken – als je veel onderzoekers hebt kan een wel half werk leveren want de
rest doet het vast wel goed → iedereen doet dit = compleet half werk
Hoe kan fraude gebeuren? (vanuit verschillende invalshoeken)
a) Sociaal maatschappelijke of culturele invalshoek
o Hoop op positief resultaat wat de conservatieve regering op andere gedachte
kan brengen
o Autoritair georganiseerde Oosterse cultuur: In westen het idee dat iedereen
gelijkwaardig is, maar in oosterse cultuur is dat anders: kritische vragen kun je
eigenlijk niet stellen → hoofdonderzoeker fraude, maar mede-onderzoekers
konden niks zeggen door autoriteit
b) Ethische invalshoek
o De onafhankelijkheid van wetenschappelijk onderzoek
§ Moet je altijd de waarheid zeggen?
§ Ben je uit op geld?
c) Wetenschapsfilosofische invalshoek
o Op welke manier wetenschappelijke kennis geaccepteerd wordt → wanneer
komt informatie in een leerboek? = processen van verificatie en falsificatie
o Soms is het zo dat door reputatie van wetenschapper hypothese niet kritisch
bekeken worden, en dus makkelijk aangenomen worden
, o Peer review (en andere controlemechanismen) → zijn die betrouwbaar?
d) Rol van persoonlijke opvattingen/aangehangen waarden/levensbeschouwelijke visie
van invloed
KLOPT HET COMMON SENSE-BEELD VAN WETENSCHAP?
Onderzoeken in deze cursus, vanuit drie perspectieven
1) Wetenschapsfilosofie
o Kernvraag: hoe komt het dat hypothesen/theorieën in leerboeken komen →
onder welke voorwaarden worden wetenschappelijke kennis geaccepteerd?
2) Filosofie van de geneeskunde
o Kernvraag: wanneer spreken we van een ‘gezond mens’?
3) Ethiek
o Kernvragen: Hoe behoren wetenschappers te handelen/te werk te gaan? Mag
alles wat kan?
WAT IS WETENSCHAP?
Denken over het verschijnsel ‘wetenschap’
- Wat betekent een ‘wetenschappelijk’ onderbouwde stelling?
- Wat is het verschil tussen ‘echte’ wetenschap en pseudowetenschap?
o Hoe herken je dit
o Wie bepaalt dat verschil?
- Waarom heeft wetenschappelijke kennis zo’n hoge status
Probleem van circulariteit: hier onderzoek naar levenswetenschappelijk onderzoek
- Niet te onderzoeken via wetenschappelijk onderzoek
- Onderzoek via filosofische reflectie
o Wat bedoel je precies?
o Klopt het wel?
Deel 1 van het boek
Over praktijk van wetenschappelijk onderzoek
• Hoofdstuk 1: Introductie over wetenschap en common sense
• Hoofdstuk 2: Fleming en wetenschappelijke ontdekkingen
• Hoofdstuk 3: Evolutie en waarden in wetenschap
• Hoofdstuk 4: Psychiatrie en operationaliseren
• Hoofdstuk 5: Geneeskunde en (on)bevoordeeld bewijs
THEMA 1: WETENSCHAPSFILOSOFIE
Deel 2 van het boek
Over wetenschapsfilosofische perspectieven op de acceptatie van wetenschappelijke kennis
• Hoofdstuk 6: Standaardbeeld van wetenschap
• Hoofdstuk 7: Karl Popper
• Hoofdstuk 8: Thomas Kuhn
• Hoofdstuk 9: Sociologie van Wetenschappelijke kennis
• Hoofdstuk 10: De Actor-Netwerk theorie van Latour
• Hoofdstuk 11: Knowledge Filter
, Standaardbeeld van wetenschap
Belangrijkste opvattingen
a) Wetenschappelijke kennis is objectief
b) Wetenschappelijke kennis is de enige vorm van werkelijkheid – naast
wetenschappelijke kennis zijn er geen andere vormen van kennis
c) Als je hypothese stelt: zorg naar positief bewijs = verificatie/confirmatie
Karl Popper
Belangrijkste opvattingen
- Zeer kritisch/negatief over mogelijkheid van objectieve kennis
o Bestaan niet, hebben al iets in ons hoofd
- Zeer kritisch/negatief over waarde van verificatie/confirmatie
- Falsificatie – van bevestiging naar weerlegging
Thomas Kuhn
- Meest centrale figuur wetenschapsfilosofie
- Popper iets te simpel over wetenschapper, feiten tref je niet zomaar aan –
wetenschappers hebben bril op met aannames/ideeën, kijken hierdoor naar de
werkelijkheid = paradigma
- Een wetenschappelijke theorie is het resultaat van
a) Empirische gegevens
b) Theorievorming
c) Subjectieve en objectieve criteria
d) ‘Psychologische’ factoren
e) ‘Sociale’ factoren
- Wat wij als wetenschappers ontdekken van veel meer afhankelijk dan
verificatie/falsificatie, dit speelt allemaal mee in of iets waarheid is
Sociologie van de Wetenschappelijke Kennis (SWK)
- Sociale factoren die Kuhn noemde heel belangrijk – doorslaggevend
- Belangrijkste opvattingen
o Feiten resultaat onderhandelingsproces: feiten tref je niet zomaar aan in de
werkelijkheid, maar een soort onderhandelingsproces tussen wetenschappers
→ daarna pas vastgesteld
o Sociale factoren zijn doorslaggevend bij de acceptatie van wetenschappelijke
kennis
§ Machtsverhoudingen binnen de wetenschap
§ Tijdschrift plaatst pas artikel bij onderzoeker met goede reputatie
- Wat betekent ‘feiten zijn het resultaat van een onderhandelingsproces’?
A) De partij die het meeste biedt, bepaalt wat een ‘feit’ mag worden genoemd
B) Wat een ‘feit’ is, wordt bepaald door ‘rationeel’ te onderhandelen over
empirisch bewijsmateriaal
C) Wat uiteindelijk als ‘feit’ telt, wordt bepaald door ‘wetenschappelijke
argumenten’ en (sociale) belangen
§ Wetenschappers hebben interpretatie van feiten, maar sociale
belangen geven de doorslag voor wat als waarheid wordt gezien
HOORCOLLEGE 1: INLEIDING ‘WAT IS WETENSCHAP’
HET COMMON SENSE-BEELD VAN WETENSCHAP
‘Sloppy science’
- Publicatiebias: wel publiceren bij goede resultaten, maar niet bij negatieve resultaten
o Alleen positieve publicaties bij medicatie: niet gebalanceerde situatie
→ alles wat gedaan wordt in wetenschap moet bij iedereen bekend zijn en
gepubliceerd worden
- Gebrek aan herhaling: onderzoek wat gedaan is moet herhaald worden
o Eén experiment kan gebaseerd zijn op toeval
o Tijdschriften interesse in nieuw onderzoek, dus publicaties van herhalingen
zijn moeilijk = ontmoediging
- Statistische incompetentie/desinteresse: wetenschappers weten niet hoe statistiek
werkt en niet geïnteresseerd om dit te leren → resultaten die niet kloppen
- Wetenschapsethiek: geen kennis van hoe wetenschappers te werk horen te gaan – de
ethiek van wetenschap
Common sense-beeld van wetenschap
1) Wetenschappelijke kennis is objectief – gaat niet over opvatting/mening/gevoel →
werkelijkheid buiten jezelf
2) Wetenschappelijke methode is de manier om kennis over de wereld te verkrijgen
3) Waardevrij: wetenschap draait om feiten en empirisch bewijs, niet waardes
4) In wetenschap hebben externe invloeden (politiek, financiële belangen, reputatie,
religieuze opvattingen, etc) geen spraak: empirisch bewijs
5) Wetenschappers zijn op zoek naar de waarheid
→ Als wetenschappers zich hier niet aan houden, krijg je sloppy science
IS WETENSCHAP ‘OBJECTIEF’?
Verschil objectief en subjectief: ‘wetenschappelijke kennis is objectief’ → heldere
begripsvorming
- Kennis moet helder uitgedrukt worden, omdat deze over de werkelijkheid moet gaan
o Afwezigheid van vaagheid en meerduidigheid
§ Wetenschappelijke taal i.p.v. alledaags
• ‘Thee is heet’ t.o.v. ‘Thee is 80 graden Celsius’
§ Ideaal: helderheid en eenduidig
o Begrippen moeten ‘operationeel’ zijn: gespecificeerd en meetbaar
§ Ideaal: vrij van persoonlijke opvattingen/cultureel bepaalde waarden
§ Zo dat er aan te meten en te rekenen valt
§ Concept vrij is van persoonlijke opvattingen en vrij van waarden die
door de natuur/cultuur waar de wetenschapper in leeft
- Voorbeeld: intelligentie
o Samuel George Morton (1893): intelligentie gelijk aan inhoud van de schedel –
Crania Americana
§ Meten van gewicht van lood na in schedel vullen = intelligentie
§ Mannen slimmer dan vrouwen?
, § Probleem in definitie: bevestigd cultuur zoals deze toen der tijd was =
niet waardevrij → andere definitie nodig
o IQ-testen
- Vragen die hierbij zijn te stellen:
o Kan wetenschappelijke kennis ‘objectief’ zijn?
o Moet je streven naar ‘objectiviteit’
Sloppy science geeft aanleiding om kritisch te kijken naar wetenschappelijk onderzoek
→ sloppy science uitbannen → common sense werkelijkheid → is wetenschap wel
‘objectief’?
= Klopt common-sense beeld van wetenschap wel?
Column Jeroen Geurts
1. Als wetenschap niet objectief is, is het dan meer dan een mening?
Wetenschappers proberen te onderbouwen wat ze hebben en anderen controleren
elkaar (feedbackmechanismen) – het is meer dan een mening
2. Als wetenschap feilbaar is, wanneer kun je dan spreken over betrouwbare resultaten?
Betrouwbare kennis is de vraag die wij proberen te beantwoorden met filosofie
ZIJN WETENSCHAPPERS OP ZOEK NAAR DE WAARHEID?
Hoe behoren wetenschappers te werk te gaan?
Voorbeeld onderzoeksethiek: De kloonaffaire
- Gemanipuleerde gegevens
- Als er zoveel auteurs betrokken zijn bij onderzoek → verwacht dat manipulatie/fraude
minder snel optreedt
o Coauteurs zorgen voor corrigerende werking?
o Schijn van interne controle opwekken? → iedere onderzoeker ook andere
taken – als je veel onderzoekers hebt kan een wel half werk leveren want de
rest doet het vast wel goed → iedereen doet dit = compleet half werk
Hoe kan fraude gebeuren? (vanuit verschillende invalshoeken)
a) Sociaal maatschappelijke of culturele invalshoek
o Hoop op positief resultaat wat de conservatieve regering op andere gedachte
kan brengen
o Autoritair georganiseerde Oosterse cultuur: In westen het idee dat iedereen
gelijkwaardig is, maar in oosterse cultuur is dat anders: kritische vragen kun je
eigenlijk niet stellen → hoofdonderzoeker fraude, maar mede-onderzoekers
konden niks zeggen door autoriteit
b) Ethische invalshoek
o De onafhankelijkheid van wetenschappelijk onderzoek
§ Moet je altijd de waarheid zeggen?
§ Ben je uit op geld?
c) Wetenschapsfilosofische invalshoek
o Op welke manier wetenschappelijke kennis geaccepteerd wordt → wanneer
komt informatie in een leerboek? = processen van verificatie en falsificatie
o Soms is het zo dat door reputatie van wetenschapper hypothese niet kritisch
bekeken worden, en dus makkelijk aangenomen worden
, o Peer review (en andere controlemechanismen) → zijn die betrouwbaar?
d) Rol van persoonlijke opvattingen/aangehangen waarden/levensbeschouwelijke visie
van invloed
KLOPT HET COMMON SENSE-BEELD VAN WETENSCHAP?
Onderzoeken in deze cursus, vanuit drie perspectieven
1) Wetenschapsfilosofie
o Kernvraag: hoe komt het dat hypothesen/theorieën in leerboeken komen →
onder welke voorwaarden worden wetenschappelijke kennis geaccepteerd?
2) Filosofie van de geneeskunde
o Kernvraag: wanneer spreken we van een ‘gezond mens’?
3) Ethiek
o Kernvragen: Hoe behoren wetenschappers te handelen/te werk te gaan? Mag
alles wat kan?
WAT IS WETENSCHAP?
Denken over het verschijnsel ‘wetenschap’
- Wat betekent een ‘wetenschappelijk’ onderbouwde stelling?
- Wat is het verschil tussen ‘echte’ wetenschap en pseudowetenschap?
o Hoe herken je dit
o Wie bepaalt dat verschil?
- Waarom heeft wetenschappelijke kennis zo’n hoge status
Probleem van circulariteit: hier onderzoek naar levenswetenschappelijk onderzoek
- Niet te onderzoeken via wetenschappelijk onderzoek
- Onderzoek via filosofische reflectie
o Wat bedoel je precies?
o Klopt het wel?
Deel 1 van het boek
Over praktijk van wetenschappelijk onderzoek
• Hoofdstuk 1: Introductie over wetenschap en common sense
• Hoofdstuk 2: Fleming en wetenschappelijke ontdekkingen
• Hoofdstuk 3: Evolutie en waarden in wetenschap
• Hoofdstuk 4: Psychiatrie en operationaliseren
• Hoofdstuk 5: Geneeskunde en (on)bevoordeeld bewijs
THEMA 1: WETENSCHAPSFILOSOFIE
Deel 2 van het boek
Over wetenschapsfilosofische perspectieven op de acceptatie van wetenschappelijke kennis
• Hoofdstuk 6: Standaardbeeld van wetenschap
• Hoofdstuk 7: Karl Popper
• Hoofdstuk 8: Thomas Kuhn
• Hoofdstuk 9: Sociologie van Wetenschappelijke kennis
• Hoofdstuk 10: De Actor-Netwerk theorie van Latour
• Hoofdstuk 11: Knowledge Filter
, Standaardbeeld van wetenschap
Belangrijkste opvattingen
a) Wetenschappelijke kennis is objectief
b) Wetenschappelijke kennis is de enige vorm van werkelijkheid – naast
wetenschappelijke kennis zijn er geen andere vormen van kennis
c) Als je hypothese stelt: zorg naar positief bewijs = verificatie/confirmatie
Karl Popper
Belangrijkste opvattingen
- Zeer kritisch/negatief over mogelijkheid van objectieve kennis
o Bestaan niet, hebben al iets in ons hoofd
- Zeer kritisch/negatief over waarde van verificatie/confirmatie
- Falsificatie – van bevestiging naar weerlegging
Thomas Kuhn
- Meest centrale figuur wetenschapsfilosofie
- Popper iets te simpel over wetenschapper, feiten tref je niet zomaar aan –
wetenschappers hebben bril op met aannames/ideeën, kijken hierdoor naar de
werkelijkheid = paradigma
- Een wetenschappelijke theorie is het resultaat van
a) Empirische gegevens
b) Theorievorming
c) Subjectieve en objectieve criteria
d) ‘Psychologische’ factoren
e) ‘Sociale’ factoren
- Wat wij als wetenschappers ontdekken van veel meer afhankelijk dan
verificatie/falsificatie, dit speelt allemaal mee in of iets waarheid is
Sociologie van de Wetenschappelijke Kennis (SWK)
- Sociale factoren die Kuhn noemde heel belangrijk – doorslaggevend
- Belangrijkste opvattingen
o Feiten resultaat onderhandelingsproces: feiten tref je niet zomaar aan in de
werkelijkheid, maar een soort onderhandelingsproces tussen wetenschappers
→ daarna pas vastgesteld
o Sociale factoren zijn doorslaggevend bij de acceptatie van wetenschappelijke
kennis
§ Machtsverhoudingen binnen de wetenschap
§ Tijdschrift plaatst pas artikel bij onderzoeker met goede reputatie
- Wat betekent ‘feiten zijn het resultaat van een onderhandelingsproces’?
A) De partij die het meeste biedt, bepaalt wat een ‘feit’ mag worden genoemd
B) Wat een ‘feit’ is, wordt bepaald door ‘rationeel’ te onderhandelen over
empirisch bewijsmateriaal
C) Wat uiteindelijk als ‘feit’ telt, wordt bepaald door ‘wetenschappelijke
argumenten’ en (sociale) belangen
§ Wetenschappers hebben interpretatie van feiten, maar sociale
belangen geven de doorslag voor wat als waarheid wordt gezien
